Usunięcie macicy (histerektomia) – wskazania, przeciwwskazania, przebieg zabiegu, powikłania

Histerektomia – na czym polega operacja usunięcia macicy?

Histerektomia jest zabiegiem, którego celem jest usunięcie macicy. W niektórych przypadkach podczas zabiegu histerektomii usuwa się również przydatki (jajników i jajowody) i inne okoliczne tkanki.

Zabieg usunięcia macicy ma charakter nieodwracalny, dlatego przed wykonaniem zabiegu histerektomii należy skrupulatnie ocenić konkretne wskazania do jego wykonania, a także wiek pacjentki i jej plany prokreacyjne.

Wyróżniamy trzy typy operacji usunięcia macicy: nadszyjkową, całkowitą oraz radykalną.

• Histerektomia częściowa, czyli nadszyjkowa

Histerektomia częściowa, czyli nadszyjkowa to zabieg polegający na usunięciu trzonu macicy przy zaoszczędzeniu szyjki macicy.

• Histerektomia całkowita

Histerektomia całkowita to usunięcie macicy w całości. Nie usuwa się jednak okolicznych narządów – przydatków, przymacicza, węzłów chłonnych, czy mankietu pochwy.

Podczas zabiegu histerektomii całkowitej koryguje się zaburzenia statyki narządu rodnego, jeśli występowały u danej pacjentki. Jeśli takich zaburzeń nie stwierdzano przed zabiegiem to podczas operacji stosuje się postępowanie profilaktyczne, które ma na celu zapobieganie takim zaburzeniom.

• Histerektomia radykalna

Histerektomia radykalna jest wykonywana ze wskazań onkologicznych. Jest to zabieg polegający na usunięciu macicy i okolicznych tkanek – usuwa się także przydatki oraz okoliczne tkanki (np. okoliczne węzły chłonne).

Zakres operacji radykalnej opisuje klasyfikacja Querleu-Morrowa, zgodnie z którą wyróżniamy cztery typy operacji usunięcia macicy (A-D):

• typ A – czyli ograniczona radykalna histerektomia;
• typ B – w jego obrębie wyróżniamy typ B1, czyli zmodyfikowaną radykalną histerektomię, oraz B2;
• typ C1 – histerektomia radykalna z oszczędzeniem nerwów;
• typ C2 – histerektomia radykalna bez oszczędzania nerwów;
• typ D – rozszerzona histerektomia radykalna.

Przeczytaj również:

Mięśniaki macicy – jakie dają objawy, z czego się biorą, kiedy je trzeba usunąć?

Jakie techniki operacyjne są stosowane w przypadku histerektomii?

Usunięcie macicy, niezależnie od typu operacji można wykonać techniką otwartą lub laparoskopową.

Zasadniczo wyróżniamy cztery rodzaje histerektomii w zależności od zastosowanej techniki chirurgicznej. Są to:

• histerektomia przezpochwowa – czyli usunięcie macicy przez pochwę, które jest uznawane za najbezpieczniejszą technikę operacyjną. Zastosowanie takiego dostępu podczas operacji nie pozostawia widocznych blizn oraz wiąże się z niższym ryzykiem powikłań w porównaniu do histerektomii brzusznej;
• histerektomia przezpochwowa wspomagana laparoskopowo;
• histerektomia brzuszna – czyli wycięcie macicy z otwarciem powłok brzusznych, które jest wykonywane przez nacięcie wzdłuż spojenia łonowego (na granicy owłosienia łonowego) lub wzdłuż linii przeprowadzonej od spojenia łonowego do pępka;
• operacja laparoskopowa – zabieg wykonuje się wprowadzając narzędzia chirurgiczne i kamerę przez wykonane wcześniej nacięcia w obrębie powłok brzusznych.

Najczęściej wykonywane, zarówno w Polsce jak i na świecie, jest usunięcie macicy techniką otwartą.

Warto jednak podkreślić zalety technik małoinwazyjnych. Przezpochwowe usunięcie macicy jest uznawane za najbezpieczniejszą technikę operacyjną. Laparoskopowe usunięcie macicy pozwala na doskonałą wizualizacje struktur i zdiagnozowanie ewentualnej choroby poza macicą.

Pomimo swoich zalet, zabiegi z wykorzystaniem metod małoinwazyjnych wciąż stanowią mniej niż 10% wykonywanych zabiegów histerektomii.

Przeczytaj również:

Macica łukowata – zajście w ciążę, poronienie, rokowania

Nowe trendy i techniki minimalnie inwazyjne

W ostatnich latach coraz większy nacisk kładzie się na techniki minimalnie inwazyjne przy zabiegu usunięcia macicy. Metaanaliza z 2024 roku wykazała, że techniki laparoskopowe oraz robotyczne wykazują porównywalne wyniki onkologiczne (czas przeżycia, odsetek nawrotów) jak klasyczne zabiegi otwarte, przy istotnie niższym ryzyku krwawienia, krótszym pobytem szpitalnym i szybszym powrotem do aktywności.

Ponadto, badanie z Polski wykazało, że doświadczenie operatora ma istotny wpływ na wyniki po całkowitej histerektomii laparoskopowej – im większa liczba wykonanych zabiegów, tym krótszy czas operacji, mniejsze ryzyko powikłań i krótszy pobyt w szpitalu.

Wreszcie, dane z 24 krajów OECD w Europie wskazują, iż liczba zabiegów histerektomii na 100 tys. kobiet spadła w latach 2010–2021 średnio o 18 % (z 212,2 do 174,7). Spadek tłumaczy się m.in. większym efektem leczeń zachowawczych i wzrostem technik małoinwazyjnych.

Wnioski praktyczne: Wskazuje to, że w kontekście Polski warto rozważać – tam gdzie wskazania na to pozwalają – podejścia laparoskopowe lub robotyczne oraz wielokrotnie podkreślać kwestię wyboru ośrodka z dużym doświadczeniem operatora.

Przeczytaj również:

Amputacja szyjki macicy – wskazania, przeciwwskazania, przebieg zabiegu, powikłania, rehabilitacja

Usunięcie macicy – jakie są wskazania do zabiegu?

Wskazania do zabiegu usunięcia macicy możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy: wskazania ginekologiczne i wskazania położnicze.

Warto podkreślić, że leczenie operacyjne nie jest leczeniem pierwszego wyboru w większości z wymienionych chorób. Stosuje się je najczęściej po nieskutecznym leczeniu zachowawczym.

Wskazania ginekologiczne do histerektomii

Najczęstsze wskazanie do histerektomii to nieprawidłowe i niepoddające się leczeniu hormonalnemu krwawienia z macicy.

Drugim najczęstszym wskazaniem do histerektomii są mięśniaki macicy . Bezobjawowe mięśniaki macicy nie wymagają leczenia operacyjnego tylko regularnych kontroli. Leczenie operacyjne stosuje się po nieskutecznym leczeniu zachowawczym lub w przypadku nawrotu po leczeniu nieoperacyjnym.

Inne wskazania ginekologiczne do usunięcia macicy to:

• endometrioza;
• adenomioza, czyli gruczolistość śródmaciczna;
• ciężkie przypadki wypadania narządu rodnego (tzw. wypadanie macicy).

Wskazania ginekologiczne obejmują także wskazania onkologiczne, takie jak rak lub podejrzenie raka. Istnieją również wskazania profilaktyczne u pacjentek z obciążeniami rodzinnymi, szczególnie nosicielek mutacji BRCA1 i BRCA2.

Wskazania położnicze do histerektomii

Wskazania położnicze do wycięcia macicy to:

• krwotok z macicy bądź do macicy;
• udar maciczny, czyli tzw. macica Couvelaire'a;
• atonia;
• łożysko przerośnięte.

W jakich przypadkach usunięciu macicy towarzyszy także usunięcie przydatków?

Usunięcie przydatków, czyli jajników i jajowodów oraz otaczających je tkanek jest konieczne kiedy, operacja jest wykonywana ze wskazań onkologicznych lub gdy pacjentka jest w wieku pomenopauzalnym.

Przeczytaj również:

Macica jednorożna – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, macica jednorożna a ciąża

Jakie powikłania mogą wystąpić podczas lub po zabiegu histerektomii?

W przypadku histerektomii, podobnie jak w przypadku wszystkich zabiegów chirurgicznych mogą wystąpić powikłania zarówno podczas operacji jak i po niej.

Powikłania śródoperacyjne, które mogą pojawić się podczas operacji usunięcia macicy to: krwotok oraz uszkodzenie okolicznych narządów – pęcherza moczowego, moczowodów czy jelita.

Powikłania pooperacyjne po histerektomii to: gorączka i zakażenie pooperacyjne.

Jakie są skutki histerektomii?

Oczywistym, a za razem przykrym w przypadku pacjentek w wieku rozrodczym skutkiem histerektomii jest brak możliwości posiadania potomstwa. Dlatego przy ocenie wskazań do usunięcia macicy należy uwzględnić plany prokreacyjne pacjentki oraz w pierwszej kolejności zastosować leczenie zachowawcze, jeśli jest to możliwe.

U pacjentek w wieku przedmenopauzalnym, u których podczas zabiegu histerektomii usunięto także jajniki wiąże się to z wcześniejszym wejściem w menopauzę. Dzieje się tak ze względu na spadek poziomu wytwarzanych przez jajniki estrogenów. W takim przypadku konieczne jest zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej, aby uniknąć skutków przedwczesnej menopauzy, takich jak osteoporoza, nocne poty czy suchość pochwy.

Zabieg usunięcia macicy ma również wpływ na życie seksualne pacjentek. Może wiązać się on ze spadkiem libido po operacji.

Przeczytaj również:

Przedwczesne wygaśnięcie jajników (POF) – czym jest?

Usunięcie macicy – o co najczęściej pytają pacjentki?

1. Czy każda kobieta po usunięciu macicy przechodzi menopauzę?

Nie zawsze. Jeżeli podczas zabiegu pozostawiono jajniki, produkcja hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu) trwa nadal, więc objawy menopauzy mogą się nie pojawić lub wystąpić później. Menopauza występuje tylko wtedy, gdy usunięto również jajniki (tzw. histerektomia z przydatkami).

2. Jak długo trwa rekonwalescencja po histerektomii?

Czas powrotu do formy zależy od metody operacyjnej:

• Laparoskopowa lub robotyczna – zazwyczaj 2–4 tygodnie,

• Zabieg klasyczny (otwarty) – 6–8 tygodni.
  

Zaleca się unikanie dźwigania, intensywnych ćwiczeń i współżycia przez pierwsze tygodnie po operacji.

3. Czy po usunięciu macicy można uprawiać sport?

Tak, po zakończeniu okresu rekonwalescencji i za zgodą lekarza. Regularna, umiarkowana aktywność (np. spacery, joga, pływanie) wspomaga krążenie i regenerację. Ćwiczenia mięśni dna miednicy (np. Kegla) pomagają zapobiegać problemom z nietrzymaniem moczu.

4. Jakie są najczęstsze powikłania po histerektomii?

Do możliwych powikłań należą: infekcje, krwawienie, zakrzepica żylna, zaburzenia czucia w okolicy rany czy przejściowe trudności z oddawaniem moczu. Ryzyko jest jednak niewielkie – w dużych europejskich badaniach z 2023–2025 roku odsetek powikłań poważnych wynosił poniżej 3 % przy technikach małoinwazyjnych.

5. Czy po zabiegu można współżyć?

Tak, większość kobiet wraca do współżycia po około 6–8 tygodniach, gdy rana pooperacyjna całkowicie się zagoi. Badania wykazują, że poprawa jakości życia seksualnego po histerektomii często wiąże się z ustąpieniem wcześniejszych dolegliwości (np. bólu, obfitych miesiączek).

6. Czy po histerektomii można zajść w ciążę?

Nie. Usunięcie macicy oznacza całkowitą utratę możliwości donoszenia ciąży. Kobiety planujące macierzyństwo powinny przed zabiegiem omówić z lekarzem inne możliwości, np. leczenie zachowawcze, miomektomię (usunięcie mięśniaków) lub zapłodnienie z surogatką (tam, gdzie jest to prawnie dozwolone).

7. Jakie są alternatywy dla histerektomii?

Alternatywami mogą być:

• Leczenie farmakologiczne (np. hormonalne) – w przypadku obfitych miesiączek czy endometriozy,

• Embolizacja tętnic macicznych – w leczeniu mięśniaków,

• Miomektomia – usunięcie samych mięśniaków,

• Ablacja endometrium – zniszczenie błony śluzowej macicy.

Dobór metody zależy od przyczyny schorzenia i planu rozrodczego pacjentki.

8. Czy w Polsce można wykonać histerektomię metodą robotyczną?

Tak. W ostatnich latach w Polsce rośnie liczba ośrodków wykonujących zabiegi z użyciem robota chirurgicznego (np. da Vinci). W 2025 roku takie procedury dostępne są m.in. w Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu i Katowicach. Metoda ta skraca czas hospitalizacji i zmniejsza ból pooperacyjny.

9. Czy po histerektomii potrzebna jest rehabilitacja?

Tak, zalecana jest rehabilitacja uroginekologiczna, obejmująca ćwiczenia mięśni dna miednicy, poprawę postawy i oddechu. W Polsce rośnie liczba fizjoterapeutek specjalizujących się w rehabilitacji pooperacyjnej kobiet po zabiegach ginekologicznych.

10. Czy histerektomia wpływa na zdrowie psychiczne?

U niektórych kobiet zabieg może wywołać emocje związane z poczuciem utraty płodności lub kobiecości. Warto rozważyć wsparcie psychologiczne lub terapię – szczególnie jeśli histerektomia była wynikiem choroby nowotworowej. Badania europejskie z 2024 roku podkreślają, że kobiety, które korzystają z opieki psychologicznej po zabiegu, znacznie szybciej wracają do dobrego samopoczucia.

współpraca: redakcja Wylecz.to