Hipotrofia płodu – przyczyny, diagnostyka, leczenie, rozwój dziecka hipotroficznego

Hipotrofia płodu – co to jest?

Hipotrofia to zespół wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu. Dziecko w pewnym momencie ciąży przestaje nabierać masy ciała lub przyrost ten jest nieadekwatny do danego wieku ciąży. Zdarza się, że lekarz podczas badania USG stwierdza, że dziecko jest "za małe", czyli że można podejrzewać u niego hipotrofię.

Medycznie rzecz mówiąc wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu to stan, w którym szacunkowa masa płodu lub obwód brzucha płodu znajduje się poniżej 10 centyla. Norma to przedział między 10. a 90. centylem.

Płód za mały w stosunku do wieku ciążowego (z ang. small-for-gestational age – SGA) to inna nazwa dla hipotrofii płodu. Noworodki hipotroficzne w większości przypadków rodzą się dojrzałe fizycznie i neurologicznie.

Przeczytaj też: Alkohol w ciąży

Hipotrofii płodu – symetryczna i asymetryczna

Dzieci hipotroficzne zasadniczo dzieli się na trzy grupy:

• płody prawidłowo małe – jest to tzw. hipotrofia konstytucjonalna, która wynika z wzrostu i masy ciała matki oraz jej pochodzenia etnicznego;
• płody obciążone wewnątrzmacicznym ograniczaniem wzrastania (IUGR), związanym z nieprawidłowościami łożyska;
• płody obciążone wewnątrzmacicznym ograniczaniem wzrastania (IUGR), niezwiązanym z zaburzeniami łożyska – zalicza się tutaj wady wrodzone (chromosomalne), zakażenia płodu.

Innym podziałem hipotrofii noworodków jest podział na hipotrofię symetryczną i asymetryczną:

• hipotrofia symetryczna polega na równomiernym, proporcjonalnym zmniejszeniu wymiarów wszystkich części ciała płodu. Może do niej dojść przed 20. tygodniem ciąży. Czynnik sprawczy hipotrofii działa w pierwszej połowie ciąży (na przykład choroby genetyczne, zakażenia wewnątrzmaciczne, alkoholizm matki, palenie tytoniu);
• Hipotrofia asymetryczna manifestuje się prawidłowymi wymiarami główki i nóżek, ale za to małym obwodem brzuszka płodu (asymetria budowy ciała). Czynnik patogenny prowadzący do hipotrofii asymetrycznej działa w drugiej połowie ciąży. Przyczynami są między innymi cukrzyca ciężarnych, nadciśnienie tętnicze, anemia czy choroby nerek u matki. Do hipotrofii asymetrycznej dochodzi w II lub III trymestrze ciąży.

Przeczytaj też: Przeciwwskazania do karmienia piersią

Jakie są przyczyny hipotrofii płodu?

Wśród przyczyn hipotroficznego zahamowania wzrostu płodu uwzględnia się wiele czynników, z których najważniejsze są choroby matki:

• gestoza;
• niewydolność łożyska – przedwczesne oddzielanie się lub jego częściowe odklejanie, łożysko przodujące;
• zakrzepica naczyń łożyskowych;
• nadciśnienie tętnicze;
• anemia;
• choroby zakaźne przebyte w czasie ciąży – różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia;
• wady serca i choroby płuc sprawiające, że dziecko otrzymuje za mało tlenu (astma, gruźlica, sarkoidoza);
• awitaminoza;
• choroby nerek;
• zakażenia wewnątrzmaciczne;
• wielowodzie;
• zbyt częste ciąże (porody częściej niż co 2 lata);
• zaawansowana cukrzyca;
• ciąża mnoga;
• ciąża nastolatki i kobiety po 35. roku życia;
• niska masa ciała kobiety – poniżej 45 kg;
• mały przyrost masy ciała w ciąży – poniżej 7 kg;
• otyłość powyżej 90 kg;
• wady anatomiczne układu rozrodczego matki.

Większość przyczyn wymienionych powyżej powoduje zmniejszony transport substancji odżywczych i przede wszystkim zmniejszony transport tlenu z krwi matki do krążenia płodu. Niedobór substancji odżywczych i niedotlenienie prowadzi w konsekwencji zahamowania wzrastania płodu.

Czynniki ryzyka wystąpienia hipotrofii mogą też być społeczne – w diagnostyce hipotrofii dziecka zwraca się także uwagę na warunki, w jakich żyje przyszła mama. Jeśli środowisko socjalno-ekonomiczne nie zapewnia kobiecie odpowiedniego sposobu odżywiania, jeżeli ciężarna zażywa narkotyki, nadużywa alkoholu i pali tytoń, ryzyko wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu jest znacznie większe. Podobnie częste przebywanie na dużych wysokościach, np. w przypadku kobiet ratowników górskich czy alpinistek, może skutkować przyjściem na świat dziecka z hipotrofią.

Diagnostyka i objawy hipotrofii płodu

Podstawowym badaniem wykrywającym hipotrofię wenątrzmaciczną jest USG. Podczas badania ultrasonograficznego mierzy się wymiary, takie jak obwód główki i brzucha dziecka, odległość ciemieniowo-siedzeniową oraz długość kości udowej.

Wymiary te porównuje się z normami odpowiednimi dla wieku płodu – służą do tego siatki centylowe – i na tej podstawie stwierdza się hipotrofię, hipertrofię bądź eutrofię. Wymiary eutroficznego płodu mieszczą się w granicach 10.–90. centyla.

Kolejnym pomocnym badaniem w szukaniu przyczyny hipotrofii płodu jest USG-Doppler, badający przepływy naczyń (naczyń pępowinowych oraz tętnicy macicznej).

Konsekwencje hipotrofii płodu

Konsekwencje hipotrofii płodu zależą od jego przyczyny, zaawansowania oraz chorób współistniejących.

Noworodek hipotroficzny może mieć obniżoną saturację (zmniejszone wysycenie krwi tlenem), niedotlenienie okołoporodowe, niską punktację w skali Apgar. Hipotrofia sprzyja również tak zwanemu zespołowi aspiracji smółki, który prowadzi do zaburzeń oddychania po porodzie. Ponadto może wystąpić niski poziom glikemii oraz problemy z utrzymaniem prawidłowej temperatury ciała. Dlatego często się zdarza, że noworodki hipotroficzne wymagają stałej opieki j i obserwacji na oddziale neonatologicznym w pierwszych dniach po porodzie.

Rozwój dziecka urodzonego z hipotrofią izolowaną (bez innych objawów towarzyszących) w większości przypadków przebiega fizjologicznie. Hipotrofia w życiu płodowym może jednak odbić się echem w życiu dorosłym, ponieważ zwiększa ona ryzyko otyłości, cukrzycy oraz nadciśnienia.

Jak wygląda noworodek z hipotrofią?

Noworodek hipotroficzny zwykle różni się od swoich zdrowych rówieśników mniejszą długością ciała i nadmiernym wychudzeniem. Skóra dziecka urodzonego z hipotrofią jest żółtawa, łuszcząca się, często pomarszczona z powodu braku podściółki tłuszczowej. Dzieci hipotroficzne są także bardziej wrażliwe na zmiany temperatury, a zwłaszcza na zimno, dlatego trzeba szczególnie dbać o utrzymanie odpowiedniej ciepłoty ciała i nie dopuścić do wyziębienia.

Hipotrofia wewnątrzmaciczna płodu – leczenie

Gdy lekarz prowadzący ciążę podejrzewa hipotrofię płodu, winno się rozpocząć poszukiwania jej przyczyn. Jeśli jedną z przyczyn jest niedożywienie, nałogi czy nieleczone choroby u matki, należy powziąć postępowanie niwelujące ich zły wpływ na przebieg ciąży obecnej i ewentualnej przyszłej. Warto także wzbogacać dietę suplementami witaminowymi.

Opieka lekarska powinna także objąć częste badania, m.in. ultrasonograficzne, kontrolę ruchów dziecka i przepływy tętnic i naczyń płodowych, KTG. Aby zapobiec komplikacjom, niekiedy trzeba zakończyć ciążę przed terminem porodu.

Leczenie nowonarodzonych dzieci z hipotrofią polega na wyspecjalizowanej opiece neonatologicznej oraz kontrolowaniu podstawowych funkcji i parametrów życiowych (na przykład temperatury ciała, masy ciała, saturacji, poziomu glikemii). Noworodki z hipotrofią mogą wymagać w pierwszych dniach przebywania w inkubatorze, który zapewni im odpowiednią temperaturę ciała. Jeśli noworodek ma problemy z doustnym przyjmowaniem pokarmu, wówczas zakłada się sondę żołądkową lub prowadzi żywienie parenteralne, czyli dożylne.

Zapobieganie hipotrofii noworodka

Prozdrowotny styl życia, odpowiednia opieka, stawianie się na obowiązkowe badania USG w trakcie ciąży, kontrola ciśnienia i glikemii przed i w trakcie ciąży – to zachowania, które przyczyniają się do redukcji ryzyka hipotrofii płodu i noworodka.

Bezwzględnie przeciwwskazane jest palenie papierosów i picie alkoholu w ciąży oraz w trakcie karmienia piersią – zahamowanie wzrostu płodu jest bowiem jednym z wielu niekorzystnych efektów zażywania tych substancji.

Co jeść przy hipotrofii płodu? Otóż nie ma żadnych konkretnych zaleceń co do diety przy hipotrofii płodu. Można, a nawet należy jeść wszystko, poza surowym mięsem i potrawami wędzonymi. Należy unikać głodówek i hipoglikemii.