Jakie są cechy zdania pojedynczego?
Zdanie pojedyncze, inaczej zwane zdaniem prostym, to takie wypowiedzenie, które zawiera tylko jedno orzeczenie.
Przykład zdania pojedynczego:
Antek idzie z mamą do sklepu.
Zosia nie lubi bananów.
Agnieszka kocha czytać.
Zdania pojedyncze, mimo że zawierają tylko jeden czasownik, wcale nie muszą być krótkie. Dla przykładu, zdaniem pojedynczym jest takie wypowiedzenie:
Bartek, Robert i Janek pojechali z tatą Bartka i jego siostrą do nowo wybudowanego parku wodnego przy ich klubie sportowym.
Zdania pojedyncze dzielimy na zdania pojedyncze rozwinięte i zdania pojedyncze nierozwinięte.
Zdanie pojedyncze nierozwinięte
Zdanie pojedyncze nierozwinięte to zdanie proste, składające się tylko z podmiotu i orzeczenia lub z samego orzeczenia, np.:
Jedziemy!
Wróciliśmy.
Jest przerwa.
Kasia tańczy.
Bartek i Janek pływają.
Przeczytaj również:
Metafora – co to jest? Jakie ma funkcje? Przykłady metafor
Zdanie pojedyncze rozwinięte
Zdanie pojedyncze rozwinięte to zdanie proste, które oprócz podmiotu i orzeczenia zawiera co najmniej jedno określenie, np:
Była długa noc.
Kajtek skacze najwyżej.
Kot przebiegł szybko drogę.
Piotrek idzie ścieżką prowadzącą do lasu.
Jakie to jest zdanie złożone?
Zdanie złożone to wypowiedzenie, które składa się z dwóch lub więcej orzeczeń. Oznacza to, że zdanie złożone zawiera dwa czasowniki lub więcej, np.:
Ola gra na gitarze, jeździ konno, a do tego chodzi na pilates.
Zimą lubię jeździć na nartach, a latem chętnie łowię ryby.
Wiktoria poszła do sklepu i kupiła sobie czerwoną sukienkę.
Jakub myśli, że w kilka miesięcy uzbiera na samochód.
Zdanie złożone utworzone jest ze zdań składowych (zwanych wypowiedzeniami składowymi) – są to zdania pojedyncze, które tworzą zdanie złożone:
Kasia poszła do sklepu (zdanie nr 1) i kupiła sobie czerwoną sukienkę (zdanie nr 2).
Ilość zdań składowych w zdaniu złożonym jest równa ilości orzeczeń.
Zdania złożone można podzielić na zdania podrzędnie złożone oraz zdania współrzędnie złożone.
Przeczytaj również:
Środki stylistyczne – rodzaje, funkcje, przykłady, zwroty
Zdania podrzędnie złożone
Zdanie podrzędnie złożone to zdanie, które zbudowane jest z co najmniej dwóch zdań składowych, w których jedno wynika z drugiego, a zastosowane samodzielnie nie zachowują sensu, np:
Asia widziała przedstawienie, w których aktorzy chodzili na szczudłach.
Zdania złożone podrzędnie stworzone są ze zdania podrzędnego i nadrzędnego, które się wzajemnie determinują – zdanie podrzędne określa zdanie nadrzędne.
Zdania złożone podrzędnie dzielą się na:
zdania podrzędnie złożone przydawkowe – zdanie nadrzędne zadaje pytanie o treść zdania podrzędnego pytaniami przydawki (jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? ile? czego? z czego?), np. Jestem taki (jaki?), jaki jestem;
zdania podrzędnie złożone dopełnieniowe – zdanie nadrzędne zadaje pytanie o treść zdania podrzędnego pytaniami dopełniania (kogo? czego? komu? czemu? co? z kim? z czym? o kim? o czym?), np. Wiem (co?), że niewiele wiem o otaczającym mnie świecie;
zdania podrzędnie złożone okolicznikowe – zdanie nadrzędne zadaje pytanie o treść zdania podrzędnego pytaniami okolicznika:
okolicznik miejsca – gdzie? skąd? dokąd? którędy?, np. Pojechałam tam (gdzie?), gdzie moja siostra;
okolicznik czasu – kiedy? jak długo? w jakim czasie? dopóki? odkąd?, np. Wyjdę na dwór (kiedy?), jak odrobię lekcje;
okolicznik sposobu – jak? w jaki sposób?, np. Napisał wypracowanie tak (w jaki sposób?), jak kazał mu nauczyciel;
okolicznik przyczyny – dlaczego? z jakiej przyczyny? z jakiego powodu?, np. Poszedł do więzienia (z jakiego powodu?), ponieważ popełnił przestępstwo;
okolicznik celu – po co? w jakim celu?, np. Poszła do kina (w jakim celu?), żeby zobaczyć najnowszy film z DiCaprio;
okolicznik przyzwolenia – mimo co? mimo czego? wbrew czemu?, np. Umył zęby (mimo co?), pomimo tego, że już mył je dziś dwa razy;
okolicznik stopnia i miary – ile? jak bardzo?, np. Lubił ją tak bardzo (jak?), jak tylko mógł;
okolicznik warunku – pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?, w razie czego?, np. Wyjdę z tobą na dwór (pod jakim warunkiem?), jak tylko odrobię lekcje;
zdania podrzędnie złożone podmiotowe – zdanie nadrzędne zadaje pytanie o treść zdania podrzędnego pytaniami podmiotu (kto? co?), np. Ten dostanie ciastko (kto?), kto najpierw zje obiad;
zdania podrzędnie złożone orzecznikowe – zdanie nadrzędne zadaje pytanie o treść zdania podrzędnego pytaniami orzecznika (kim jest? czym jest? jaki jest?), np. Wiola była tą dziewczyną (jaką była?), którą lubiłam najbardziej.
Przeczytaj również:
Przysłówek – na jakie pytania odpowiada, przykłady
Zdania współrzędnie złożone
Zdania współrzędnie złożone to zdania, w których żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, ale zdania te wzajemnie się uzupełniają, np.
Chętnie gotuję i eksperymentuję w kuchni.
Muszę przeczytać artykuł, dlatego wyłączyłam telewizor.
W weekend pójdziemy na basen albo pójdziemy do kina.
Zdania współrzędnie złożone dzielą się na:
zdania współrzędnie złożone łączne – czynności, o których mowa w wypowiedzeniu, łączą się ze sobą za pomocą spójników, takich jak: i, oraz, tudzież, ani, ni, jak. Przykład: Igor jest uczynny i chętnie pomaga innym;
zdania współrzędnie złożone rozłączne – czynności, o których mowa w zdaniu, wzajemnie się wykluczają. Zdania te połączone są ze sobą spójnikami: lub, albo, bądź, czy. Przykład: Pójdę do kina albo pojadę do teatru;
zdania współrzędnie złożone przeciwstawne – czynności, o których mowa w wypowiedzeniu, są przeciwstawne, złączone spójnikami: ale, lecz, jednak, zaś. Przykład: Karolina była już zmęczona, jednak chciała biec dalej;
zdania współrzędnie złożone wynikowe – jedna czynność, o której mowa w wypowiedzeniu, wynika z drugiej, a połączone są spójnikami, takimi jak: więc, toteż, zatem, dlatego. Przykład: Był ciepły wieczór, dlatego poszli na spacer.
Jak przekształcić zdanie pojedyncze w złożone?
Aby przekształcić zdanie pojedyncze w zdanie złożone, należy dodać do zdania pojedynczego jeszcze co najmniej jedno orzeczenie, np.:
Kuba wyszedł z klasy – zdanie pojedyncze.
Kuba wyszedł z klasy i pobiegł na boisko – zdanie złożone.
Kuba wyszedł z klasy i pobiegł na boisko, gdzie znalazł swój zgubiony telefon – zdanie wielokrotnie złożone (czyli złożone z co najmniej trzech orzeczeń/trzech zdań składowych).
Przeczytaj również:
Liczebnik – co to jest, rodzaje, przykłady, zastosowanie
Jak przekształcić zdanie złożone w pojedyncze?
Zdania złożonego podrzędnie nie można przekształcić w zdania pojedyncze, gdyż w zdaniu złożonym podrzędnie jedno zdanie wynika z drugiego i osobno nie mają sensu.
Zdania pojedyncze można natomiast przekształcić zdania współrzędnie złożone, np.
Poszła do sklepu i kupiła bułki – zdanie złożone współrzędnie łączne.
Poszła do sklepu. Kupiła bułki – zdania złożone pojedynczo.
Ania jest pilna, dlatego w szkole ma dobre oceny – zdanie złożone współrzędnie wynikowe.
Ania jest pilna. W szkole ma dobre oceny – zdania pojedyncze.
Z jakich części składa się zdanie pojedyncze, a z jakich zdanie złożone?
Aby odróżnić zdanie pojedyncze od zdania złożonego, wystarczy wiedzieć, że zdanie pojedyncze składa się z podmiotu i orzeczenia lub z samego orzeczenia. Z kolei zdanie złożone wyróżnia się istnieniem podmiotu i co najmniej dwóch orzeczeń, a więc dzieli się na zdania składowe, które są zdaniami pojedynczymi. Słowem – zdanie złożone składa się z co najmniej dwóch zdań pojedynczych.
