Zapalenie płuc u dzieci
Zapalenie płuc to infekcja dolnych dróg oddechowych wywołana najczęściej przez bakterie i wirusy, zdecydowanie rzadziej przez grzyby i pierwotniaki. Etiologia zapalenia płuc u dziecka w dużej mierze zależy od jego wieku.
Zapalenie płuc u noworodka zwykle ma pochodzenie bakteryjne (paciorkowce gr. B, Enterobacteriaceae). Zapalenie płuc u niemowlaka i u dziecka młodszego, do 4 r.ż. często ma etiologię wirusową (np. bywa wywołane przez RSV), natomiast bakteryjne zapalenia płuc zwykle wywołane są przez Streptococcus pneumoniae.
W grupie dzieci w wieku 5–15 lat, poza pneumokokowymi zapaleniami płuc, stosunkowo często obserwuje się tzw. atypowe zapalenia płuc wywołane przez takie bakterie jak Mycoplasma pneumoniae czy Chlamydia pneumoniae. Średnio co 5–7 lat obserwuje się okresowe zwiększenie częstości występowanie atypowych zapaleń płuc.
Bardzo rzadkim czynnikiem etiologicznym zapaleń płuc jest Pneumocystis carinii (Pneumocystis jiroveci). Taka choroba, nazywana pneumocystozą, stwierdzana jest u dzieci z poważnymi zaburzeniami odporności, np. w przebiegu AIDS.
Zapalenie płuc jest zaraźliwe dla osób o obniżonej odporności. Do zarażenia patogenami, które wywołują zapalenie płuc, dochodzić może wieloma różnymi drogami. Najczęściej drobnoustroje przenoszą się drogą kropelkową, możliwe jest jednak, że zakażenie zostanie przeniesione z matki na jej nowo narodzone dziecko. W takich sytuacjach zakażenie określa się jako wertykalne i zarażenie bakteriami, którymi była zainfekowana matka, może prowadzić do wystąpienia zapalenia płuc u noworodka po porodzie.
Przeczytaj również:
Szczekający kaszel u dziecka (kaszel krtaniowy, tchawiczy) – jak brzmi i jakie ma przyczyny?
Najczęstsze przyczyny zapalenia płuc u dzieci
| Wiek dziecka | Najczęstsze przyczyny |
|---|---|
| 0–3 mies. | bakterie (m.in. Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus), rzadziej wirusy |
| 4 mies.–4 lata | głównie wirusy (np. RSV), także pneumokoki |
| 5–15 lat | Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae („atypowe”), nadal pneumokoki |
Przeczytaj również:
Zapalenie oskrzeli u niemowlaka – przyczyny, objawy, leczenie
Zapalenie płuc u dzieci – szpitalne i pozaszpitalne
Warto wyjaśnić pewne terminy, z którymi zetknąć się mogą pacjenci, a które mogą być dla nich nie do końca jasne – mowa tutaj o szpitalnym zapaleniu płuc oraz pozaszpitalnym zapaleniu płuc. Drugie z wymienionych jest zdecydowanie najczęstszą postacią zapalenia płuc u dzieci i dorosłych i dochodzi do niego wskutek zarażenia patogenami obecnymi w środowisku pacjenta – w domu, w pracy, w szkole.
Pozaszpitalne zapalenie płuc u dzieci leczy się dziś krócej i łagodniej niż kiedyś, o ile jego przebieg jest niepowikłany. W wielu sytuacjach wystarcza 5 dni antybiotyku. Badania potwierdzają, że krótsze kuracje nie są gorsze, a mogą zmniejszać ryzyko działań niepożądanych i oporności bakterii.
Jako szpitalne zapalenie płuc określa się zaś takie zapalenie płuc, którego początek ma miejsce po upływie minimum 48 godzin od przyjęcia pacjenta do szpitala. Ta postać zapalenia płuc jest groźniejsza, doprowadzają do niej bowiem nierzadko takie patogeny szpitalne, które są oporne na wiele różnych leków.
Przeczytaj również:
Kleszczowe zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka
Objawy zapalenia płuc u dzieci
W zapaleniu płuc u dzieci objawy nieco różnią się w zależności od czynnika wywołującego chorobę. Najczęściej obserwuje się takie dolegliwości, jak:
- gorączka,
- dreszcze,
- kaszel (najczęściej mokry) – może utrzymywać się nawet kilka tygodni,
- duszność,
- tachypnoe (przyspieszony oddech u dziecka),
- dreszcze,
- ból w klatce piersiowej.
W badaniu przedmiotowym stwierdzane są zmiany osłuchowe (tzw. szmery w płucach u dziecka) pod postacią trzeszczeń i rzężeń. W przypadku jednostronnego zapalenia płuc zmiany słyszalne są tylko po jednej stronie, ogniskowo (tak jest najczęściej w pneumokokowym zapaleniu płuc, które zwykle ma charakter zapalenia płatowego). Jeżeli zapalenie płuc jest obustronne – zmiany słyszalne są nad jednym i drugim polem płucnym. W przypadku odoskrzelowego zapalenia płuc zmiany słyszalne są w rzucie wnęk płucnych, a trzeszczeniom i rzężeniom mogą towarzyszyć świsty.
Jeżeli w przebiegu zapalenia płuc dojdzie do obecności płynu w jamie opłucnej, stwierdza się ściszenie szmeru oddechowego nad polami płucnymi.
- Zapaleniom płuc wywołanym przez bakterie typowe (np. pneumokoki) zwykle towarzyszy wysoka gorączka powyżej 40 st. Celsjusza, mokry kaszel, szybki oddech.
- Zapalenia płuc atypowe często mają podstępny przebieg, z niską gorączką, suchym kaszlem i dobrym stanem ogólnym, za to z licznymi zmianami osłuchowymi stwierdzanymi w trakcie badania przedmiotowego.
- W wirusowym zapaleniu płuc u dziecka objawy są słabiej wyrażone. Dziecko ma podwyższoną temperaturę, a poza bólem w klatce piersiowej i suchym kaszlem mogą pojawić się nudności i wymioty.
Przeczytaj również:
Zapalenie mięśnia sercowego u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie
Bezobjawowe zapalenie płuc u dziecka
Całkowicie bezobjawowe zapalenie płuc to sytuacja raczej skrajnie rzadka – jeżeli już, to możliwy jest skąpoobjawowy przebieg choroby. Tak może dziać się wtedy, kiedy przyczyną zapalenia płuc są bakterie określane jako atypowe – przykładem takiego drobnoustroju jest M. pneumoniae. Tzw. utajone zapalenie płuc u dziecka może wówczas przebiegać z nieznacznym tylko wzrostem temperatury (zapalenie płuc bez gorączki – ale ze stanem podgorączkowym – jest jak najbardziej możliwe), epizodami suchego kaszlu czy z bólem głowy i pogorszeniem samopoczucia.
Jeżeli dziecko ma zapalenie płuc bez objawów lub ze skąpymi objawami, nie oznacza to, że choroba ta jest niegroźna – leczenie także jest konieczne.
Czasem zdarzają się bezobjawowe zapalenia płuc wykrywane przypadkowo w trakcie osłuchiwania lub podczas RTG klatki piersiowej. Bywa i tak, że jedynym objawem zapalenia płuc jest gorączka. Czasami zdarza się także tzw. maska brzuszna zapalenia płuc – dziecko zgłasza bóle brzucha, bez objawów ze strony układu oddechowego, co czasami mylnie interpretowane jest jako inna choroba.
Zapalenie płuc u dziecka – jak rozpoznać?
Zgodnie z zaleceniami, zapalenie płuc u dziecka można rozpoznać wyłącznie na podstawie badania podmiotowego i przedmiotowego. RTG klatki piersiowej u dzieci, chociaż w praktyce wykonywane bardzo często, według wytycznych powinno być zlecone tylko w poniższych sytuacjach:
- wątpliwości diagnostyczne,
- gorączka utrzymująca się powyżej 24 godzin i podwyższona leukocytoza u dzieci < 5 r.ż.,
- zapalenie płuc o ciężkim przebiegu,
- ciężki stan dziecka,
- brak poprawy mimo leczenia,
- podejrzenie powikłań.
W obrazowej diagnostyce zapalenia płuc coraz częściej wykorzystuje się badanie USG płuc i opłucnej. Badanie to, w przeciwieństwie do RTG płuc (prześwietlenia płuc), nie wiąże się z napromieniowaniem, w związku z czym może być wykonywane częściej i dobrze nadaje się do monitorowania efektów leczenia. USG płuc i opłucnej ma też duże znaczenie w przypadku wykrywania płynu w opłucnej (tzw. wody w płucach).
W diagnostyce zapalenia płuc u dziecka często wykonywane są także badania laboratoryjne. Pomagają one m.in. ustalić, czy to zapalenie płuc bakteryjne, czy wirusowe. W zakażeniach bateryjnych, wywołanych np. przez pneumokoki, zwykle mamy do czynienia ze znacznym wzrostem leukocytozy, CRP i, czasem, PCT. W zakażeniach wirusowych oraz bakteriami atypowymi wykładniki stanu zapalnego są niepodwyższone lub podwyższone są nieznacznie. W celu wykrycia etiologii atypowych zapaleń płuc można wykonać badania z krwi polegające na oznaczeniu przeciwciał przeciwko Mycoplasma pneumoniae i Chlamydia pneumoniae.
Przeczytaj również:
Katar i przeziębienie u dziecka – jak leczyć katar i przeziębienie u niemowląt?
Zapalenie płuc – leczenie u dzieci – jak wygląda i ile trwa?
Leczenie zapalenia płuc u dziecka zależy od podejrzewanej etiologii oraz od stanu ogólnego. W przypadku podejrzenia etiologii wirusowej można ograniczyć się do leczenia objawowego, polegającego na zapewnieniu odpowiedniego nawodnienia, odpowiedniej temperatury i wilgotności powietrza, ułatwianiu odkrztuszania wydzieliny (poprzez nebulizacje, np. z 3 proc. NaCl, oklepywanie, podawanie leków wykrztuśnych), zbijaniu gorączki.
W leczeniu bakteryjnego zapalenia płuc u dziecka jest antybiotykoterapia. U dzieci w wieku 3 tydzień – 3 miesiąc życia stosowanymi najczęściej antybiotykami są cefuroksym lub amoksycylina z klawulanianem. W przypadku ciężkiego zapalenia płuc w leczeniu stosowane są cefalosporyny III generacji. U dzieci w wieku > 4. miesiąca życia, w przypadku podejrzenia bakteryjnego zapalenia płuc, lek I rzutu to amoksycylina. Jeżeli obraz kliniczny zapalenia płuc wskazuje na zakażenie atypowe, w leczeniu stosuje się antybiotyki z grupy makrolidów. Poza podawaniem antybiotyku, na zapalenie płuc stosuje się także leczenie objawowe i odpowiednie nawodnienie.
To ile trwa zapalenie płuc i jaki jest czas leczenia, zależy od etiologii choroby. Zapalenie płuc wywołane bateriami typowymi jest leczone antybiotykiem zwykle 7–10 dni, zapalenie płuc o etiologii Mycoplasma pneumonioae – 14 dni, a chlamydiowe zapalenie płuc – nawet 21 dni.
Błędami często popełnianymi przy leczeniu zapaleniu płuc są: podawanie leków przeciwkaszlowych (celem leczenia powinna być ewakuacja wydzieliny, a nie powstrzymywanie odruchu kaszlowego) czy też podawanie leków przeciwhistaminowych.
Kiedy pilnie trzeba jechać do lekarza lub na SOR?
| Sytuacja | Co robić | Dlaczego to ważne |
|---|---|---|
| Gorączka >38,5°C >48–72 h mimo leczenia objawowego | Skontaktuj się z lekarzem POZ | może wymagać badań/antybiotyku |
| Spłycony, szybki oddech (tachypnoe), wciąganie przestrzeni międzyżebrowych, sinienie ust | Pilnie SOR / tel. 112 | objawy niewydolności oddechowej |
| Uporczywy ból w klatce piersiowej, dziecko apatyczne/odmawia picia | Pilna konsultacja | ryzyko odwodnienia i powikłań |
| Brak wyraźnej poprawy po 48–72 h od rozpoczęcia antybiotyku | Ponowna wizyta | możliwa zmiana terapii / diagnostyka obrazowa (USG/RTG) |
Przeczytaj również:
Przewlekły katar u dziecka – jakie są przyczyny długo utrzymującego się kataru i co robić?
Jakie są domowe sposoby na zapalenie płuc u dzieci?
Kiedy dziecko ma zapalenie płuc, zdecydowanie trzeba odwiedzić lekarza – to on ustali przyczynę choroby i dobierze odpowiednie leczenie. Istnieją jednak pewne metody leczenia zapalenia płuc u dziecka w domu, które rodzice mogą wdrożyć samodzielnie.
Opiekunowie powinni pamiętać, że dziecko z zapaleniem płuc musi dużo odpoczywać – leżenie w łóżku w przypadku tej choroby jest po prostu najkorzystniejsze. Dbać należy również o nawodnianie małego pacjenta, w związku z gorączką czy wzmożonym poceniem się, maluch traci z organizmu dużo płynów.
Korzystne jest regularne wietrzenie pokoju, w którym znajduje się dziecko – dostawy świeżego powietrza ułatwią mu oddychanie. Chorujący malec nie może być również narażony na dym papierosowy.
Zapalenie płuc u dziecka – powikłania
Nieleczone lub źle leczone zapalenie płuc u dziecka może nieść za sobą ryzyko powikłań. Należą do nich
A. powikłania miąższowe:
- ropień płuc,
- powstanie ogniska martwicy,
- powstanie przetoki oskrzelowo-płucnej;
B. powikłania opłucnowe:
- płyn w jamie opłucnej,
- ropniak opłucnej;
C. płyn w worku osierdziowym;
D. zakażenie uogólnione (sepsa).
Ważna jest także odpowiednia rekonwalescencja po zapaleniu płuc. Dziecko powinno unikać nadmiernego wysiłku, przyjmować dobrze zbilansowane posiłki, pamiętać o nawodnieniu. Tak jak w czasie choroby płuc, nie powinno być narażone na działanie dymu tytoniowego. Kaszel po zapaleniu płuc u dziecka może utrzymywać się przez 6–8 tygodni.
Przeczytaj również:
Kaszel u dziecka bez gorączki – przyczyny kaszlu i braku gorączki u dziecka
Zapalenie płuc u dziecka – najczęściej zadawane pytania
Czy każde zapalenie płuc wymaga RTG?
Nie. U wielu dzieci rozpoznanie stawia się na podstawie objawów i badania lekarskiego. RTG lub USG płuc zleca się, gdy przebieg jest cięższy, gdy nie ma poprawy lub gdy podejrzewa się powikłania (np. płyn w opłucnej).
Kiedy trzeba podać dziecku makrolid (np. azytromycynę)?
Gdy obraz kliniczny wskazuje na zakażenie „atypowe” (częściej u dzieci szkolnych) lub przy uczuleniu na penicyliny. Nie podaje się rutynowo „na wszelki wypadek”.
Czy są nowe szczepienia/środki zapobiegawcze?
Tak – PCV20 poszerza ochronę przeciw pneumokokom, a nirsewimab jednorazowo chroni niemowlę przed ciężkim zakażeniem RSV w sezonie. Zapytaj pediatrę o dostępność i kwalifikację.
USG płuc zamiast RTG – czy to wiarygodne?
Tak, w wielu badaniach USG ma porównywalną trafność do RTG, często z wyższą czułością i bez promieniowania. To świetne narzędzie do oceny płynu w opłucnej i monitorowania leczenia.
Czy po zapaleniu płuc trzeba robić kontrolny rentgen klatki piersiowej?
U większości dzieci nie ma takiej potrzeby, jeśli objawy ustąpiły i badanie lekarskie jest prawidłowe. Kontrolne RTG zleca się zwykle tylko przy powikłaniach, długotrwałym kaszlu bez poprawy lub przy nawracających infekcjach. Coraz częściej do oceny gojenia zmian używa się ultrasonografii płuc, bo nie naraża na promieniowanie.
Jak długo może utrzymywać się kaszel po wyleczeniu?
Kaszel po przebytej infekcji często utrzymuje się 2–4 tygodnie, a po zakażeniu „atypowym” (np. Mycoplasma pneumoniae) bywa dłuższy. To zwykle efekt „nadwrażliwości” dróg oddechowych. Pilnej kontroli wymaga kaszel z narastającą dusznością, krwiopluciem, utrzymującą się gorączką lub wyraźnym osłabieniem dziecka.
Czy dziecko z zapaleniem płuc może zarazić rodzeństwo?
Najbardziej na początku choroby, zwłaszcza jeśli przyczyną są wirusy (np. RSV – syncytialny wirus oddechowy). W przypadku bakteryjnego zapalenia płuc, po 24–48 godzinach antybiotykoterapii ryzyko zakaźności zwykle spada. Pomaga higiena rąk, wietrzenie i unikanie wspólnych kubków/sztućców.
Czy inhalacje i nawilżacz powietrza pomagają?
Tak, izotoniczny roztwór soli (0,9% NaCl) w nebulizacji może rozrzedzać wydzielinę i łagodzić kaszel. Nawilżacz bywa pomocny, ale trzeba go regularnie czyścić, by nie stał się źródłem drobnoustrojów. Nie stosuj wziewnych antybiotyków, sterydów czy leków obkurczających bez zalecenia lekarza.
Kiedy dziecko może wrócić do przedszkola/szkoły i do sportu?
Do placówki: gdy przez co najmniej 24 godziny nie ma gorączki, oddycha swobodnie, ma apetyt i siły do aktywności dnia codziennego. Do sportu: zwykle po tygodniu od ustąpienia ostrych objawów, stopniowo zwiększając wysiłek. Po ciężkim przebiegu lub hospitalizacji decyzję o powrocie do treningów podejmuje lekarz.
współpraca: redakcja Mamazone
