Metylofenidat – czy podawanie go dzieciom jest bezpieczne?

Czym jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)?

Początki ADHD są zauważalne u dzieci poniżej 7. roku życia i charakteryzują się gorszym funkcjonowaniem dziecka w różnych sferach życia. U dziecka obserwuje się zaburzenia koncentracji uwagi, nadruchliwość oraz impulsywność.

Aby można rozpoznać ten zespół, objawy muszą się utrzymywać co najmniej 6 miesięcy i spełniać specjalistyczne kryteria rozpoznania. Schorzenie częściej dotyka chłopców niż dziewczynki.

Przyczyny ADHD

Pochodzenie zespołu jest wieloczynnikowe i złożone, a u podstawy leżą zaburzenia neurorozwojowe. Podejrzewa się, że duży wpływ na wystąpienie objawów ma dysfunkcja przekaźnictwa dopaminy, noradrenaliny, ale również serotoniny i glutaminy. Wówczas ośrodkowy układ nerwowy nie pracuje prawidłowo.

Za zaburzenia wyżej wymienionego przekaźnictwa leżą w głównej mierze czynniki genetyczne, które odpowiadają za powstanie schorzenia nawet w 3/4 przypadków (na przykład rodzinne występowanie ADHD).

Rolę w rozwoju zespołu mają również czynniki środowiskowe, takie jak:

• niska masa urodzeniowa dziecka,
• przedwczesny poród,
• uszkodzenia w OUN (ośrodkowy układ nerwowy),
• epizody spożywania alkoholu, narkotyków, palenia papierosów w ciąży,
• kontakt z toksynami w środowisku w dzieciństwie,
• zaniedbanie i przemoc w rodzinie,
• niski status socjoekonomiczny.

Objawy ADHD

Pierwsze objawy są często zauważalne już w dzieciństwie i należą do nich: drażliwość dziecka, problemy ze snem, słaby apetyt. Wraz z wiekiem obserwujemy wzmożoną aktywność ruchową, wiercenie się, pokładanie na ziemi, nadmierną hałaśliwość.

Dziecko ma ciężkość skupienia uwagi nawet na krótki czas, nie słucha rodziców, często wtrąca się do zabaw innych dzieci, jest nadmiernie gadatliwe, przez co placówki opiekuńcze i szkolne często zgłaszają rodzicom problemy z zachowaniem się ich pociech.

Metody leczenia ADHD

Leczenie niefarmakologiczne

Niezwykle istotne jest, aby rozpocząć leczenie jak najwcześniej od rozpoznania zespołu, najlepiej w placówkach specjalizujących się w leczeniu dziecięcych zaburzeń zachowania. Proces leczenia ADHD jest długi i opiera się na różnych interwencjach, zaczynając od niefarmakologicznych metod, jak i stosowania leków (np. metylofenidat).

Do podstawowego postępowania należy psychoedukacja rodziców, pacjenta oraz szkoły na temat schorzenia. Polega ona na przekazaniu najistotniejszych informacji, takich jak pochodzenie choroby, objawy i postępowanie z dzieckiem. Bardzo istotne jest, aby zrozumieć, że zachowanie dziecka jest spowodowane przez zaburzenie i nie jest jego winą.

Powinno stosować się również metody behawioralne i zmiany środowiskowe, jak ułożenie planu dnia, którego można się trzymać czy ograniczenie bodźców docierających do dziecka. Metody te są szczególnie ważne, zwłaszcza jeśli istnieją przeciwwskazania (np. choroba afektywna dwubiegunowa) do stosowania metylofenidatu.

Jakie natomiast leki są stosowane w leczeniu ADHD?

Leczenie farmakologiczne

W sytuacji kiedy metody niefarmakologiczne nie wystarczają, może wystąpić wskazanie do wprowadzenia leków jako środka pomocniczego do wcześniej wymienionych metod. U dzieci i młodzieży do leczenia zarejestrowane są dwa leki: metylofenidat jako lek pierwszego rzutu oraz atomoksetyna jako lek drugiego rzutu.

Metylofenidat – działanie

Metylofenidat jest lekiem psychostymulującym, który szybko metabolizuje się w organizmie człowieka. Działanie metylofenidatu jest widoczne już po pierwszej dawce. Lek jest wysoce skuteczny w łagodzeniu objawów schorzenia.

Dostępne są na rynku preparaty o przedłużonym uwalnianiu do 8 lub 12 godzin (stosuje się w nich jako substancję czynną chlorowodorek metylofenidatu). Mechanizm działania metylofenidatu polega na blokowaniu transportu dopaminy, przez co zwiększa się jej stężenie w ważnych strukturach układu nerwowego.

Metylofenidat jest również w postaci tabletek o zmodyfikowanym uwalnianiu oraz o natychmiastowym uwalnianiu, które stosuje się kilka razy dziennie, a działają one około 3 godzin. Po podaniu łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. W zależności od wieku pacjenta można dobrać odpowiednią formę leku.

Przed rozpoczęciem leczenia dziecko musi zostać odpowiednio zbadane, a w przypadku niektórych stanów niezbędna jest również konsultacja kardiologiczna. Do takich stanów należą:

• wada serca u dziecka,
• kołatanie serca,
• ból w klatce piersiowej,
• choroby serca w najbliższej rodzinie, np. niewydolność serca,
• nadciśnienie tętnicze,
• epizody omdleń,
• duszność przy wysiłku.

Metylofenidat jest bezwzględnie przeciwwskazany, jeśli u pacjenta występują objawy psychotyczne oraz u ciężarnych. Nie wolno go również stosować w dniu planowego zabiegu chirurgicznego – metolofenidat połączony z lekami do znieczulenia ogólnego może spowodować wzrost ciśnienia tętniczego.

Względnymi przeciwwskazaniami, przy obecności których należy zachować szczególną ostrożność i rozważyć korzyści oraz ryzyko płynące z korzystania z leku, są:

• jaskra,
• padaczka (metylofenidat oddziałuje na leki przeciwpadaczkowe),
• niedoczynność tarczycy i nadczynność tarczycy,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia lękowe i przyjmowanie leków takich jak np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

Efekty niepożądane przyjmowania metylofenidatu

Do głównych działań niepożądanych zgłaszanych przez dzieci i rodziców należą: zawroty głowy, ból brzucha, ból głowy, ból w klatce piersiowej, zaburzenia snu, zaburzenia rytmu serca, (np. szybkie bicie serca), ciężkie zaburzenia nastroju, zaburzenia widzenia, drżenia mięśniowe, opóźnienie wzrostu, zmniejszenie masy ciała, suchość błon śluzowych.

Rzadziej występujące skutki uboczne mogą prezentować się jako obniżenie odporności (co może spowodować poważne infekcje), myśli samobójcze, wypadanie włosów, wysokie ciśnienie krwi.

Przy wystąpieniu jakikolwiek niepokojących objawów należy poinformować o tym fakcie lekarza.

Metylofenidat – interakcje z innymi lekami

Nie należy stosować metylofenidatu z lekami serotoninergicznymi, ponieważ mogą wystąpić objawy zespołu serotoninowego. Nie należy stosować leku jednocześnie m.in. z inhibitorami monoaminooksydazy – MAOI.

O wszystkich możliwych interakcjach z lekami należy poinformować lekarza. Lekarz zawsze przed stosowaniem metylofenidatu bierze pod uwagę wszystkie zalety leku, jak i jego działania niepożądane, aby jak najlepiej pomóc pacjentowi.