Dysgrafia – czym jest, jak ją leczyć?

Na czym polega dysgrafia?

Pisząc na co dzień, nie zastanawiając się nad samym procesem pisania, możemy nie mieć świadomości, jak skomplikowany jest to proces i czym jest dysgrafia. W pisanie bowiem jest zaangażowana nie tylko motoryka mała, czyli sprawność palców (przekładająca się na prawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego), ale również zdolności percepcji wzrokowej (między innymi znajomość liter oraz ich rozpoznawanie) oraz słuchowej (na przykład wychwytywanie różnic w głoskach podobnie brzmiących). Dysgrafia ma u swojego podłoża właśnie te objawy, co przekłada się na trudności w nauce pisania, a co za tym idzie – na nieczytelne i nieestetyczne pismo. Trzeba przy tym podkreślić, że takie przyczyny dysgrafii nie są wynikiem braku staranności czy uwagi u dziecka. Co więcej, dość często nieczytelne pismo pozostaje trudne do odczytania przez samo dziecko. Tym samym, dysgrafia wpływa na uzyskiwane wyniki szkolne.

Objawy dysgrafii

Dysgrafia jest jedną z najczęstszych przyczyn problemów dzieci w szkole. Nie ogranicza się ona tylko do mało czytelnego czy całkowicie nieczytelnego pisma. Dysgrafia ma znacznie więcej symptomów:

• litery niekształtne, często w nieprawidłowy sposób kreślone, o różnej i zmiennej wielkości nawet w zakresie jednego słowa, na przykład stawianie dużej litery w niewłaściwym miejscu wyrazu (w środku lub na końcu);
• niepełny kształt liter, a także brak łączenia pomiędzy literami, bądź ich niewłaściwe łączenie;
• pomijanie elementów liter – ogonków, kresek, kropek;
• stawianie liter powiększonych, nie mieszczących się w liniaturze;
• pomyłki w liniaturze, błędy w linii pisania;
• mylenie w zapisie liter o podobnych zapisie graficznym, na przykład p-b-d;
• problem z zaplanowaniem zapisu na stronie, trudności w zagęszczaniu wyrazów w zdaniach oraz liter w wyrazach;
• pismo nadmiernie pochylone.

Czasami pojawia się całkowita utrata umiejętności pisania.

Dysgrafia objawia się również nieprawidłowym sposobem trzymania narzędzia pisarskiego. Zwykle jest to mocny ucisk i kurczowe trzymanie długopisu, wynikające z silnego napięcia mięśniowego ręki i palców. W efekcie dłuższego pisania dziecko odczuwa dyskomfort, przerywa, strzepuje rękę, masuje ją. Znaczne napięcie mięśni dłoni może być wynikiem stresu przeżywanego w trakcie pisania, a usztywnienie mięśni stać się wtórnym powodem trudności w pisaniu.[1] Tempo pisania i przepisywania jest natomiast zmienne. Niektóre dzieci piszą szybko, inne bardzo wolno, przeznaczając więcej czasu właśnie na zadania wymagające pisania. Ponadto, u dzieci z dysgrafią często przejawia się ona w niechęci do wykonywania prac plastycznych (rysowanie, malowanie).

Kiedy diagnozuje się dysgrafię?

Doświadczony nauczyciel bez trudu zauważy objawy dysgrafii u swojego podopiecznego. Diagnoza dysgrafii jest dokonywana przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w oparciu o poszukiwanie przyczyn dysgrafii. Choć objawy dysgrafii można zauważyć już w klasach I-III, specjaliści na tym etapie zwykle stwierdzają zagrożenie wystąpieniem specyficznych trudności w uczeniu się (dziecko jest z grupy ryzyka dysleksji). Nauczanie początkowe służy jeszcze nauce operowania techniką pisania, stąd diagnozy przeprowadza się zwykle począwszy od klasy 4. Drugi etap edukacyjny nie jest już czasem na opanowanie umiejętności pisania i zachodzi konieczność szybszego pisania, stąd trudności uwidaczniają się jeszcze bardziej. Co ważne, dysgrafia jest stwierdzana w przypadku uczniów o prawidłowo przebiegającym rozwoju umysłowym. Diagnozy dysleksji nie formułuje się w przypadku poniżej normy intelektualnej lub niepełnosprawnych umysłowo.[2] Trzeba się więc kierować również rozwojem intelektualnym dziecka.

Jak uzyskać zaświadczenie o dysgrafii?

Aby zdiagnozować dysgrafię, rodzic zgłasza dziecko do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Pedagog i psycholog przeprowadzą wywiad z rodzicem oraz badania z dzieckiem, zwykle prosząc również o opinię nauczycieli, analizując zapisy notatek w zeszytach i szukając przyczyny dysgrafii. W przypadku stwierdzenia u dziecka dysgrafii poradnia sporządzi opinię o specyficznych trudnościach w uczeniu się. Opinia taka powinna zawierać stwierdzenie określające rodzaj i głębokość zaburzeń dyslektycznych, a także zalecenia dla nauczycieli do pracy z uczniem w szkole, a dla rodziców w domu. Mogą pojawić się zalecenia dotyczące wydłużenia czasu przeznaczonego na wykonanie prac pisemnych na lekcjach, sprawdzianach i kartkówkach, dostosowania w zakresie tempa pracy na lekcjach oraz w zakresie wymagań i sposobu oceniania, a także o konieczności uczestniczenia ucznia w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych. Szkoła jest zobowiązana do przestrzegania zaleceń zawartych w opinii.[3]

W trakcie diagnostyki dysgrafii może zaistnieć konieczność wizyty u lekarza, mającej wykluczyć obecność schorzeń u dziecka, takich jak m.in. wady wzroku, niedowłady czy porażenia, a także zaburzeń rozwoju (nadpobudliwość psychoruchowa, nerwica).

Jakie są rodzaje dysgrafii?

Wyróżnia się trzy rodzaje dysgrafii:

1. Dysgrafia przestrzenna – w tekście pisanym nie pojawiają się błędy ortograficzne. Zauważalne jest utrudnione kopiowanie rysunków.
2. Dysgrafia dyslektyczna – odnotowywana jest ogromna ilość błędów ortograficznych.
3. Dysgrafia motoryczna – problemy z rysowaniem, nie pojawiają się problemy z pisaniem tekstu dyktowanego.

Leczenie dysgrafii – przykładowe ćwiczenia

Dysleksji, czy też objawów dysgrafii nie można wyleczyć, ale ćwiczeniami czy realizacją zaleceń osiągalne jest wypracowanie bardziej czytelnego sposobu pisania. Zasadniczo wyróżnia się trzy obszary podejmowanych działań, dzięki którym niwelujemy różne objawy dysgrafii:

1. Umożliwienie uczniowi zapisywania zadań i prac wymagających pisania na komputerze.
2. Dostosowanie wymagań edukacyjnych i sposobu oceniania ze względu na specyficzne trudności w zakresie poprawności graficznej pisma.
3. Ćwiczenia o charakterze korekcyjno-kompensacyjnym, czyli angażujące między innymi rękę, oko i koncentrację uwagi.

Zadania w pracy terapeutycznej powinny być przemyślane i dopasowane do możliwości i predyspozycji ucznia, między innymi:

• podążanie za linią konturów obrazków, ich poprawianie i pogrubianie;
• obrysowywanie szablonów;
• kreślenie w powietrzu i na papierze dużych konturów;
• kolorowanie według instrukcji, rysowanie szlaczków, kopiowanie rysunków;
• łączenie kropek liniami;
• układanie wyrazów i zdań z rozsypanek;
• dopisywanie brakujących elementów w przygotowanym tekście, w którym opuszczono drobne elementy literowe.[4]

Powyższe zadania sprawdzą się również w przypadku dzieci, u których dysgrafia nie została zdiagnozowana, a nieczytelne pismo potrzebuje ćwiczeń i poprawy.