Czym jest paracetamol i dlaczego jest stosowany w ciąży?
Paracetamol jest jednym z najczęściej stosowanych leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych na świecie. W przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) nie zaburza czynności płytek krwi ani nie podnosi ryzyka poronień, dlatego od lat jest uważany za najbezpieczniejszy środek dostępny bez recepty dla kobiet w ciąży.
Lekarze zalecają go w leczeniu gorączki i umiarkowanych dolegliwości bólowych, ponieważ nieleczona gorączka i ból mogą mieć poważne konsekwencje dla matki i płodu.
Alternatywne preparaty, takie jak ibuprofen, są przeciwwskazane w zaawansowanej ciąży, a w wielu krajach paracetamol pozostaje jedyną dopuszczoną substancją z tej grupy.
Reakcja medyków na wypowiedzi Donalda Trumpa
Donald Trump oraz jego doradcy, w tym Robert F. Kennedy Jr., sekretarz zdrowia i opieki społecznej Stanów Zjednoczonych, ogłosili w mediach, że paracetamol „powoduje autyzm” i ogłosili zamiar zmiany etykiet leków, co wywołało niepokój wśród ciężarnych. Lekarze i organizacje zdrowotne natychmiast odrzuciły te twierdzenia. Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) określiło takie sugestie jako „nieodpowiedzialne” i szkodliwe dla pacjentek, a Towarzystwo Medycyny Matczyno-Płodowej (SMFM_ podkreśliło, że badania nie wykazały przyczynowego związku.
TGA oraz MHRA wskazały, że paracetamol nadal jest lekiem pierwszego wyboru w leczeniu bólu i gorączki w ciąży. Media medyczne i naukowcy ocenili wypowiedź prezydenta jako bezpodstawną i szkodzącą zdrowiu publicznemu.
Paracetamol wywołuje autyzm – skąd ten pomysł?
Sugestia Donalda Trumpa nie pojawiła się znikąd. W ostatnich latach ukazało się kilkadziesiąt badań obserwacyjnych analizujących możliwy związek między przyjmowaniem paracetamolu w ciąży a zaburzeniami neurorozwojowymi u dzieci. Niektóre prace wykazywały niewielki wzrost ryzyka autyzmu i ADHD u dzieci, których matki deklarowały częste lub długotrwałe stosowanie paracetamolu. W reakcji na te badania międzynarodowa grupa naukowców w 2021 r. opublikowała konsensus, w którym zaleciła, aby kobiety w ciąży przyjmowały paracetamol w jak najmniejszej dawce i najkrócej, gdy jest to konieczne, oraz konsultowały się z lekarzem. Wciąż jednak nie wiadomo, czy obserwowany związek jest przyczynowy, czy wynika z innych czynników.
Co pokazują najnowsze badania naukowe?
W 2024 r. w czasopiśmie „JAMA” opublikowano największe do tej pory badanie populacyjne na podstawie rejestrów ze Szwecji, obejmujące ponad 2 mln dzieci. Autorzy porównali rodzeństwa, z których jedno było narażone w życiu płodowym na paracetamol, a drugie nie. Początkowo obserwowano niewielki wzrost ryzyka autyzmu i ADHD u dzieci, których matki brały paracetamol w ciąży, ale po uwzględnieniu uwarunkowań rodzinnych i czynników – takich jak gorączka czy migreny, dla których kobiety w ogóle sięgały po lek – związek ten zniknął.
Autorzy podkreślili, że powody zażycia paracetamolu – stany zapalne, infekcje, przewlekły ból – same w sobie mogą być powiązane z neurorozwojowymi trudnościami u dzieci, dlatego to one, a nie sam lek, mogą odpowiadać za obserwowaną korelację.
Systematyczny przegląd z 2025 r. (Mount Sinai/Harvard)
W 2025 r. interdyscyplinarna grupa badaczy z ośrodków Mount Sinai i Harvardu przeanalizowała 46 badań obserwacyjnych. Według autorów większość z nich (27) wskazywała korelację między prenatalnym narażeniem na paracetamol a późniejszymi zaburzeniami neurologicznymi. 9 badań nie wykazało związku, a 4 nawet sugerowały efekt ochronny. Przegląd używał metodologii Navigation Guide. Celem tej metody jest zmniejszenie ryzyka błędów i zwiększenie przejrzystości w ocenie, na ile dany czynnik środowiskowy (np. lek, substancja chemiczna) może wpływać na zdrowie. Dzięki temu wyniki takich przeglądów mogą stanowić solidniejszą podstawę do formułowania zaleceń i decyzji zdrowotnych.
Autorzy wskazali, że prace o wyższej jakości częściej wykazywały związek, choć nawet w nich mogły występować błędy. Wniosek był ostrożny – dowody są spójne z istnieniem związku, ale nie pozwalają stwierdzić przyczynowości. Uczestnicy przeglądu zalecili ograniczanie stosowania paracetamolu do sytuacji koniecznych, najniższych dawek i najkrótszych okresów oraz dalsze badania. Jednocześnie podkreślono, że paracetamol pozostaje kluczowym lekiem w leczeniu bólu i gorączki w ciąży, a jego odstawienie bez konsultacji z lekarzem może być niebezpieczne.
Ocena agencji i organizacji medycznych
ACOG i SMFM (Stany Zjednoczone)
Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) oraz Towarzystwo Medycyny Matczyno-Płodowej (SMFM) wielokrotnie oceniały dowody naukowe. W odpowiedzi na oświadczenie Białego Domu z 2025 r. ACOG podkreśliło, że żadna rzetelna publikacja nie wykazała, iż paracetamol w jakimkolwiek trymestrze powoduje autyzm lub inne zaburzenia neurorozwojowe u dzieci. Organizacja wskazała, że dwie najwyższej jakości prace – w tym badanie szwedzkie z 2024 r. – nie stwierdziły istotnych statystycznie związków, a prace sugerujące związek często miały poważne ograniczenia, m.in. brak kontroli nad gorączką czy chorobami matki oraz opieranie się na samodzielnych deklaracjach dawkowania. SMFM z kolei oświadczyło, że paracetamol pozostaje odpowiednim lekiem na ból i gorączkę w ciąży, a jego stosowanie nie zostało powiązane z przyczynowym zwiększeniem ryzyka autyzmu.
TGA i MHRA (Australia, Wielka Brytania)
Australijska Agencja ds. Produktów Medycznych (TGA) oraz brytyjska Agencja Regulacji Leków i Opieki Zdrowotnej (MHRA) stanowczo odrzuciły twierdzenia łączące paracetamol z autyzmem. TGA zwróciła uwagę, że duże i wiarygodne badania nie potwierdzają takiego związku, a paracetamol pozostaje lekiem kategorii A w ciąży, co oznacza, że nie zwiększa on ryzyka wad wrodzonych ani innych powikłań. MHRA stwierdziła również, że nie ma dowodów na to, iż paracetamol powoduje autyzm.
TGA, ACOG i inne ośrodki: równowaga między korzyściami a ryzykiem
Zarówno TGA, MHRA, ACOG, jak i specjaliści z USA, Australii i Europy zwracają uwagę na to, że gorączka oraz silny ból u matki są czynnikami, które same w sobie mogą wpływać na rozwój płodu. Dlatego leczenie tych stanów jest ważne, a paracetamol – przyjmowany w odpowiednich dawkach i pod kontrolą lekarza – jest nadal uważany za najbezpieczniejszą opcję. Niektóre organizacje przypominają, że w analizowanych badaniach nie zawsze uwzględniano powodu sięgania po lek, co może zniekształcać obserwowane wyniki.
Analiza źródeł – czy paracetamol powoduje autyzm?
Zebrane dowody sugerują, że istnieje korelacja między prenatalnym narażeniem na paracetamol a rozwojem zaburzeń neurorozwojowych w części badań obserwacyjnych. Należy jednak podkreślić, że korelacja nie oznacza przyczynowości. Wielu ekspertów zwraca uwagę na następujące kwestie:
Konfuzja wskazana w badaniach – u kobiet przyjmujących paracetamol częściej występują gorączki, infekcje, stany zapalne, bóle głowy, które same mogą zwiększać ryzyko zaburzeń u dziecka. Jeśli badania nie kontrolują tych czynników, może to prowadzić do fałszywego wniosku, że winny jest lek.
Trudności w pomiarze ekspozycji – większość badań opiera się na retrospektywnych ankietach i subiektywnych deklaracjach pacjentek, co zmniejsza ich dokładność. Badania, które korzystają z danych farmaceutycznych (np. recept i zwrotów z aptek), dają bardziej precyzyjne wyniki, ale są rzadkie.
Kontrola rodzeństwa – badanie szwedzkie z 2024 r. dowodzi, że po uwzględnieniu uwarunkowań rodzinnych (genetycznych i środowiskowych) i porównaniu rodzeństwa nie stwierdza się różnic w częstości autyzmu między dziećmi narażonymi i nienarażonymi. To sugeruje, że paracetamol sam w sobie nie jest czynnikiem sprawczym.
Wskazówki dla kobiet w ciąży
Aktualne badania nie dostarczają dowodów, które pozwalałyby stwierdzić, że paracetamol przyjmowany w ciąży powoduje autyzm u dzieci. Niektóre analizy wskazują na niewielki wzrost ryzyka, jednak najważniejsze badania z wykorzystaniem metod kontroli genetycznej i rodzinnej nie potwierdzają związku przyczynowo-skutkowego. Organizacje medyczne, takie jak ACOG, SMFM, TGA czy MHRA, podkreślają, że paracetamol pozostaje bezpiecznym i często jedynym skutecznym lekiem przeciwgorączkowym i przeciwbólowym dla kobiet w ciąży. Należy jednak stosować go rozsądnie – w minimalnej dawce, możliwie krótko i zawsze w porozumieniu ze specjalistą. Wypowiedzi polityczne łączące paracetamol z autyzmem nie powinny przesłaniać faktów opartych na nauce i stanowić podstawy do zmian w leczeniu.
Co możesz zrobić, jako kobieta spodziewająca się dziecka?
Konsultuj stosowanie leków z lekarzem lub położną – w razie gorączki, bólu głowy czy bólu zęba w ciąży należy zawsze zapytać specjalistę o odpowiedni lek. Paracetamol przyjmowany zgodnie z zaleceniami (najniższa skuteczna dawka i najkrótszy możliwy czas) jest uznawany przez większość organizacji za najbezpieczniejszy środek.
Unikaj samodzielnego długotrwałego stosowania – powtarzające się przyjmowanie dużych dawek paracetamolu przez długie okresy może być ryzykowne i powinno być nadzorowane przez lekarza. Ewentualny ból lub gorączka mogą sygnalizować infekcję wymagającą leczenia.
Nie lekceważ gorączki – wysoka temperatura w pierwszym trymestrze może zwiększać ryzyko wad rozwojowych, dlatego leczenie gorączki jest ważne dla zdrowia matki i dziecka.
Świadomie korzystaj z wiarygodnych źródeł informacji – w sprawach dotyczących zdrowia ufaj komunikatom autorytetów medycznych i publikacjom recenzowanym. Wypowiedzi polityczne czy wpisy w mediach społecznościowych często nie są oparte na nauce.
