Surowi rodzice, żelazna dyscyplina, wysokie wymagania – konsekwencje

Styl rodzicielski jest jednym z bardziej istotnych czynników, mających wpływ na losy dziecka. Jest tak ważny, że rodzice często spierają się między sobą, który jest najlepszy, a psychologowie od wielu lat poddają tę kwestię badaniom.

Okazuje się, że mamy różne metody wychowawcze, ale tylko jedno podejście jest właściwe. Pozostałe niosą ze sobą szereg negatywnych konsekwencji, a wśród nich i takie, które przysparzają dzieciom wielu problemów behawioralnych i emocjonalnych. Mowa o stylu autorytarnym, czyli o tzw. krótkim trzymaniu w żelaznej dyscyplinie.

Najczęściej stosowaną typologią jest ta wyróżniająca cztery style rodzicielskie [1]:

• autorytarny (wymagający),
• autorytatywny (oparty na autorytecie),
• permisywny (niewymagający),
• odrzucająco-zaniedbujący.

Przez jakiś czas panowała moda na styl permisywny, który u swoich podstaw ma założenie, że dziecko nie tyle potrzebuje wychowania, co wsparcia i zrozumienia. Przejawia się to w totalnej akceptacji, dawaniu młodym ludziom dużej dozy swobody, niestawianiu wymagań ani wyraźnych granic. Wzrastanie w zupełnej wolności zaowocowało jednak szeregiem negatywnych konsekwencji, jak brak poczucia bezpieczeństwa młodych ludzi, ich niską samooceną, brak ufności we własne siły, niedojrzałość, problemy z motywacją do nauki, a także egoizm czy wręcz manipulowanie innymi ludźmi.

Z tego powodu zwolennicy autorytarnego stylu wychowania podnieśli głosy, że należałoby powszechnie wrócić do stosowania surowych kar i wprowadzenia nieugiętej dyscypliny, ponieważ tylko takie metody się sprawdziły. Ustalenia nauki wskazują jednak na błąd w takim toku myślenia. Ścisłe reguły i wysokie wymagania, w połączeniu z chłodem emocjonalnym, brakiem jakiejkolwiek dyskusji i jednoczesnym oczekiwaniem od dziecka bezwzględnego posłuszeństwa to mieszanka bardzo niebezpieczna, przynosząca młodym ludziom wielu szkód psychicznych.

Brak spontaniczności i radości życia, brak ciekawości świata i motywacji osiągnięć, niezadowolenie, wycofanie, nieufność, zmienność nastrojów i niskie poczucie własnej wartości są najczęściej wskazywanymi konsekwencjami nadmiernej surowości rodziców. [2]

Dodatkowo wyniki wieloletnich obserwacji zaczynają w ostatnich latach wyłaniać coraz to nowe, może mniej oczywiste, ale niepożądane skutki stosowania autorytarnych metod wychowawczych.

Sprawdź, w którym dniu cyklu miesiączkowego jesteś

1. Kłamstwa

Victoria Talwar z McGill University, ekspert w dziedzinie rozwoju społeczno-poznawczego dzieci, prowadziła przez długi czas badania nad problematyką rozwoju kłamstwa. Wyniki nie pozostawiają złudzeń. Zbyt wymagający rodzice i nauczyciele, którzy stosują surowe metody pedagogiczne najlepiej uczą tego jak perfekcyjnie… oszukiwać.

Jej obecne ustalenia wskazują na to, że większość dzieci w wieku od 3. do 8. lat, które boją się kary, kłamią, aby ukryć swoje przewinienia, a skłonność ta intensyfikuje się wraz z wiekiem. [3] Badaczka uważa, że wszystkiemu winna jest właśnie nieuniknioność kary, która zostaje wymierzana nawet w przypadku przyznania się przez dziecko do winy. Uczy to młodego człowieka, że nie warto mówić prawdy, lecz bardziej opłaca się zmyślać, aby nie zostać ukaranym.

1. Uzależnienia

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez naukowców z Instytutu Edukacji Technologicznej w Heraklionie, wysoka skłonność do uzależnienia od internetu jest również związana z autorytarnymi metodami wychowania. W badaniu tym wzięło udział ponad 700 młodych ludzi, którzy oceniali swoje samopoczucie, a także sposób korzystania z przestrzeni wirtualnej i styl wychowawczy rodziców w ankietach. Analiza wyników wykazała, że ojcowska skłonność do sprawowania nadmiernej kontroli, a także ich mała uczuciowość owocowała problemami w nawiązywaniu relacji wśród młodych osób, co powodowało uciekanie w wirtualny świat i w efekcie uzależnienie od internetu.[4]

1. Popadanie w tarapaty

Kolejnym paradoksalnym efektem nadmiaru dyscypliny jest tendencja do popadania w tarapaty. Wskazują na to wyniki niedawno zakończonych długoletnich badań, które przeprowadzone zostały przez psychologów z University of Pittsburgh w USA. Dzieci rodziców, którzy stosują przemoc fizyczną bądź agresję werbalną, krócej się uczą, częściej rzucają szkołę przed jej ukończeniem. Młodzi chłopcy łamią prawo, wdając się w bójki albo uczestnicząc w kradzieżach, a dziewczęta angażują się w niewłaściwe związki, podejmując wczesne kontakty seksualne. [5] Autorzy badań są zdania, że nadmierna surowość rodziców sprawia, że dzieci nie odnajdują w środowisku domowym niezbędnego oparcia. Z tego powodu zaspokajają tę potrzebę w inny sposób, często ulegając złemu wpływowi rówieśników.

Widzimy jasno, że zarówno surowe wymagania i ich brak nie sprawdzają się najlepiej we właściwym prowadzeniu pociech przez życie. Co zatem robić? Odpowiedzią na to pytanie jest złoty środek w wychowaniu, czyli styl autorytatywny. Nie mylmy go z autorytarnym, bo choć nazwy są podobne, to podejście do dziecka zupełnie różne. W skrócie można powiedzieć, że opiera się na autorytecie, lecz nie na tyranii.

Styl autorytatywny jest najlepszą metodą wychowawczą, gdyż, owszem, stawia na jasne reguły i granice, ale łączy je z miłością i zrozumieniem. Rodzice reprezentujący ten styl są otwarci na potrzeby dziecka i gotowi do wysłuchania i pomocy, a także dają swoim pociechom możliwość realnego wpływu na życie rodzinne. Dzieci, które w takiej atmosferze wzrastają są zrównoważone, pewne siebie i po prostu szczęśliwe.[6]

[1] B. Ostafińska-Molik, E. Wysocka, ‘Style wychowania w rodzinie pochodzenia w percepcji młodzieży gimnazjalnej i ich znaczenie rozwojowe – próba teoretycznej i empirycznej egzemplifikacji’, Przegląd Pedagogiczny, 2 (25), s. 213-234, 2014.

[2] Tamże.

[3] V. Talwar, K. Lee, ‘Development of lying to conceal a transgression: Children's control of expressive behaviour during verbal deception’, International Journal of Behavioral Development, 26 (5), 436-444, 2002.

A. E. Kalaitzaki, J. Birtchnell, ‘The impact of early parenting bonding on young adults' Internet addiction, through the mediation effects of negative relating to others and sadness’, Addictive behaviors, 39 (3), 733-736, 2014.

[5] R. F. Hentges, Ming‐Te Wang, ‘Gender Differences in the Developmental Cascade From Harsh Parenting to Educational Attainment: An Evolutionary Perspective’, Child Development, 89 (2), 397-413, 2018.

[6] D. Baumrind, The Influence of Parenting Style on Adolescent Competence and Substance Use, 1991.