Parafraza – czym jest, przykłady

Co to jest parafraza?

Parafraza jest to swobodna przeróbka tekstu lub czyjejś wypowiedzi, rozwijająca ją lub modyfikująca, ale nie zmieniająca jej pierwotnego znaczenia. Jest przeciwieństwem metafrazy oraz cytatu. Termin parafraza pochodzi od greckiego słowa paráphrasis, oznaczającego omówienie lub opowiadanie.

W parafrazie dochodzi do zachowania sensu pierwotnego dzieła, ale jest to jego rozwinięte omówienie i przekształcenie, a także swobodna interpretacja, w granicach rozpoznawalności wyjściowego tekstu lub wypowiedzi. Parafraza ma sens wtedy, kiedy odwołuje się do powszechnie znanego wszystkich odbiorcom dzieła.

Rodzaje parafrazy

Pod względem językoznawczym parafraza to wyrażenie tej samej intencji za pomocą innych środków wyrazowych. W związku z tym wyróżnia się dwa rodzaje parafraz:

• parafraza składniowa (syntaktyczna) – zmienia słowa i przekształca zdania w wypowiedzi, ale nie zmienia ich znaczenia, np. Jej dom stał na górze – Jej dom był usytuowany na górze;
• parafraza słowotwórcza – polega na zastąpieniu wyrazu innym, dłuższym zdaniem lub frazą, np. przedszkolaki – grupa dzieci z przedszkola.

Jakie są funkcje parafrazy?

Parafraza to przeróbka modyfikująca treść pierwowzoru, która zmienia strukturę zdania, ale nie zmienia jego kontekstu i sensu. Umiejętność parafrazowania jest niezwykle przydatna, np. w komunikacji w obcym języku. Można bowiem, nie znając konkretnego słowa, użyć innego i naprowadzić rozmówcę na odpowiedni wyraz.

Parafrazowanie pozwala również uniknąć plagiatu i tworzyć oryginalne treści, oparte na wiarygodnych źródłach. Ponadto, dzięki parafrazowaniu można zapamiętać trudniejsze treści, modyfikując je i układając własnymi słowami, by stały się bardziej przystępne.

Parafraza służy również omawianiu czyichś prac – pomaga robić to własnymi słowami, bez zastosowania cytatów, dzięki czemu łatwiej o wskazanie własnego punktu widzenia, unikając zarazem zbytniej nadinterpretacji. Parafraza to swobodna przeróbka utworu literackiego, artykułu, pracy literackiej, ale z jej pomocą można również opisać zachowanie i słowa innej osoby.

Jak parafrazować zdanie?

Obecnie istnieje wiele programów, które oferują przeformułowanie zdań tak, by brzmiały jak oryginalne wypowiedzi. Używanie narzędzia do parafrazowania jest niezwykle przydatne w zawodowym pisaniu, kiedy wiele razy trzeba pisać na jeden temat lub też kiedy praca dotyczy nie do końca znanej odbiorcom tematyki, ze specyficznym słownictwem i chce się uczynić ją bardziej zrozumiałą i przystępną. Takich programów można używać np. do parafrazowania tekstów prawniczych. Użycie narzędzia do parafrazowania nie jest uznawane za plagiat, co więcej – pomaga uniknąć plagiatu i zapewnić unikalność tekstu.

Chcąc sparafrazować samodzielnie tekst czy wypowiedź, warto pamiętać o kilku zasadach:

• dobrze, jeśli parafraza jest krótsza od oryginału. Wówczas pomaga to uniknąć wrażenia „przerostu formy nad treścią” i „przegadania” tekstu;
• parafrazując, należy posługiwać się innymi słowami, chyba że zastosowane przez autora oryginalne treści są wyjątkowo trafne – wówczas warto zaznaczyć, że będzie się go cytowało. Warto posiłkować się synonimami i innymi częściami mowy i skupić się na zmianie sposobu przekazywania treści;
• parafraza powinna wskazywać na tok myślenia autora pracy, nie zaś powtarzać teorie autora parafrazowanego tekstu. Słowem – parafraza służy pokazaniu tezy z własnego punktu widzenia i tak należy ją sformułować.

Przykłady parafrazy

Dobrym przykładem parafrazy jest Monachomachia Ignacego Krasickiego. Autor sparafrazował w niej swój własny, wcześniejszy utwór – Hymn do miłości ojczyzny.

Tak wygląda oryginalny tekst:

Święta miłości kochanej Ojczyzny,

czują cię tylko umysły poczciwe!

Dla ciebie zjadłe smakują trucizny

Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe (...).

Tak został tekst sparafrazowany w Monachomachii:

Wdzięczna miłości kochanej szklenice!

Czuje cię każdy, i słaby, i zdrowy

Dla ciebie miłe są ciemne piwnice

Dla ciebie znośna duszność i ból głowy [...]

Jak widać, inne słowa jednocześnie nieco zmieniły wydźwięk wypowiedzi, ale nie zmieniły jej sensu.

Parafraza w komunikacji

Parafraza jest niezwykle przydatna w komunikacji interpersonalnej. Pozwala własnymi słowami powtarzać czyjąś wypowiedź, z zachowaniem jej oryginalnego sensu. Przetworzenie komunikatu nadawcy sprawia, że ten czuje się wysłuchany, ma wrażenie analizowania swoich przekazów i szczerej próby ich zrozumienia przez odbiorcę.

Parafrazowanie pozwala uniknąć niedomówień i utrwala zasłyszane treści, dzięki czemu w istocie nadawca komunikatu jest lepiej wysłuchany. To przynosi korzyść także odbiorcy, szczególnie w chwilach, w których pojawiają się bariery utrudniające uważne słuchanie lub gdy nie jest przygotowany na odpowiedź. Wówczas parafraza pozwala zyskać na czasie, a także upewnić się co do znaczenia komunikatu. W trakcie formułowania parafrazy można przemyśleć swoją odpowiedź.

Parafraza w komunikacji pozwala również nieco rozluźnić atmosferę, jeśli rozmowa staje się zbyt emocjonalna i niewygodna. Powtórzenie słów nadawcy w odpowiedni sposób może zmienić także jego nastawienie i daje mu szanse na złagodzenie swojego komunikatu, jego wyjaśnienie lub zmianę.

Sztuka parafrazowania przydaje się zarówno w kontaktach biznesowych, w tym w marketingu, jak i w kontaktach prywatnych. Przydatne są takie zwroty, jak:

• Czy dobrze zrozumiałem/am, że ty...
• Chcesz powiedzieć, że...
• A więc twierdzi Pan, że...
• Jeśli dobrze zrozumiałem Twoją wypowiedź, to...
• Innymi słowy...

Dokończenie tych zwrotów parafrazą słów nadawcy skłania do potwierdzania lub zaprzeczenia jego wcześniejszego komunikatu. Pozostawia możliwość doprecyzowania informacji lub też pomaga utwierdzić się w przekonaniu o ich właściwym zrozumieniu.

Ćwiczenia na parafrazę

Aby poćwiczyć umiejętność parafrazowania, wystarczy napisać dowolne zdanie – lub też zaczerpnąć je z książki czy gazety – i spróbować napisać je innymi słowami. Można również skorzystać z bezpłatnego narzędzia do parafrazowania online, by sprawdzić, jakie parafrazy proponuje, a także sprawdzić tekst pod kątem plagiatu.