Co to są dwuznaki?
Polski alfabet, oparty na alfabecie łacińskim, składa się z 32 liter. Nie wszystkie są jednak takie same. Można wyróżnić np. dziewięć liter, które stworzone są za pomocą znaków diakrytycznych i są to: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż. Ponadto w polskiej mowie i zapisie można wyróżnić również dwuznaki oraz jeden trójznak.
Dwuznaki to dwie litery, oznaczające jedną głoskę. Najczęściej jest to połączenie dwóch spółgłosek. W języku polskim dwuznakami są:
sz,
rz,
cz,
ch,
dz,
dż,
dź.
Są również dwuznaki złożone ze spółgłoski zmiękczonej samogłoską i. Należą do nich:
ci,
ni,
si,
zi.
Wyróżnia się również jeden trójznak – dzi.
Dwuznaki wpływają na dźwięczność i intonację słów. Ponadto, czynią tekst łatwiejszym do zrozumienia, co ma wpływ na płynność komunikacji. Dzięki temu, że oddają dźwięki z mowy, sprawiają, że język nabiera głębi, rytmu i melodyjności, co z kolei wpływa na jego charakter, odpowiednie wyrażanie emocji i intencji mówiącego. Dzięki dwuznakom, tekst jest płynniejszy i przyjemniejszy w odbiorze, przez co czytelnikowi lub mówcy łatwiej się w niego zaangażować.
Przeczytaj również:
Łamańce językowe – czym są? Czemu służą? Przykłady
Skąd się wzięły dwuznaki w języku polskim?
Kiedy w 966 roku Polska przyjęła chrzest w obrządku łacińskim, wraz z nim przejęła również język i alfabet łaciński. Nie był on jednak przystosowany do rodzimego języka i polskiej fonetyki – nie posiadał słowiańskich dźwięków i charakterystycznych zmiękczeń. W języku staropolskim było również więcej liter niż w alfabecie łacińskim.
Zapanował chaos językowy – zapisy prowadzono bez określonych zasad, tak, jak słyszano i mówiono, a jedna litera mogła zastępować kilka różnych głosek, np. d można było odczytywać jako dź, d, dż... Taka sytuacja trwała do końca XIV wieku i okres ten w języku określa się mianem fazy grafii niezłożonej.
Dlatego, dla ułatwienia i ujednolicenia języka, postanowiono wprowadzić dwuznaki i trójznaki oraz znaki diakrytyczne. Czas, w jakim dochodziło do tej rewolucji w rozwoju polskiej pisowni, nazywa się fazą grafii złożonej, a przełom zawdzięcza się głównie Stanisławowi Zaborowskiemu, którego traktat pisany po łacinie w latach 30. XVI wieku zyskał sporą popularność. Wówczas ustaliło się m.in kreskowanie miękkich spółgłosek oraz pojawienie się: rz, cz, sz, a także ż oraz ł. Jego założenia przetrwały do końca XVIII wieku, aż do kolejnych rewolucji językowych.
Przeczytaj również:
Śmieszne słowa, czyli jakie wyrazy są zabawne dla dzieci?
Wyrazy z dwuznakami – przykłady dwuznaków
Dwuznaki występują w bardzo wielu polskich wyrazach. Oto przykłady:
sz – np. w wyrazach: kasza, szałas, szyszka, szopa, kształt,
cz – np. w wyrazach: czysty, poczekalnia, uczniowie, poczciwy, poczta,
rz – np. w wyrazach: rzeka, marynarz, lekarz, wyrzucić, przypadek,
ch – np. w wyrazach: chleb, choinka, moich, ochota, chmura, osłuchać,
dz – np. w wyrazach: dzwonek, dzbanek, odziany, pieniądze, jedzenie,
dź – np. w wyrazach: dźwignięcie, chodźmy, żerdź, dźwięk, sprawdź,
dż – np. w wyrazach: dżdżysty, gadżet, drożdżowe, dżungla, przejażdżka.
Dwuznaki zmiękczone samogłoską występują w wyrazach takich, jak:
si – sielsko, siedlisko, siano, siwy, sikać,
ni – niebo, niebieski, nie, anioł, śniadanie,
ci – ściana, ciasny, ciśnienie, ciasto, ciało,
zi – zima, ziewać, zielony, ziemniak, ziarno.
Trójznak dzi można znaleźć w takich słowach, jak: dzieci, dzielenie, dziś, dzięcioł, dzierlatka.
Przeczytaj również:
Nauka czytania i pisania – kiedy zacząć?
Ćwiczenia dla dzieci na rozpoznawanie dwuznaków
Najprostszą formą rozpoznawania, zapisywania i zapamiętywania dwuznaków jest zabawa w uzupełnianie wyrazów, w których brakuje określonych dwuznaków. Można ją połączyć z rozszyfrowywaniem obrazków, tworząc ciekawe rebusy, które nie tylko wspomogą naukę języka polskiego, ale również poprawią koncentrację, wesprą logiczne myślenie, a dodatkowo dostarczą mnóstwa dobrej zabawy. Zazwyczaj dzieci uwielbiają wszelkie łamigłówki, dlatego jest to idealne połączenie przyjemnego z pożytecznym.
Na wielu stronach internetowych można zaleźć gotowe zadania na dwuznaki, dostępne w zestawach do wydrukowania lub też można je stworzyć samemu w domu. Wystarczy narysować na kartkach obrazki, np. nieba, drzewa, samochodu, a pod nimi wypisać tylko niektóre litery. Miejsce na dwuznak powinno pozostać puste, by dziecko samo wpisało odpowiedni.
Innym zadaniem, już dla nieco starszych dzieci, które potrafią płynnie czytać, jest wynajdywanie dwuznaków i podkreślanie ich lub też dodatkowe wypisywanie ich, co pomoże doskonalić płynność pisania i poprawność zapisu. Przykłady można mnożyć, ale jedno jest pewne – wszelkie zabawy na pisownię dwuznaków oraz na ich wymowę świetnie wpływają nie tylko na doskonalenie umiejętności językowych, ale są również dobrym ćwiczeniem logopedycznym!
