Czym jest child grooming?
Grooming to uwodzenie dzieci za pośrednictwem Internetu. Przestępca najczęściej podszywa się pod rówieśnika zaczepianego dziecka, nawiązuje internetową znajomość, zdobywa zaufanie. Wraz z trwaniem tego procesu stopniowo postępuje przywiązanie dziecka do pedofila, oddalanie się od rodziny i przyjaciół. Ostatecznym celem jest włączenie dziecka w aktywność seksualną w realnym życiu.
Zjawisko to zaczęto zauważać i opisywać w latach 90. (w Polsce dekadę później). To wtedy pojawiły się chaty i serwisy społecznościowe, które stworzyły dogodne warunki (wrażenie anonimowości) dla przestępców.
Dzieci uwikłane w taką internetową znajomość często nie dostrzegają niebezpieczeństwa. Są niewinne i ufne, a przez to bezbronne. Tylko nasza, jako dorosłych, czujność i odpowiednia edukacja, są wstanie uchronić je przez drapieżnikiem po drugiej stronie ekranu.
Warto przyjrzeć się groomingowi bliżej i mieć oczy otwarte, bo statystyki są alarmujące. Komitet Ochrony Praw Dziecka informuje, że w Polsce około 20% dziewczynek i 6% chłopców poniżej 15. roku życia doświadczyło w przeszłości jakiejś formy nadużycia seksualnego.
Przeczytaj również:
Patostreamy – czym są i jak mogą wpłynąć na dziecko patotreści?
Etapy groomingu
Wiemy już, że grooming odnosi się do systematycznych działań mających na celu pozyskanie zaufania dziecka dla późniejszego wykorzystania. Proces ten przebiega według ściśle określonej sekwencji, co potwierdzają badania kryminologiczne.
W pierwszej fazie (tzw. faza poznawcza) sprawca identyfikuje potencjalną ofiarę, analizuje jej aktywność w mediach społecznościowych lub w grach online. Następnie (faza nawiązywania relacji) inicjuje rozmowy na neutralne tematy, często podszywając się pod rówieśnika. Decydującym momentem jest faza eskalacji, podczas której pedofil wprowadza treści o charakterze seksualnym lub prowokuje dziecko do dzielenia się intymnymi szczegółami z życia. Kryminolodzy zwracają uwagę, że przestępcy często wykorzystują tu technikę „stopniowego odczulania”, czyli zaczynają od żartobliwych, niewinnych aluzji, aby finalnie proponować konkretne czynności. Ostatnia faza (faza kontroli) to już szantaż emocjonalny. Ofiara – dziecko – jest zmuszana do utrzymywania tych kontaktów w tajemnicy.
Najokrutniejsze jest to, że małoletni nie mają zdolności do należytego pojmowania sytuacji, a dodatkowo manipulowani – łatwo wpadają w zastawiane sidła.
Przeczytaj również:
TikTok – czy jest bezpieczny dla dzieci? Od kiedy TikTok dla dziecka?
Sygnały ostrzegawcze – jak rozpoznać, że dziecko jest ofiarą groomingu?
Charakterystyczne są cechy dziecka predysponowanego do stania się ofiarą groomingu. Są to:
niska samoocena,
trudności emocjonalne,
poczucie osamotnienia,
brak uwagi i wsparcia dorosłych,
korzystanie z Internetu bez nadzoru,
brak świadomości zagrożeń,
problematyczna sytuacją domowa, np. przemoc, rozwód, uzależnienia w rodzinie,
silna potrzeba przynależności.
W jaki sposób, jako rodzice, możemy rozpoznać, że pojawia się zagrożenie? Co może nas zaniepokoić w zachowaniu dziecka? Do takich sygnałów ostrzegawczych należą:
nagłe zwiększenie czasu spędzanego online, połączone z nerwowością przy próbach kontroli urządzeń;
otrzymywanie prezentów lub przelewów od osób poznanych w sieci;
unikanie rozmów o aktywności w Internecie i tworzenie nowych kont społecznościowych bez wiedzy rodziców;
objawy stresu, np. zaburzenia snu, napady lękowe, regresja rozwojowa.
Jak wskazuje portal www.bezpiecznarodzina.pl: ofiara często wykazuje paradoksalną lojalność wobec sprawcy, traktując go jako „jedyną osobę, która ją rozumie”. Ta emocjonalna zależność utrudnia ujawnienie przemocy, dlatego szczególną czujność powinny wzbudzać sytuacje, gdy nasze dziecko zaczyna izolować się od dotychczasowych przyjaciół, a więcej czasu spędza w sieci.
Przeczytaj również:
Seksting – co to jest? Seksting jako zagrożenie dla młodzieży
Interwencja i wsparcie – gdzie szukać pomocy?
W pierwszej kolejności postawmy na profilaktykę. Edukujmy dzieci i mówmy im o niebezpieczeństwach związanych z nawiązywaniem kontaktów z nieznajomymi w sieci. Uczmy je rozpoznawania sygnałów alarmowych groomingu i tego, że nikt nie ma prawa pytać dziecka o intymne sprawy lub prosić o zdjęcia. Monitorujmy również aktywność dziecka w sieci, korzystając z narzędzi bezpieczeństwa (np. ustawień prywatności czy filtrów treści) oraz przede wszystkim zadbajmy o bieżącą rozmowę. Warto pytać dziecko, z kim się komunikuje i jakie witryny odwiedza. Otwartość w komunikacji zwiększa szansę na szybkie wykrycie problemu.
Profilaktyką zajmują się również instytucje i organizacje – prowadzone są programy edukacyjne oraz kampanie społeczne propagujące bezpieczeństwo w sieci.
Jeśli masz podejrzenie lub pewność, że Twoje dziecko padło ofiarą groomingu, koniecznie należy to:
zgłosić odpowiednim służbom (na policję lub poprzez platformę www.dyzurnet.pl),
zabezpieczyć dowody (zrzuty ekranu, logi czatów) bez konfrontowania dziecka,
zadbać o wsparcie psychologiczne (telefon zaufania 116 111, ośrodki interwencji kryzysowej, psychoterapia).
Przeczytaj również:
Dojrzałość emocjonalna u dziecka
Czy grooming jest karalny?
Od 2010 roku grooming jest w Polsce przestępstwem ściganym z urzędu, a samo zgłoszenie nie wymaga formalnego oskarżenia ze strony poszkodowanego. W Kodeksie karnym znajdziemy przepisy, które pozwalają pociągać sprawców do odpowiedzialności. Jednym z nich jest art. 200 § 1, który brzmi: „Kto dopuszcza się obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej z małoletnim poniżej lat 15, podlega karze pozbawienia wolności od lat 3 do 15”.
Grooming to jednak nie same czyny, a proces przygotowywania się do przestępstwa. Nawet jeśli nie doszło jeszcze do fizycznego kontaktu o charakterze seksualnym, znajdziemy w KK odpowiednie przepisy. Art. 200a § 1 stanowi: „Kto za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej małoletniemu poniżej lat 15 składa propozycję obcowania płciowego, poddania się lub wykonania innej czynności seksualnej lub udziału w produkowaniu lub utrwalaniu treści pornograficznych, i zmierza do jej realizacji, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”. Tu nie wystarczy samo złożenie propozycji, ale karalne jest działanie zmierzające do jej realizacji, np. umówienie się na spotkanie z dzieckiem może zostać uznane za przestępstwo.
Z kolei art. 200a § 2 mówi wprost: „Kto w celu popełnienia przestępstwa określonego w art. 200 § 1 lub 2, 200b lub 202 § 3, 4 lub 4b podejmuje działania zmierzające bezpośrednio do nawiązania kontaktu z małoletnim poniżej lat 15, w tym za pośrednictwem systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”. Przepis ten oddaje istotę groomingu, który jest procesem starannym, często długotrwałym. Sprawca działa metodycznie, krok po kroku, na szczęście prawo pozwala go ścigać już na tym wczesnym etapie.
Dodatkowo, art. 200 § 4 przewiduje odpowiedzialność karną dla osoby, która w określonym celu utrzymuje kontakt z dzieckiem: „Kto, w celu dopuszczenia się obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej z małoletnim poniżej lat 15, podejmuje wobec niego działanie polegające na nawiązywaniu z nim kontaktu, utrzymywaniu go lub utrwalaniu, w tym za pośrednictwem systemów teleinformatycznych, w sytuacji gdy wie, że małoletni jest poniżej lat 15, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”.
Grooming rzadko kończy się na jednym przestępstwie. Często jest powiązany z produkcją lub rozpowszechnianiem materiałów pornograficznych z udziałem małoletnich (art. 202 § 4a i 4b). W praktyce sądowej przy wymierzaniu kary bierze się pod uwagę wiele czynników, między innymi to, jak bardzo dziecko było podatne na manipulację, ile miało lat, jak długo trwał kontakt ze sprawcą i czy ten był wcześniej karany.
