Jakie są przyczyny bólu ucha u dziecka?
Ból ucha u dziecka jest jednym z najczęstszych powodów zgłaszania się rodziców do lekarza pediatry lub laryngologa. Najczęstszą przyczyną bólu ucha, jest zapalenie ucha środkowego, którego szczyt zachorowań przypada na 6.–18. miesiąc życia. Objawy zapalenia ucha różnią się w zależności od wieku malucha. Należy jednak pamiętać, że przyczyn bolącego ucha u dziecka jest jednak wiele i nie ograniczają się one tyko do zakażeń.
W przypadku bólu ucha bez innych objawów, przyczyną może być obecność ciała obcego w przewodzie słuchowym. Bolące ucho i szumy czy piski w uszach to często oznaka zatkania ucha woskowiną (tzw. korek w uchu).
Przyczyną dolegliwości, zarówno u niemowląt, jak i starszych dzieci, są także:
- zapalenie ucha – zewnętrznego i środkowego (np. ostre zapalenie ucha środkowego czy wysiękowe zapalenie ucha środkowego), bólowi towarzyszyć może wyciek ropnej wydzieliny z ucha;
- odmrożenia – początkowo ból w okolicy ucha się nie pojawia. Z czasem ucho piecze, swędzi, rozwija się stan zapalny;
- oparzenia – swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie, ból małżowiny usznej nasilający się przy dotyku, wystąpienie pęcherzy wypełnionych surowiczą treścią;
- półpasiec – silny ból ucha poprzedza wystąpienie zmian skórnych;
- urazy mechaniczne – pęknięcie błony bębenkowej wywołuje nagły ból w uchu, szumy uszne, wyciek z ucha.
Może się także zdarzyć, że dziecko boli ucho w przebiegu ostrych zapaleń gardła i nosogardła, próchnicy czy przy utrudnionym wyrzynaniu się zębów.
Kiedy dziecko skarży się na ból ucha, do lekarza najlepiej zgłosić się od razu, niezależnie czy mamy do czynienia z niemowlakiem, czy 4-latkiem.
Najczęstsze przyczyny bólu ucha u dziecka
| Przyczyna | Co typowo widzi/odczuwa dziecko | Co zwykle pomaga | Kiedy pilnie do lekarza |
|---|---|---|---|
| Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) | Ból, gorączka, gorsze słyszenie; czasem wyciek | Paracetamol/ibuprofen; obserwacja; czasem antybiotyk | <2 r.ż. z obustronnym OZUŚ, wyciek, ciężki stan |
| Wysięk w uchu | Uczucie zatkania, gorsze słyszenie bez gorączki | Czas; kontrola słuchu; zwykle bez antybiotyku | Jeśli utrzymuje się >3 mies. lub pogarsza słyszenie/mowę |
| „Ucho pływaka” | Świąd, tkliwość ucha przy dotyku, ból przy pociąganiu małżowiny | Krople miejscowe; utrzymać ucho w suchości | Gorączka, obrzęk małżowiny, nasilający się ból |
| Ciało obce, woskowina | Zatkane ucho, czasem ból | Usunięcie w gabinecie; nie wkładać patyczków | Silny ból, nagłe pogorszenie słuchu |
Przeczytaj również:
Ból zęba u dziecka – co oznacza, jak leczyć, czy są domowe sposoby?
Bolące ucho w zapaleniu ucha środkowego u dziecka
Ze względu na różnice w budowie anatomicznej ucha i czynności trąbki słuchowej dzieci bardziej niż dorośli narażone są na wystąpienie zapaleń ucha środkowego. Ono też jest w większości przyczyną bólu ucha u dzieci.
Dzieci w różnych grupach wiekowych będą prezentowały różne objawy zapalenia ucha, którego podłożem jest zazwyczaj zakażenie wirusowe. I tak, zapalenie ucha u niemowlaka może być poważną ogólnoustrojową chorobą, z gorączką do 40 st., wymiotami i biegunką. Dziecko jest rozdrażnione, płaczliwe, przerywa karmienie, może próbować trzeć uszy, np. pocierając nimi o poduszkę.
Najczęściej zapalenie ucha jest konsekwencją wirusowego zapalenia górnych dróg oddechowych przebiegającym z nieżytem nosa. Obrzęk wokół trąbki słuchowej powoduje zaleganie wydzieliny w uchu środkowym, co z kolei sprzyja nadkażeniom.
Ból gardła i ucha jest także związany z tym, że trąbka słuchowa, która łączy ucho środkowe z górną częścią gardła, jest u dzieci wyjątkowo krótka, ułożona poziomo, co sprzyja rozprzestrzenianiu się wzdłuż niej zakażeń.
Starsze dzieci, zazwyczaj już powyżej 3. roku życia samodzielnie będą zgłaszały ból okolicy ucha, który często pojawia się w nocy, może mu towarzyszyć częściowy niedosłuch lub szumy uszne. Tak jak u maluchów występują objawy zakażenia dróg oddechowych z nieżytem nosa, tak zdarza się występowanie bólu ucha bez gorączki.
Przeczytaj również:
Guzek za uchem u dziecka – przyczyny
Co oznacza ból ucha u dziecka bez gorączki?
Choroby uszu nie ograniczają się jedynie do zapaleń ucha środkowego i przewodu słuchowego. Kiedy dziecko boli ucho, może to być związane z chorobą zakaźną, jaką jest półpasiec, wywołany tym samym wirusem, co ospa wietrzna. Choroba ta objawia się pojawieniem pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym w obrębie zajętego segmentu.
Ból małżowiny czy ból za uchem będą powodowały także odmrożenia, oparzenia, urazy mechaniczne, które prócz uszkodzenia ucha zewnętrznego mogą spowodować uszkodzenie błony bębenkowej. Ważnym problem jest także zaleganie woszczyny. Jest ona odpowiedzialna za oczyszczanie i nawilżanie przewodu słuchowego zewnętrznego oraz zapewnia ochronę przed niektórymi patogenami. Niestety nadmiar woskowiny w uchu może sprawiać, że ucho boli, blokować drogę dźwiękowi, powodując niedosłuch lub sprzyjać rozwojowi zapalenia.
Zatkane ucho u dziecka, to nie tylko efekt kataru lub korka woskowinowego. Bardzo często zdarza się, że w przewodzie słuchowym zewnętrznym znajduje się ciało obce. Gdy dziecko boli ucho, a inne przyczyny zostaną wykluczone przez lekarza pediatrę, warto skorzystać także z porady stomatologa, który oceni stan uzębienia i stwierdzi, czy zęby wyżynają się prawidłowo.
Antybiotyk na zapalenie ucha – leczenie bólu w uchu
Gdy podejrzewamy zapalenie ucha, ze względu na wirusową etiologię w większości przypadków, zaleca się tak zwaną postawę wyczekującą do maksymalnie 48 godzin. W tym czasie na ból ucha podaje się jedynie leki przeciwzapalne i przeciwbólowe.
Antybiotyk na zapalenie ucha wdrażamy, gdy objawy nie ustępują po dwóch dniach lub gdy dziecko:
- ma <6 miesięcy życia,
- gorączkuje powyżej 39 stopni,
- zgłasza bardzo silny ból w uchu,
- wymiotuje,
- objawy zapalenia ucha występują obustronnie,
- widoczny jest wyciek z ucha,
- cierpi na zaburzenia odporności.
Przeczytaj również:
Czyszczenie uszu u niemowląt – jak bezpiecznie usuwać woskowinę z ucha?
Domowe sposoby na bolące ucho – jak pomóc dziecku?
Gdy powodem dolegliwości jest półpasiec lub ciało obce, niezwłocznie należy zgłosić się do lekarza. Nigdy nie należy próbować samodzielnie usuwać zakleszczonych przedmiotów, ponieważ może to grozić uszkodzeniem przewodu słuchowego zewnętrznego.
Jeśli jednak problem tkwi w zalegającej woszczynie, wówczas na ból ucha bez recepty kupimy w aptece specjalne preparaty rozpuszczające wydzielinę. By zapobiegać powstawaniu korków woszczynowych, warto także używać ich przy czyszczeniu uszu i zrezygnować z patyczków higienicznych, które jedynie sprzyjają ubijaniu wydzieliny.
Stosowanie domowych sposobów na ból ucha u dziecka, np. w postaci wkładania do przewodu słuchowego ząbka czosnku czy wlewanie wody utlenionej do ucha, są stanowczo odradzane.
Ból ucha u dziecka – o co najczęściej pytają rodzice?
Czy dziecko może lecieć samolotem w czasie bólu ucha lub świeżego zapalenia ucha środkowego (OZUŚ)?
Lepiej przełożyć lot, jeśli ból jest silny lub to świeże OZUŚ – zmiany ciśnienia mogą nasilić dolegliwości. Gdy lot jest konieczny: daj dziecku lek przeciwbólowy (paracetamol lub ibuprofen) zgodnie z masą ciała, na start i lądowanie zaproponuj połykanie/żucie (napój, smoczek, gumę u starszych), „ziewanie”, a u starszaków manewr Valsalvy (delikatne dmuchanie przy zamkniętych ustach i nosie). Krótkie użycie sprayu do nosa tuż przed lądowaniem bywa pomocne u starszych dzieci z katarem, ale nie jest rutynowo potrzebne ani zalecane w każdym przypadku.
Czy można podawać naprzemiennie paracetamol i ibuprofen na ból ucha?
Można, ale ostrożnie i z planem. Najpierw wybierz jeden lek w prawidłowej dawce do masy ciała. Jeśli ból „przebija” przed kolejną dawką, lekarz może zalecić naprzemienne podawanie (np. co 3–4 godziny zmiana leku), pilnując maksymalnych dawek dobowych dla każdego z nich. Zapisuj godziny i dawki. Nie łącz dwóch leków z tej samej grupy. Ibuprofenu unikaj przy odwodnieniu/wymiotach czy chorobie wrzodowej.
Czy probiotyki, ksylitol albo witamina D zapobiegają bólowi ucha i zapaleniom?
-
Probiotyki: dowody są niejednoznaczne – nie ma pewności, że zmniejszają liczbę zapaleń ucha.
-
Ksylitol (cukier brzozowy): u starszych dzieci, które potrafią regularnie żuć gumę lub ssać pastylki kilka razy dziennie, może nieco zmniejszyć liczbę epizodów w sezonie infekcyjnym, ale efekt jest mały i trudny do utrzymania w praktyce.
-
Witamina D: warto dbać o prawidłowy poziom (ogólny wpływ na odporność), ale suplementacja nie jest „lekiem” na zapalenie ucha; największy sens ma u dzieci z niedoborem.
Czy czyszczenie uszu patyczkami chroni przed bólem ucha?
Nie. Patyczki nie są do kanału słuchowego – mogą podrażnić skórę, wepchnąć woskowinę głębiej i sprowokować problem. Woskowina chroni skórę przewodu słuchowego przed wysychaniem i zakażeniami. Jeśli woskowiny jest dużo i „zatyka” ucho, użyj kropli do rozmiękczania zgodnie z ulotką albo poproś lekarza o profesjonalne usunięcie.
Kiedy myśleć o „rurkach” (drenaż wentylacyjny) lub wycięciu trzeciego migdałka (adenotomia)?
Przy wysiękowym zapaleniu ucha środkowego z utrzymującym się pogorszeniem słuchu ponad 3 miesiące, opóźnieniem mowy lub częstymi nawrotami infekcji lekarz laryngolog (otolaryngolog) może zaproponować drenaż wentylacyjny (małe rurki w błonie bębenkowej, które wyrównują ciśnienie) i/lub adenotomię (zmniejszenie przeszkody w nosogardle). Decyzję podejmuje się indywidualnie po ocenie słuchu, otoskopii i wywiadzie.
Niemowlę często „ciągnie się za ucho”, ale nie ma gorączki – czy to zapalenie?
Niekoniecznie. U maluchów ciągnięcie za ucho może oznaczać zmęczenie, ząbkowanie albo zwykłą ciekawość. Do wizyty u lekarza skłania natomiast utrzymujący się ból, gorączka, niepokój, katar/kaszel, brak apetytu lub wyciek z ucha. Jeśli masz wątpliwości, szczególnie u niemowlęcia <6 miesięcy, warto zrobić kontrolę – szybkie badanie otoskopowe rozwieje wątpliwości.
współpraca: redakcja Mamazone
