Czym jest kwas foliowy?
Kwas foliowy – nazywany również witaminą B9 lub B11 – to rozpuszczalna w wodzie witamina z grupy B. W przyrodzie występuje w postaci folianów – naturalnych związków obecnych w: warzywach liściastych, roślinach strączkowych czy owocach. Zwykły kwas foliowy jest syntetyczną, najbardziej utlenioną formą tej witaminy stosowaną w suplementach diety i preparatach farmaceutycznych.
Organizm człowieka nie potrafi samodzielnie jej wytwarzać, dlatego musi być dostarczana wraz z pożywieniem lub suplementami.
Rola kwasu foliowego polega na: udziale w syntezie materiału genetycznego, podziałach komórek oraz w przemianie homocysteiny do metioniny. To z kolei wpływa na: prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, wytwarzanie czerwonych krwinek i regulację procesów metylacji DNA. W czasie ciąży zapotrzebowanie na tę witaminę znacząco wzrasta, ponieważ kwas foliowy bierze udział w intensywnych procesach wzrostu komórek rozwijającego się płodu.
Przeczytaj również:
Paracetamol w ciąży – czy można brać, jakie jest bezpieczeństwo stosowania, ile, jaka dawka?
Kwas foliowy w ciąży – dlaczego jest tak ważny?
Znaczenie kwasu foliowego w ciąży wynika z jego udziału w tworzeniu układu nerwowego dziecka. Suplementacja kwasu foliowego zmniejsza ryzyko powstania wad cewy nerwowej, które rozwijają się w pierwszych tygodniach życia zarodka, jeszcze zanim kobieta dowie się, że jest w ciąży.
Cewy nerwowej nie można odbudować ani zregenerować, dlatego zapobieganie jej nieprawidłowemu zamknięciu ma nadrzędne znaczenie dla zdrowia dziecka.
Co więcej, kwas foliowy pomaga zajść w ciążę, ponieważ uczestniczy w procesie owulacji i ma wpływ na jakość komórek jajowych. W trakcie ciąży kwas foliowy wspiera prawidłowy rozwój płodu – w tym układu nerwowego i układu krwiotwórczego. Jego rola obejmuje również zapobieganie niedokrwistości megaloblastycznej u matki.
Przeczytaj również:
Najzdrowsze orzechy – ranking. Jakie orzechy jeść w ciąży?
Jakie są skutki niedoboru kwasu foliowego w ciąży?
Niedobór kwasu foliowego w ciąży niesie poważne konsekwencje. Najczęściej wymienia się wady cewy nerwowej, takie jak bezmózgowie czy rozszczep kręgosłupa.
Skutki niedoboru kwasu foliowego obejmują także niedokrwistość megaloblastyczną, w której powstają nieprawidłowe, duże czerwone krwinki o ograniczonej zdolności transportu tlenu.
Wysokie ryzyko dotyczy również zaburzeń w syntezie DNA, co prowadzi do spowolnienia podziałów komórkowych i nieprawidłowego wzrostu tkanek. W ciąży niedobór kwasu foliowego może skutkować: poronieniami, niską masą urodzeniową oraz przedwczesnym porodem.
Badania wskazują także na zwiększone ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych związanych z hiperhomocysteinemią, która pojawia się, gdy organizmowi brakuje witamin: B9, B12 i B6.
Zbyt niski poziom kwasu foliowego w organizmie przyszłej mamy również może się objawiać pod postacią różnych jej chorób i dolegliwości. Skutki niedoboru kwasu foliowego to, m.in.:
przewlekłe zmęczenie – może wystąpić zwłaszcza w przebiegu anemii megaloblastycznej (spowodowanej niedoborem folacyny);
trudności z koncentracją i pamięcią;
drażliwość, problemy z zasypianiem;
zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (np. brak apetytu, biegunka);
zmiany zapalne w jamie ustnej;
bóle głowy.
Skąd brać kwas foliowy? W jakich pokarmach go szukać?
Źródłem kwasu foliowego w diecie są przede wszystkim warzywa liściaste, takie jak: szpinak, sałata czy brokuły, a także: buraki, pomidory, rośliny strączkowe, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i nasiona słonecznika. Naturalne foliany są jednak bardzo wrażliwe na działanie: wysokiej temperatury, światła UV i pH środowiska. Przykładowo, podczas wypieku chleba ubytek folianów sięga nawet 30%. Z tego powodu zaleca się krótką obróbkę termiczną warzyw lub spożywanie ich na surowo. Warto dodać, że ze względu na niską biodostępność naturalnych folianów i duże zapotrzebowanie w ciąży, konieczne jest uzupełnianie ich poprzez suplementy diety.
Czy syntetyczny kwas foliowy jest tak samo dobry jak naturalny?
Syntetyczny kwas foliowy cechuje się znacznie lepszą biodostępnością niż naturalne foliany zawarte w żywności. Wchłania się niemal w 100%, podczas gdy naturalne formy przyswajane są w ograniczonym stopniu. Ginekolodzy rekomendują stosowanie preparatów zawierających zarówno zwykły kwas foliowy, jak i aktywne foliany – zwłaszcza u kobiet w wieku rozrodczym i kobiet planujących ciążę.
Jaka jest zalecana dawka kwasu foliowego?
Poniżej znajdują się zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji kwasem foliowym.
Zalecana dawka kwasu foliowego dla kobiet planujących ciążę
Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca, aby kobiety planujące ciążę rozpoczęły suplementację co najmniej miesiąc przed planowanym zapłodnieniem. Zalecana dawka kwasu foliowego w tym okresie wynosi 400 µg dziennie. Stosowanie kwasu foliowego przed ciążą zmniejsza ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej w pierwszych tygodniach rozwoju zarodka.
Przeczytaj również:
Apap w ciąży – czy można stosować?
Zalecana dawka kwasu foliowego dla kobiet w ciąży
W trakcie ciąży dawki kwasu foliowego powinny być zwiększone. Rekomenduje się przyjmowanie kwasu foliowego w ilości 400–800 µg dziennie. W szczególnych sytuacjach, np. gdy w poprzednich ciążach wystąpiły wady cewy nerwowej, lekarz może zalecić większe dawki kwasu foliowego, sięgające nawet 5 mg na dobę.
Czy można brać w ciąży za dużo kwasu foliowego?
Przedawkowanie kwasu foliowego jest rzadkie, ale możliwe w przypadku długotrwałego stosowania dużych dawek. Nadmiar tej witaminy może utrudniać wykrycie niedoboru witaminy B12, co w efekcie prowadzi do anemii i zaburzeń neurologicznych. W literaturze opisano również, że bardzo wysokie stężenie kwasu foliowego we krwi może mieć niekorzystny wpływ na niektóre procesy metaboliczne, dlatego suplementację należy prowadzić zgodnie z zaleceniami lekarza i aktualnymi wytycznymi medycznymi.
Do kiedy brać kwas foliowy w ciąży?
Jak długo brać kwas foliowy? Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników mówią, że suplementację kwasu foliowego należy rozpocząć już na etapie planowania ciąży i bezwzględnie kontynuować do końca pierwszego trymestru ciąży.
W kolejnych trymestrach ciąży stosowanie kwasu foliowego może być kontynuowane, ponieważ wspiera on produkcję czerwonych krwinek i utrzymanie prawidłowego poziomu folianów u matki. Podobnie w okresie karmienia piersią suplementacja kwasem foliowym jest zalecana jako element profilaktyki niedokrwistości i dla zachowania prawidłowego funkcjonowania organizmu matki, choć największe znaczenie dla rozwoju układu nerwowego dziecka ma suplementacja w pierwszych tygodniach ciąży.
Jakie są skutki uboczne kwasu foliowego?
Stosowanie kwasu foliowego w zalecanych dawkach jest bezpieczne. Skutki uboczne pojawiają się najczęściej w przypadku nadmiaru kwasu foliowego i obejmują: dolegliwości żołądkowo-jelitowe, drażliwość czy problemy ze snem. Długotrwałe przyjmowanie wysokich dawek może również prowadzić do maskowania niedoboru witaminy B12.
Przeczytaj również:
Antydepresanty w ciąży – jakie można?
Kiedy brać kwas foliowy – rano czy wieczorem?
Nie ma jednoznacznych wytycznych dotyczących pory przyjmowania. Ważniejsze jest, aby suplementować kwas foliowy regularnie – codziennie o tej samej godzinie. Najczęściej zaleca się brać kwas foliowy rano, razem z posiłkiem, co poprawia jego wchłanianie i ułatwia ciężarnej pamiętanie o suplementacji.
Czy po kwasie foliowym się tyje?
Nie ma dowodów na to, aby kwas foliowy przyczynia się do przyrostu masy ciała. Ewentualny przyrost kilogramów w czasie ciąży wynika z naturalnych procesów fizjologicznych i rozwoju płodu, a nie ze stosowania kwasu foliowego.
Przeczytaj również:
Prawidłowa waga w ciąży – przyrost wagi w poszczególnych tygodniach ciąży
Czy kwas foliowy chroni przed Zespołem Downa?
Kwas foliowy nie zapobiega zespołowi Downa, który jest wynikiem aberracji chromosomowej. Suplementacja kwasu foliowego nie wpływa na liczbę chromosomów w komórkach płodu. Jego rola polega na zmniejszeniu ryzyka wad cewy nerwowej oraz wspieraniu prawidłowego rozwoju płodu, szczególnie układu nerwowego i krwiotwórczego.
