Kiedy rozpoczyna się menopauza?
Menopauza to ostatnia miesiączka w życiu kobiety, po której przez co najmniej 12 miesięcy nie pojawia się następne krwawienie. Przekwitanie jest poprzedzone okresem okołomenopauzalnym, w którym mogą pojawiać się pierwsze objawy menopauzy – dzieje się to zwykle między 45. a 55. rokiem życia. W niektórych przypadkach kobiety zauważają wczesne objawy menopauzy nawet tuż po 40. roku życia, a proces wygasania czynności hormonalnej jajników może trwać kilka lat.
Moment pierwszej miesiączki, styl życia, choroby przewlekłe oraz niektóre zabiegi operacyjne – na przykład histerektomia (usunięcie macicy) czy obustronna ooforektomia (usunięcie jajników) – mogą wpływać na wiek wystąpienia menopauzy. Równie istotne są czynniki genetyczne – wiek, w którym weszła w menopauzę matka, często koreluje z wiekiem menopauzy u córki.
Przeczytaj również:
Amputacja szyjki macicy – wskazania, przeciwwskazania, przebieg zabiegu, powikłania, rehabilitacja
Jakie są typowe objawy menopauzy?
Objawy kliniczne menopauzy mogą być bardzo różnorodne i obejmują zarówno dolegliwości fizyczne, jak i psychiczne. Najczęściej wymieniane objawy wypadowe to: uderzenia gorąca, nocne poty, kołatanie serca, zaburzenia snu oraz suchość pochwy. Wymienione wyżej dolegliwości wynikają z niskiego poziomu estrogenów, który oddziałuje na obszary mózgu odpowiedzialne za termoregulację, układ krzepnięcia, naczynia mózgowe, a także wpływa na układ sercowo-naczyniowy i pęcherza moczowego.
W okresie menopauzy mogą pojawiać się też: bóle głowy, zmęczenie, obniżenie libido, wysiłkowe nietrzymanie moczu oraz zmiany w obrębie dróg rodnych, takie jak atrofia pochwy. Nieleczony niedobór hormonów zwiększa ryzyko osteoporozy, choroby układu sercowo naczyniowego, a także może wpływać na funkcje poznawcze, zwiększając ryzyko choroby Alzheimera.
Czym jest hormonalna terapia zastępcza?
Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) to metoda leczenia polegająca na dostarczaniu organizmowi kobiety brakujących hormonów – głównie estrogenów, często w połączeniu z progestagenem. Terapia zastępcza może mieć różne formy: tabletki doustne, plastry, żele, iniekcje podskórne czy preparaty dopochwowe.
Estrogeny wywierają działanie ochronne na układ krążenia, kości, błony śluzowe oraz obszary mózgu odpowiedzialne za pamięć i koncentrację. Stosowanie HTZ łagodzi objawy klimakteryczne, poprawia jakość życia, zmniejsza ryzyko osteoporozy, a także korzystnie wpływa na błony śluzowe dróg rodnych, ograniczając suchość pochwy i związany z nią dyskomfort.
Przeczytaj również:
Psychoterapia – czym jest? Kiedy z niej skorzystać? Kim jest psychoterapeuta?
Kto może zdecydować się na wdrożenie terapii hormonalnej HTZ?
Wdrożenie terapii hormonalnej rozważa się u kobiet w okresie okołomenopauzalnym lub we wczesnym okresie menopauzy, które odczuwają uciążliwe objawy kliniczne wpływające na codzienne funkcjonowanie. W przypadku kobiet z usuniętą macicą możliwe jest stosowanie wyłącznie terapii estrogenowej.
O kwalifikacji do terapii decyduje lekarz po analizie stanu zdrowia kobiety, wykonaniu pomiaru ciśnienia tętniczego, ocenie układu krążenia i wykluczeniu chorób nowotworowych, takich jak rak trzonu macicy czy rak piersi.
Kiedy jest za późno na HTZ?
Optymalny moment rozpoczęcia terapii HTZ to pierwsze lata po wystąpieniu menopauzy, najlepiej w tzw. „oknie terapeutycznym”, które obejmuje okres do około 10 lat od ostatniej miesiączki lub przed ukończeniem 60. roku życia. W tym czasie korzystny profil działania estrogenów na układ krążenia, kości i ośrodkowy układ nerwowy jest najbardziej widoczny, a ryzyko działań niepożądanych – w tym powikłań zakrzepowo-zatorowych czy chorób układu sercowo-naczyniowego – pozostaje relatywnie niskie.
Rozpoczęcie leczenia w późniejszym wieku, szczególnie po przekroczeniu 60. roku życia lub powyżej 10–15 lat od menopauzy, wiąże się z wyraźnym wzrostem ryzyka wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar mózgu czy zakrzepica żył głębokich. Wynika to z faktu, że u kobiet w późniejszym okresie pomenopauzalnym naczynia krwionośne są już w większym stopniu objęte procesami miażdżycowymi, a układ krzepnięcia ma tendencję do łatwiejszego tworzenia skrzeplin.
Przeczytaj również:
Brzuch tarczycowy – co to jest? Jak wygląda, od czego powstaje, jak leczyć?
Jakie są przeciwwskazania do stosowania hormonalnej terapii zastępczej?
Przeciwwskazania obejmują m.in.: przebyte lub aktualne nowotwory hormonozależne (rak piersi, rak trzonu macicy, rak endometrium), choroby zakrzepowo-zatorowe, ostrą niewydolność wątroby, niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, choroby układu krzepnięcia oraz niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych.
HTZ wady i zalety. Jakie są główne korzyści stosowania hormonalnej terapii zastępczej?
Zalety stosowania hormonalnej terapii zastępczej obejmują szybkie złagodzenie objawów wypadowych, poprawę jakości snu, zmniejszenie ryzyka osteoporozy, korzystny wpływ na układ krążenia u młodszych kobiet, poprawę nawilżenia błony śluzowej pochwy i śluzówki oka, a także pozytywny wpływ na funkcje poznawcze. Estrogeny wpływają korzystnie na metabolizm lipidów, co może obniżać ryzyko miażdżycy w grupie kobiet stosujących HTZ we wczesnym okresie menopauzy.
Jakie mogą być wady HTZ?
Wady i potencjalne skutki uboczne HTZ obejmują przede wszystkim zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi w przypadku kobiet stosujących terapię przez wiele lat, szczególnie gdy terapia łączy estrogeny z progestagenem. Ryzyko to wzrasta wraz z czasem stosowania HTZ i jest wyższe u pacjentek z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku nowotworów hormonozależnych. Długotrwałe stosowanie hormonów może również zwiększać prawdopodobieństwo raka endometrium u kobiet, które przyjmują wyłącznie estrogeny i mają zachowaną macicę – dlatego w takich przypadkach niezbędne jest łączenie estrogenów z progestagenem, aby chronić błonę śluzową macicy.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, rozpoczęcie terapii wiele lat po menopauzie, zwłaszcza u kobiet po 60. roku życia, może wiązać się z wyraźnym wzrostem ryzyka chorób układu krążenia, takich jak zawał serca, udar mózgu czy zakrzepica żył głębokich.
Jeśli chodzi o skutki uboczne HTZ, to do najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych należą: bóle głowy, wahania nastroju, tkliwość lub obrzmienie piersi, zatrzymywanie wody w organizmie czy miejscowe podrażnienia skóry w przypadku stosowania plastrów. U części kobiet mogą wystąpić także krwawienia z dróg rodnych, szczególnie w początkowych miesiącach terapii.
Przeczytaj również:
Przedwczesna menopauza – objawy, przyczyny i leczenie
HTZ a masa ciała
Hormonalna terapia zastępcza często budzi pytania o wpływ na masę ciała. Wiele kobiet obawia się, że stosowanie HTZ automatycznie prowadzi do przyrostu wagi, inne natomiast liczą na jej redukcję. W rzeczywistości zależność między terapią a zmianami masy ciała jest bardziej złożona i wynika zarówno z naturalnych procesów zachodzących w organizmie kobiety w okresie menopauzy, jak i z indywidualnych reakcji na leczenie.
Czy przy HTZ się chudnie?
Terapia HTZ sama w sobie nie powoduje utraty masy ciała. Poprawa jakości snu, redukcja objawów takich jak uderzenia gorąca czy kołatanie serca mogą jednak sprzyjać większej aktywności fizycznej i lepszej kontroli diety, co pośrednio może ułatwiać utrzymanie wagi.
HTZ a tycie
U niektórych kobiet stosujących HTZ może dojść do niewielkiego przyrostu masy ciała, zwykle związanego ze zmianami w gospodarce wodno-elektrolitowej lub stylem życia. Warto pamiętać, że naturalny proces starzenia, a nie sama terapia HTZ, jest główną przyczyną zmian sylwetki w okresie menopauzy.
Czy menopauzę można przejść bez HTZ?
Tak, menopauzę można przejść bez stosowania HTZ, jednak w przypadku nasilonych dolegliwości brak leczenia może znacząco obniżać komfort codziennego funkcjonowania – utrudniać sen, życie intymne, aktywność zawodową i społeczną. U kobiet, które rezygnują z terapii hormonalnej, utrzymujący się niski poziom estrogenów wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia osteoporozy i złamań, chorób układu sercowo-naczyniowego (takich jak miażdżyca, zawał serca czy udar mózgu) oraz zaburzeń funkcji poznawczych, w tym pogorszenia pamięci i koncentracji. W dłuższej perspektywie może to również zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju choroby Alzheimera.
Co na menopauzę zamiast hormonów?
Alternatywy dla HTZ obejmują szerokie spektrum metod – zarówno farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych – które pomagają łagodzić objawy przekwitania i wspierać zdrowie kobiety w tym szczególnym czasie.
W przypadku kobiet, które nie mogą lub nie chcą stosować hormonów, jednym z rozwiązań są preparaty roślinne zawierające fitoestrogeny, takie jak izoflawony sojowe, lignany czy kumestany. Wykazują one słabsze działanie estrogenopodobne, ale u części pacjentek pomagają w redukcji uderzeń gorąca czy poprawie nawilżenia błony śluzowej pochwy. Inną grupą są leki łagodzące objawy wypadowe – w tym niektóre leki przeciwdepresyjne (np. z grupy SSRI lub SNRI) czy gabapentyna, która redukuje nocne poty.
Ważny jest także styl życia kobiety w okresie menopauzy. Regularna aktywność fizyczna wspiera układ krążenia, zmniejsza ryzyko osteoporozy oraz poprawia samopoczucie psychiczne.
Ćwiczenia siłowe pomagają utrzymać gęstość mineralną kości, natomiast joga czy pilates redukują napięcie i poprawiają jakość snu. Podstawą profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych i osteoporozy jest zdrowa dieta bogata w warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty oraz źródła wapnia i witaminy D. Ograniczenie kofeiny, alkoholu i ostrych przypraw dodatkowo zmniejsza nasilenie uderzeń gorąca.
