Oksymoron – co to jest? Przykłady oksymoronów

Metaforyczne zestawienie wyrazów – jak zbudowany jest oksymoron?

Budowa oksymoronów zwykle jest połączeniem rzeczownika z określającym go przymiotnikiem, np. „uczciwy polityk”, „zimne ognie”, „mądra blondynka” czy „sucha woda”. Może też być zbudowany z czasownika, który określany jest przez przysłówek, np. „spieszyć się powoli”.

O oksymoronie mówi się, że jest specyficzną odmianą paradoksu o metaforycznym znaczeniu. Co ciekawe, na przestrzeni lat niektóre oksymorony mocno zakorzeniły się w w powszechnym użyciu i straciły sprzeczne znaczenie. Przykładem mogą tutaj być określenia: „zimne ognie”, „ciepłe lody” czy „wirtualna rzeczywistość”.

Czy wszystkie wyrażenia o wykluczającym się znaczeniu są oksymoronami?

Jak już wcześniej wspomniano, oksymoron to połączenie wyrazów o wykluczającym się wzajemnie znaczeniu. Abyśmy jednak mogli nazwać użyty środek stylistyczny oksymoronem, musi spełniać jeszcze kilka innych warunków. Jednym z nich jest składnia. Wszystkie wyrazy występujące w omawianej figurze retorycznej muszą być ze sobą zgodne na poziomie składni. Jedno z wyrażeń musi być członem określanym, natomiast drugie członem określającym. Warto też dodać, że oksymoron nie jest tożsamy z antytezą czy też antonimem.

Antonim czy oksymoron?

Myśląc o wyrazach przeciwstawnych, na pierwszy rzut oka może przychodzić na myśl inny środek literackiego wyrazu, jakim jest antonim. Nie są to jednak figury ze sobą tożsame. Mimo że obie są często i chętnie stosowane zarówno w poezji, jak i w literaturze, a także mowie powszechnej. Słownik języka polskiego określa antonim jako przeciwieństwo synonimu, czyli wyraz, określenie o przeciwstawnym znaczeniu.

Przykładem antonimów są takie przeciwieństwa jak:

• „zimny” – „gorący”,
• „młody” – „stary”,
• „ciepły” – „zimny”.

Oksymoron natomiast jest rodzajem epitetu przedstawiającego całkowicie odwrotne znaczenie. Wyrażenia, takie jak:

• „biały węgiel”,
• „odgłosy ciszy”,
• „gorący śnieg”,
• „ogień lodowy”

to właśnie przykłady oksymoronów. To przymiotniki, które określają rzeczowniki, lecz są całkowitym zaprzeczeniem rzeczywistego stanu i cech danej rzeczy.

Po co stosujemy oksymoron?

Oksymoron to tak zwany epitet sprzeczny, czyli określenie będące sprzeczne z logiką. Jednakże musimy pamiętać o tym, że zastosowanie oksymoronu ma konkretny cel. Tego typu zabieg językowy używany jest w celu wywołania pewnych emocji.

Podkreślając i wydobywając paradoks rzeczy czy zjawisk, twórca pobudza wyobraźnię odbiorcy, poddaje wątpliwości, popycha do refleksji i wywołuje zaskoczenie. Oksymoron jest swoistą zabawą słowem, która świetnie dopełnia i ubarwia zarówno utwory literackie, jak również mowę powszechną.

Słowa o przeciwstawnych znaczeniach – kiedy zestawienie pojęć to oksymoron?

O oksymoronie mówimy wtedy, kiedy wyrażenie przedstawia pewne cechy rzeczy czy wydarzenia, które logicznie zupełnie do niego nie pasują. Lód nie jest zimny, węgiel nie jest biały, a woda nie jest sucha. W literaturze, a także mowie potocznej stosuje się jednak takie właśnie figury retoryczne, jak „sucha woda”, „zimny lód” czy „biały węgiel” po to, aby przekazać jakąś myśl. Metaforyczne przekształcenie znaczeń często pozwala uzyskać zaskakujące treści o nieoczywistym znaczeniu.

Oksymorony powszechnie stosowane są w utworach literackich, zarówno w prozie jak i w poezji, ale też w tekstach czy tytułach piosenek. W ten sposób artyści przedstawiają swoje spojrzenie, podkreślają dramaturgię lub zwracają uwagę na paradoksy. Oksymorony takie jak „suchego przestwór oceanu” czy „żyjąc umieram” to wyrażenia zaczerpnięte z twórczości m.in. Adama Mickiewicza oraz innych znanych poetów. Wyrażenia „moc truchleje”, „ogień krzepnie” czy „blask ciemnieje” to z kolei figury retoryczne znane z popularnej kolędy.

Oksymoron – figura retoryczna uwielbiana przez poetów i artystów

Oksymoron to doskonały przykład figury retorycznej chętnie używanej przez poetów oraz innych artystów, tworzących w języku polskim. Oksymoron pozwala im w sposób dobitny ukazać efekt paradoksu w wybranych zagadnieniach.

Wykorzystując metaforyczne zestawienia wyrazów lub przenośne zestawienia pojęć, nadają wielu wyrażeniom nowy sens lub też celowo podkreślają niedorzeczność czy też sprzeczność opisywanych zjawisk lub zdarzeń.

Oksymoron to środek stylistyczny, z którego słynie przede wszystkim poezja barokowa. Przykładami oksymoronów powszechnie i często używanych w artystycznym wyrazie są:

• „żywy trup”,
• „ciemna jasność”,
• „głupie mądrości”,
• „gorzkie szczęście”,
• „granice nieskończoności”,
• „pechowe szczęście”,
• „żyjąc umieram”,
• „ogniami leję”.

Oksymoron – połączenie wyrazów przeciwstawnych w codziennej komunikacji

Oksymoron jako metaforyczne zestawienie wyrazów przeciwstawnych używany jest też w codziennej komunikacji, jako środek stylistyczny pozwalający uwydatniać określone emocje. Możemy też spotkać się z użyciem oksymoronu w wypowiedziach o zabarwieniu ironicznym, opisującym pewne stereotypy. Tutaj za przykład możemy podać takie oksymorony, jak „ładna feministka”, „mądra blondynka”, „biały murzyn”.

Najczęściej jednak oksymoron jako figura retoryczna używany jest w mowie potocznej w chwilach refleksji, do opisów paradoksów rzeczywistości lub podkreślenia silnych emocji związanych z opisywanym przedmiotem. Oksymoron podkreśla sprzeczne znaczenie wyrazów. Przykładowo, w towarzyskiej konwersacji możemy usłyszeć wypowiedziane z przekąsem: „patrz jaki uczciwy polityk”. Wydźwięk i kontekst tak skonstruowanego zdania może oczywiście mieć znaczenie dosłowne, ale w większości przypadków będzie to właśnie forma oksymoronu wykorzystującego stereotyp, że politycy są nieuczciwi.