Co to jest mitologia?
Mitologia to zbiór opowieści dotyczących społeczności lub kultury, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Mówią one o wierzeniach i opowiadają o pochodzeniu świata, człowieka i bogów.
Mitologia często opowiada historię zarówno bogów, jak i herosów, demonów czy legendarnych ludzkich bohaterów. Mity poruszają fundamentalne zagadnienia, takie jak śmierć i życie. Są też często fundamentem religii czy filozofii. Odzwierciedlają postawy i wierzenia ludzi – opowiadają o postrzeganiu świata, stanowiąc swego rodzaju uniwersalny zbiór wartości, który ma swoje odzwierciedlenie nawet we współczesnym świecie.
W mitologii często przeplatają się wątki naturalne z fantastycznymi. Nie brakuje w nich bohaterów obdarzonych nadprzyrodzonymi mocami i umiejętnościami, herosów, a przede wszystkim – bogów, którzy współegzystują z ludźmi.
Najbardziej znane mity greckie po dziś dzień stanowią idealne odzwierciedlenie problemów obecnych czasów, co doskonale podkreśla ich ponadczasowość.
Podział mitów
Mity dzieli się na:
Antropogeniczne – opowiadające o tym, skąd pochodzi człowiek, jak wyglądała jego historia.
Teogoniczne – opowiadające o pochodzeniu bogów i ich miejscu na panteonie.
Kosmogoniczne – opowiadające o stworzeniu świata.
Genealogiczne – opowiadające historie rodów i wielkich rodzin.
Przeczytaj również:
Bogowie rzymscy – imiona, funkcje i atrybuty bogów starożytnego Rzymu
Jakie są mity w mitologii greckiej?
Opowieści mitologiczne początkowo były przekazywane ustnie, ale z czasem zyskały formę literacką.
Pierwotnie mity stanowiły dla ludzi źródło wiedzy o pochodzeniu świata i zasadach, jakie nim rządzą, stanowiąc zbiór norm etycznych i społecznych. Niejednokrotnie łączyły prawdziwe historie z elementami fikcji, ukazując możliwość współpracy ludzi z bogami czy herosami. Przekazywały uniwersalne prawdy moralne i duchowe, pomagały zrozumieć świat i ludzkie zachowania, czerpano z nich wiedzę na temat świata i kształtowano na ich postawie normy kulturowe i etyczne, wyznaczając miejsce człowieka wśród bogów i przyrody.
Bogowie w mitologii greckiej
Zgodnie z mitologią greccy bogowie zamieszkiwali szczyt góry Olimp, a zbiór wszystkich bogów nazywa się panteonem. Panteon bogów greckich składał się z bogów, bogiń oraz herosów (czyli półbogów zrodzonych ze związków ludzi z bogami). Każdy z nich charakteryzował się unikalnymi cechami i mocami.
Każdy bóg miał swoją określoną rolę w świecie oraz kontrolę nad różnymi aspektami życia ludzkiego.
Do najważniejszych bogów greckich należeli:
Zeus – bóg nieba i piorunów; pan Olimpu, władca nieba i ziemi, ojciec bogów i ludzi.
Hera – bogini niebios, płodności, kobiet i małżeństwa, żona Zeusa.
Posejdon – bóg morza, jezior, rzek.
Atena – bogini mądrości, sztuki i sprawiedliwej wojny.
Apollo – bóg słońca, piękna, światła, życia, śmierci, muzyki. Przewodnik muz, patron poezji oraz sztuki.
Artemida – bogini łowów, lasów, gór, zwierząt i roślinności.
Demeter – bogini płodności ziemi, urodzaju, zbóż, rolnictwa i ziemi uprawnej.
Ares – bóg wojny, patron szpiegów i bezwzględnych władców.
Hestia – opiekunka domowego ogniska, nowożeńców, sierot i podróżnych.
Afrodyta – bogini miłości, płodności i pożądania.
Hades – bóg podziemi i zmarłych.
Hefajstos – bóg ognia, złotników i kowali.
Hermes – bóg dróg, podróżnych, pasterzy i kupców. Posłaniec bogów, odprowadzał zmarłych do Hadesu.
Dionizos – bóg wina, dzikiej natury, płodności, winnej latorośli.
Przeczytaj również:
Bogowie egipscy – imiona, funkcje i atrybuty bogów starożytnego Egiptu
Najsłynniejsze mity greckie
Mitologia grecka – według niektórych źródeł – zawiera 171 opowieści o bogach i stworzeniu świata, choć nie sposób tego jednoznacznie stwierdzić. Nie wszystkie mity są dobrze znane, jest jednak kilka, których znajomość jest obowiązkowa nie tylko na poziomie szkolnym. Stanowią bowiem źródło uniwersalnych wartości i każdy może w nich znaleźć coś, co odpowiada również jego światopoglądowi. Oto najsłynniejsze mity greckie.
Warto dodać, że najważniejszymi dziełami traktującymi o mitologii greckiej są utwory Homera i Hezjoda. Do najbardziej znanych należą Iliada i Odyseja.
Mit o powstaniu świata
Wedle wierzeń Greków, świat narodził się z Chaosu, z którego wyłoniły się dwa bóstwa – Uranos (niebo) i Gaja (Ziemia). Ze związku Uranosa i Gai powstali: tytani, cyklopi oraz hekatonchejrowie. Takie potomstwo nie spodobało się Uranosowi, który postanowił wtrącić je do podziemi – Tartaru, czym naraził się na gniew Gai. Wraz z najmłodszym z tytanów – Kronosem – Gaja postanowiła zemścić się na Uranosie. Uzbrojony w sierp Kronos okaleczył ojca, z którego krwi zrodziły się Erynie – boginie zemsty o wężowatych włosach. Uranos zapowiedział jednak Kronosowi, że tak samo, jak on strącił go z tronu, tak i Kronos zostanie pozbawiony władzy przez swojego potomka.
Wkrótce Kronos zapanował nad światem. Ziemia zaczęła się ożywiać, porastać roślinnością, pojawiły się: zwierzęta, słońce, lasy i deszcz. Żoną Kronosa została Reja. Pamiętając klątwę ojca, Kronos połykał każde swoje dziecko. Jednak Reja postanowiła przechytrzyć mściwego małżonka i ocalić jedno z dzieci, schodząc na Ziemię, a Kronosowi dając kamień owinięty w pieluszki. Ocalałe dziecko nazwała Dzeus (Zeus) i złożyła w grocie, z dala od oczu Kronosa. Zeus wychowywał się pod opieką nimf górskich.
Jako dorosły, Zeus poprosił matkę, by podała Kronosowi środek na wymioty. W ten sposób uwolnione zostało jego rodzeństwo: Hades, Poejdon, Hera, Hestia oraz Demeter. Zeus rozpoczął również dziesięcioletnią walkę z ojcem, którego udało mu się pokonać.
Przeczytaj również:
Bogowie słowiańscy – imiona, funkcje i atrybuty bogów Słowian
Mit o Prometeuszu
Mit o Prometeuszu opowiada o stworzeniu człowieka oraz o tym, skąd na świecie pojawiły się: smutek, choroby, troski i cierpienie. Prometeusz był tytanem i – według starożytnych wierzeń – ojcem wszystkich ludzi. Wymieszał glinę ze łzami i ulepił z tego pierwszego człowieka. Jego duszę stworzył z wykradzionych z rydwany Heliosa iskier. Człowiek Prometeusza był podobny do bogów, jednak słabszy i nagi, niezdolny do przetrwania w świecie. Dlatego Prometeusz jeszcze raz wkradł się do spichlerza ognia niebieskiego, skradł bogom ogień i podarował go człowiekowi. Nauczył go też rzemiosła, w domostwach zapłonął ogień, człowiek stawał się coraz bardziej niezależny. To wzbudziło niepokój Zeusa, który obawiał się wszystkiego, co pochodziło z Ziemi. Stworzył więc kobietę podobną do bogiń – Pandorę – która zeszła na Ziemię wraz z tajemniczą puszką i miała uwieść Prometeusza. Ten jednak wyczuł spisek i nie dał się porwać jej urokowi. Uległ mu jednak jego brat, Epimeteusz, który pojął Pandorę za żonę, a wkrótce otworzył też puszkę, z której na świat wydostały się wszelkie: choroby, cierpienia, zgryzoty i nieszczęścia.
Prometeusz postanowił odpłacić się bogom, składając w ofierze dwie części zabitego wołu. W jednej pod skórą znajdowały się same kości i tłuszcz, a w drugiej – mięso. Zeus miał wybrać według siebie lepszą część, którą ludzie będą składali bogom w ofierze. Wybrał tę, która się lepiej prezentowała. Okazało się, że były to kości i tłuszcz naciągnięte mięsem. Zrozumiał, że Prometeusz go przechytrzył i postanowił się zemścić. Rozkazał przywiązać tytana do skał Kaukazu, gdzie codziennie przylatywał orzeł i wyjadał Prometeuszowi wątrobę. Jego mękom nie było końca, ponieważ organ ciągle odrastał.
Mit o Dedalu i Ikarze
Dedal był pochodzącym z Aten wynalazcą, którego król Krety Minos ściągnął na wyspę, by ten wybudował labirynt dla jego syna, Minotaura, który był pół-bykiem, pół-człowiekiem, niebezpiecznym dla poddanych. Dedal stworzył labirynt, z którego Minotaur nie mógł wyjść. Konstrukcję Dedala zburzono, gdy Tezeusz pokonał Minotaura. Minos jednak nadal bardzo cenił Dedala, który stał się jego powiernikiem nawet w sprawach państwowych. Jednak Dedal tęsknił za domem i chciał opuścić wyspę, na co król się nie zgodził.
Dedal postanowił uciec. Skonstruował skrzydła dla siebie i swojego syna, przyczepiane woskiem do stelaża, co pozwalało unosić się nad ziemią. Przed ucieczką Dedal ostrzegł Ikara, by nie leciał ani zbyt wysoko, bo słońce stopi wosk, ani zbyt nisko, bo morska bryza może obciążać skrzydła. Początkowo ucieczka przebiegała bez problemów, a wygląd skrzydeł Dedala i Ikara przyciągał uwagę. Jednak Ikar, który leciał za ojcem, był zbyt pewny siebie i zaślepiony uwagą, którą przyciąga. Wzbił się w powietrze i podleciał zbyt blisko słońca. Wkrótce wosk zaczął się topić, a pióra odklejać – Ikar rozbił się o skały. Dedal odnalazł ciało syna i pochował go na wyspie, zwanej odtąd Ikaros, a morze, do którego spadł Ikar, nazywa się Morzem Ikaryjskim. Dedal osiadł na Sycylii i pracował jako nadworny budowniczy. Minosowi nie udało się ściągnąć go powtórnie na Kretę.
Przeczytaj również:
Legenda – czym jest i jakie ma cechy?
Mit o Niobe
Niobe była córką króla lidzkiego Tantala oraz żoną Amfiona, władcy Teb. Ten miał cudowną harfę o mocy poruszania swoją muzyką nawet kamieni. Niobe doczekała się 14 dzieci – siedmiu córek i siedmiu synów. Niobe była niezwykle dumna z posiadania tak licznego potomstwa i drwiła z tych, którzy mają go mniej, w tym z czczonej przez wszystkich Latony – matki Apolla i Artemidy, czyli dzieci Zeusa. Latona, wiedząc o tym, że Niobe szydzi z niej jako matki mającej tylko 2 dzieci, poskarżyła się synowi i córce, którzy w odwecie zabili całe potomstwo Niobe, strzelając do nich z łuku.
Zrozpaczona Niobe odeszła z Teb i powróciła do rodzinnej ojczyzny i miasta Sipylos. Tam przesiadywała na górze, pogrążając się w nieszczęściu. Aby skrócić męki zrozpaczonej matki, bogowie postanowili zamienić ją w kamienny posąg. Jednak jej rozpacz była tak wielka, że nawet z kamienia płynęły łzy.
Mit o Syzyfie
Syzyf był władcą Koryntu i ulubieńcem bogów, z którymi często przebywał na Olimpie. Pewnego razu pewny siebie Syzyf wyjawił tajemnicę Zeusa. Ten postanowił się zemścić i wysłał do niego Tanatosa – bożka śmierci – jednak Syzyf go uwięził. Wydarzenia te sprawiły, że ludzie stali się nieśmiertelni. Jednak Ares uwolnił Tanatosa, a ten postanowił wypełnić polecenie Bogów. Ten postanowił ukarać Syzyfa mozolną pracą, którą miał wiecznie wykonywać – wtaczać ogromny głaz na szczyt góry, który staczał się z powrotem za każdym razem, kiedy Syzyf był już u celu. Stąd określenie „syzyfowa praca” – na zadanie, które jest niezwykle trudne lub wręcz niemożliwe do wykonania.
Mity greckie a mity rzymskie – czym się różnią?
Mitologia grecka i rzymska są do siebie dość podobne, choć ukazują różne systemy wierzeń. Mity greckie opowiadają o bogach i herosach, podczas kiedy mitologia rzymska skupia się głównie na historii. Różnią się również zapisem – mity greckie często miały formę poetycką, natomiast mity rzymskie były zapisywane prozą.
