Różyczka – choroba zakaźna wieku dziecięcego
Różyczka to ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego, przebiegająca z uogólnioną wysypką i powiększeniem węzłów chłonnych. Jej przyczyną jest zarażenie przez wirusa różyczki. Obecnie częstość występowania różyczki zmniejszyła się znacznie w wyniku wprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych.
Różyczka u dzieci występuje przede wszystkim w okresie zimowo-wiosennym. Jakie są przyczyny różyczki jak można się zarazić tą zakaźną chorobą wirusową? Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową (w czasie kaszlu, kichania czy mówienia chorej osoby) oraz w wyniku kontaktu z wydzieliną jamy nosowej lub gardła, krwią, moczem czy kałem (rzadziej) chorego zawierającą wirus różyczki. Wirusem różyczki najczęściej zarażają się dzieci między 5. a 15. rokiem życia.
U kobiet ciężarnych do zakażenia płodu może dojść przez łożysko, zdarza się, że prowadzi to do rozwoju ciężkich wad wrodzonych lub nawet poronienia. Na różyczkę chorują przede wszystkim osoby nieszczepione – dzieci i dorośli, a zarazić może się zarówno dziecko od dorosłego, jak i dorosły od dziecka. Chory jest zakaźny dla osób z otoczenia około 7 dni przed pojawieniem się wysypki i 5 dni po jej wystąpieniu.
Przeczytaj również:
Ospa party i odra party – co to jest? Jakie mają konsekwencje?
Różyczka u dziecka – pierwsze objawy różyczki u dzieci i przebieg
Bardzo często objawy różyczki u dziecka w ogóle się nie pojawiają. Jeśli występują, z reguły następuje to etapami: w przebiegu różyczki najpierw mamy do czynienia z okresem zwiastunowym, następnie dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych, a później pojawia się wysypka. Nie u każdego dziecka wystąpią jednak wszystkie te etapy. Okres wylęgania różyczki wynosi około 2–3 tygodni.
Jak się zaczyna różyczka? 1–2 dni przed pojawieniem się wysypki u dziecka występuje:
- złe samopoczucie dziecka,
- bóle mięśniowe,
- gorączka lub stan podgorączkowy,
- ból głowy,
- zapalenie gardła,
- może pojawić się uczucie zatkanego nosa, wydzielina z nosa,
- czasami biegunka.
Następnie (1 dzień przed wysypką) pojawia się powiększenie i ból węzłów chłonnych (okolicy karku, szyi, za uchem). Powiększone węzły chłonne u dziecka mogą być jedynym objawem dotknięcia tą chorobą zakaźną.
Przeczytaj również:
Biegunka u niemowlaka – sposoby na rozwolnienie u niemowląt
Jak wygląda wysypka, kiedy dziecko ma różyczkę?
Wysypka u dziecka z różyczką to kolejny etap choroby. Jak rozpoznać, że czerwone plamy na ciele dziecka to różyczka? Jeśli chodzi o fakt, jak wygląda różyczka, to choroba manifestuje się poprzez:
- bladoróżowe, drobne, rozsiane zmiany skórne – plamy na skórze (wysypka drobnoplamista);
- najwcześniej pojawia się wysypka na twarzy (tutaj plamki mogą się zlewać) i tułowiu;
- w ciągu 24 h wysypka u dziecka rozprzestrzenia się na kończyny;
- u niektórych dzieci wysypka przy różyczce swędzi;
- z reguły znika po kilku dniach;
- nie pozostawia na skórze przebarwień ani blizn.
Nieco inny przebieg różyczki obserwuje się w przypadku różyczki u niemowląt i małych dzieci. Często pierwszym objawem choroby jest, pojawiająca się bez żadnych symptomów zwiastunowych, wysypka u dziecka. Różyczka u niemowlaka do 6. miesiąca życia nie wystąpi, jeśli jego matka została wcześniej zaszczepiona lub przebyła chorobę.
Przeczytaj również:
Gorączka i wymioty u dziecka – jakie są przyczyny, kiedy lekarz, co robić i co podać?
Powikłania różyczki u dzieci – czy choroba jest groźna?
W większości przypadków nabyta różyczka u dzieci przebiega w taki sposób, że nie pozostawia następstw. Czasami jednak dochodzi do niebezpiecznych powikłań. Można wśród nich wymienić: przemijające zapalenie stawów, małopłytkową skazę krwotoczną i zapalenie mózgu.
Przemijający stan zapalny stawów objawia się obrzękiem oraz bólem stawów, głównie dłoni i nadgarstka, czasem stawu kolanowego. Po kilku tygodniach objawy ustępują. Skaza krwotoczna małopłytkowa spowodowana jest zmniejszeniem liczby płytek krwi odpowiedzialnych za procesy krzepnięcia. Występuje krwawienie z nosa lub błon śluzowych jamy ustnej, czasami mogą pojawić się na skórze dziecka wybroczyny.
Zapalenie mózgu jest rzadkim, ale szczególnie niebezpiecznym powikłaniem różyczki u dzieci. Charakterystyczne jest tutaj wystąpienie objawów neurologicznych już po kilku dniach trwania choroby. Są to: wymioty, drgawki, bóle głowy, zaburzenia przytomności dziecka. Inne rzadkie powikłania różyczki to zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie nerwu wzrokowego czy aplazja szpiku. Znacznie groźniejsze skutki może przynieść różyczka u dorosłych.
Przeczytaj również:
Świnka u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie, szczepienie, powikłania
Leczenie różyczki – jak leczyć różyczkę i jak jej zapobiegać?
W przypadku podejrzenia, że dziecko ma różyczkę, konieczna jest wizyta u lekarza. Lekarz rozpoznaje chorobę głównie poprzez zebranie wywiadu oraz na podstawie charakterystycznych objawów. Nie ma leczenia przyczynowego, stosuje się leczenie polegające na łagodzeniu objawów. Jeśli u dziecka wystąpi gorączka, podaje się leki przeciwgorączkowe.
Wysypka, jak i pozostałe objawy choroby, ustępują samoistnie po pewnym czasie. Jeśli nie dojdzie do powstania powikłań, jest to choroba o lekkim przebiegu.
Podstawą zapobiegania zachorowaniu na tę chorobę zakaźną są szczepienia ochronne. W Polsce szczepienie przeciwko różyczce należy do szczepień obowiązkowych u dzieci. Obecnie wszystkim dzieciom w wieku 12–14 miesięcy podaje się pierwszą dawkę skojarzonej szczepionki przeciwko: odrze, śwince i różyczce. Drugą dawkę dziecko przyjmuje w 6. roku życia (u dzieci urodzonych po 31 grudnia 2014 r.) lub w 10. roku życia (u dzieci urodzonych po 31 grudnia 2010 r.).
Przyjęcie dwóch dawek szczepionki zapewnia maksymalną ochronę. Wprowadzenie szczepień ochronnych znacząco wpłynęło na spadek zachorowań na różyczkę w Polsce.
Przeczytaj również:
Szczepienie przeciwko Hib dla dzieci – wskazania, koszt
Różyczka u dorosłych i różyczka w ciąży
Ze względu na wprowadzenie szczepień ochronnych u dzieci w Polsce, aktualnie różyczka dotyka głównie ludzi dorosłych, zwłaszcza młodych mężczyzn. U dorosłych różyczka daje podobne objawy (m.in.: powiększenie węzłów chłonnych, ból głowy, mięśni, stawów, gorączka, ale też zapalenie spojówek), jednak znacznie częściej prowadzi do powstania powikłań. U dziewcząt i młodych kobiet najczęstszym powikłaniem jest przemijające zapalenie stawów, którego objawy są analogiczne jak u dzieci. Niekiedy rozwija się zapalenie wątroby. Także skaza krwotoczna małopłytkowa i zapalenie mózgu występują u dorosłych częściej i osiągają większe nasilenie. U mężczyzn może wystąpić zapalenie jąder.
Szczególnie niebezpieczne jest zarażenie kobiety ciężarnej w pierwszym trymestrze ciąży, gdyż różyczka w ciąży może doprowadzić do rozwoju wewnątrzmacicznej infekcji płodu.
W zależności od tygodnia ciąży, w którym doszło do zakażenia, może dojść do poronienia lub powstania wad wrodzonych u dziecka (zespół różyczki wrodzonej). Im wcześniej kobieta zostanie zainfekowana, tym bardziej niebezpieczne jest to dla dziecka. Przyjmuje się, że zakażenie po 22. tygodniu ciąży nie powinno wywoływać już żadnych zmian u płodu.
Objawy różyczki wrodzonej u dziecka w dużej mierze zależą od etapu ciąży, na którym doszło do infekcji – im wcześniej, tym poważniejsze powikłania. Różyczka wrodzona u dziecka może powodować: głuchotę, wady oczu, wady serca, upośledzenie umysłowe. Kobiety, które nie chorowały na różyczkę lub nie były szczepione, a planują zajść w ciążę, powinny się zaszczepić co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą.
Przeczytaj również:
Poronienia nawykowe (nawracające) – przyczyny, badania, leczenie
Badania na różyczkę w ciąży – przeciwciała różyczki IgG, IgM
Objawy różyczki w ciąży często nie występują, tak jak u dzieci może ona przebiegać bezobjawowo. Jej przebieg jest nierzadko niejednoznaczny, dlatego rozpoznanie różyczki tylko na podstawie obrazu klinicznego jest trudne.
Pomocne w postawieniu diagnozy są wyniki badań laboratoryjnych. Ocenia się poziomy przeciwciał różyczki w klasach IgM i IgG. Mogą one świadczyć o świeżym zachorowaniu na różyczkę oraz o przebyciu różyczki. Nie zawsze wynik dodatni wymienionych badań świadczy o transmisji wirusa na dziecko. Należy je powtarzać w odpowiednim czasie od zachorowania. Każda kobieta ciężarna powinna mieć do 10. tygodnia ciąży przeprowadzone badanie na różyczkę. Wiąże się to z oznaczeniem poziomów przeciwciał.
Przeczytaj również:
Kleszczowe zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka
Różyczka w czasie ciąży – szczepienie w profilaktyce różyczki wrodzonej
Przyczynowe leczenie różyczki u ciężarnych, jak i w pozostałej części populacji, nie jest obecnie możliwe. Podstawowym zadaniem lekarza jest ocena wieku ciążowego i poziomu odporności matki. U kobiet, które przechorowały zakażenie lub zostały zaszczepione, stwierdza się najczęściej pełną odporność, a ryzyko ponownego wystąpienie różyczki w ciąży mimo szczepienia jest małe.
Kobiety, które nie były zaszczepione lub nie są pewne przebycia choroby w dzieciństwie, mogą zaszczepić się same przeciwko różyczce.
Warto wcześniej wykonać badanie przeciwciał. Istnieje jedno obostrzenie. Po szczepieniu nie powinny zachodzić w ciążę przez miesiąc (niektóre źródła mówią o 3 miesiącach), ponieważ istnieje ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko.
Przeczytaj również:
Półpasiec u dziecka – jak wygląda, przyczyny, objawy, leczenie
Nowoczesne metody leczenia i postępowania
W przypadku różyczki nie ma specyficznego leku przeciwwirusowego, którego celem byłoby zniszczenie wirusa w organizmie dziecka leczenie pozostaje wspierające. Co jednak oznacza „wspierające postępowanie” w praktyce? Oto kilka punktów:
-
Odpoczynek, ograniczenie aktywności fizycznej, odpowiednie nawodnienie dziecka i ochrona przed przegrzaniem.
-
Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (np. paracetamol, ibuprofen) w razie potrzeby, zgodnie z zaleceniami lekarza.
-
W przypadku ognisk choroby w przedszkolach/szkołach – szybka izolacja dziecka w okresie zaraźliwości (zwykle od kilku dni przed wysypką do kilku dni po niej).
-
Nowocześnie w krajach europejskich intensyfikuje się monitorowanie odporności populacyjnej – np. badania przesiewowe przeciwciał u kobiet w wieku rozrodczym czy u pracowników ochrony zdrowia.
-
Współczesne strategie skupiają się przede wszystkim na zapobieganiu (szczepienia), ponieważ to właśnie one są najskuteczniejszym „nowoczesnym” działaniem medycznym w tym przypadku.
Choć nie ma „innowacyjnego leku” na różyczkę, nowoczesność polega na systemowym podejściu – wysoka wyszczepialność, szybka reakcja na ogniska choroby, edukacja rodziców i ochrona kobiet w ciąży.
Najczęściej zadawane pytania
P: Czy moje dziecko może iść do przedszkola, jeśli ma różyczkę?
O: Do przedszkola dziecko powinno wrócić dopiero po zakończeniu okresu zaraźliwości – zwykle po ok. 7 dniach od początku wysypki lub zgodnie z zaleceniem lekarza. Ważne jest, by nie stwarzać ryzyka dla innych dzieci (zwłaszcza niezaszczepionych).
P: Czy różyczka musi być leczona antybiotykami?
O: Nie. Różyczka to infekcja wirusowa i antybiotyki nie mają na nią wpływu. Leczenie koncentruje się na objawach – gorączce, wysypce, dobrym odpoczynku.
P: Czy kobieta w ciąży może się zaszczepić przeciw różyczce?
O: Nie – szczepionka zawiera żywego, osłabionego wirusa i nie zaleca się jej w czasie ciąży. Kobieta planująca ciążę powinna sprawdzić swój status odporności i w razie potrzeby zaszczepić się przed zajściem w ciążę lub tuż po porodzie.
współpraca: lek. Magdalena Rosińska i redakcja Mamazone
