Dekalog (dziesięć przykazań) – co to jest? Jak brzmią i co znaczą przykazania?

Czym jest Dekalog i jaka jest historia jego powstania?

Historia otrzymania dziesięciu przykazań jest nierozerwalnie związana z Izraelem – ludem wybranym przez Boga. Na górze Synaj (Horeb), Bóg miał objawić Mojżeszowi swoje przykazania – zbiór fundamentalnych zasad, które miały ukształtować życie duchowe i moralne narodu wybranego.

Wyobraźmy sobie scenę sprzed niemal trzech tysięcy lat. Izraelitów wyzwolonych z egipskiej niewoli, przemierzających bezkresy pustyni, prowadził charyzmatyczny przywódca – Mojżesz. Jako jedyny człowiek w historii miał przywilej bezpośredniego obcowania z samym Bogiem (Jahwe). Tradycja głosi, że Dekalog został wyryty na dwóch kamiennych tablicach ręką samego Jahwe. Inna wersja zaznacza, iż zrobił to Mojżesz, jednak spisał dokładnie to, co objawił mu Bóg.

Dekalog (dziesięć przykazań), jako najstarszy znany kodeks etyczny w dziejach ludzkości, stanął u podstaw judaizmu, a później także chrześcijaństwa i islamu. Jego przesłanie, choć zwięzłe, okazało się na tyle uniwersalne i ponadczasowe, że przetrwało przez wieki, kształtując systemy wartości kolejnych pokoleń.

Jak brzmi Dekalog?

Treść dziesięciu przykazań można odnaleźć w Starym Testamencie, w rozbudowanej formie (w Księdze Wyjścia 20,2-17 oraz w Księdze Powtórzonego Prawa 5,6-21). To, co obecnie znamy z Kościoła katolickiego, to tzw. wersja katechetyczna Dekalogu.

Oto, jak ona brzmi:

1. Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.
2. Nie będziesz brał imienia Pana, Boga twego nadaremno.
3. Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.
4. Czcij ojca swego i matkę swoją.
5. Nie zabijaj.
6. Nie cudzołóż.
7. Nie kradnij.
8. Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.
9. Nie pożądaj żony bliźniego swego.
10. Ani żadnej rzeczy, która jego jest.

Dekalog poprzedzony jest wstępem, który brzmi: „Jam jest Pan, Bóg Twój, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli”. W tradycji żydowskiej było to już pierwsze przykazanie, w tradycji katolickiej to zdanie jest traktowane jako wprowadzenie.

Przykazania Boże – szczegółowe opisy

Nawet dziś, w dobie postępującej laicyzacji, Dekalog nie traci na aktualności. Dla wielu jego przesłanie wciąż pozostaje drogowskazem moralnym, przypominającym o podstawowych wartościach etycznych. Czy to w kontekście bioetyki i debaty nad świętością życia, czy w odniesieniu do plagiatów i kradzieży własności intelektualnej, czy wreszcie w dyskusji nad małżeństwem i wiernością – słowa dziesięciu przykazań brzmią tak samo donośnie, jak przed wiekami. Mądrość i prostota Dekalogu zdołały przetrwać próbę czasu, wciąż inspirując i kształtując ludzkie sumienia.

Przykazanie pierwsze – „Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną”

Przykazanie to odnosi się do fundamentalnej zasady w religii żydowskiej i chrześcijańskiej. W kontekście historycznym wzywało Izraelitów do odrzucenia bałwochwalstwa i politeizmu, a w zamian zwrócenie się w stronę jedynego, prawdziwego Boga – Jahwe. Słowa „przede mną” podkreślają, że Bóg ma być stawiany ponad wszelkimi innymi bóstwami i żadne inne wierzenia nie mają prawa bytu. Było to więc radykalne zerwanie z panującymi wówczas tradycjami i ustanawiało absolutny monoteizm.

Dziś w Kościele katolickim tłumaczone jest także jako wezwanie do bezwzględnego oddania się wyższej mocy. Chodzi o stawianie w centrum swojego życia Boga, a nie kariery, pieniędzy, sławy czy innych „światowych przyjemności”.

Przykazanie drugie – „Nie będziesz brał imienia Pana, Boga twego nadaremno”

Drugie przykazanie Dekalogu miało na celu ochronę świętości i czci należnej imieniu Bożemu. Imię Boga – Jahwe – uważano za święte i niewymawialne, by nie dopuścić do jego zbezczeszczenia. Przykazanie to zabraniało więc używania imienia Bożego w sposób lekkomyślny, fałszywy czy bluźnierczy. Nakazywało również dotrzymywanie ślubów i przysiąg składanych w imię Boga.

Dla współczesnych katolików przykazanie to oznacza zakaz wypowiadania imienia Bożego bez należytego szacunku i czci. Kościół potępia wszelkie formy lekceważącego traktowania tego, co święte, wzywa natomiast do używania imienia Boga w modlitwie.

Przykazanie trzecie – „Pamiętaj, abyś dzień święty święcił”

Przykazanie trzecie nakazuje przeznaczenie określonego czasu na odpoczynek i kult Boży. Nawiązuje do opisu stworzenia świata w Księdze Rodzaju, gdzie Bóg po sześciu dniach pracy odpoczął siódmego dnia, błogosławiąc go i uznając za święty (Rdz 2,2-3). Dla Izraelitów tym świętym dniem był szabat (sobota), podczas którego należało powstrzymać się od wszelkiej pracy i poświęcić go dla Boga.

Dla współczesnych chrześcijan dniem świętym jest niedziela – dzień zmartwychwstania Chrystusa. W tym dniu katolicy mają obowiązek uczestniczyć w mszy świętej oraz powstrzymać się od prac niekoniecznych.

Przykazanie czwarte – „Czcij ojca swego i matkę swoją”

W kulturze żydowskiej rodzice cieszyli się ogromnym autorytetem. Lekceważenie ich lub obraza były surowo karane, a w skrajnych przypadkach groziły nawet śmiercią.

Dla współczesnych katolików przykazanie to podkreśla świętość więzi rodzinnych. Kościół naucza, że rodzice są pierwszymi przekazicielami wiary i zasad moralnych dla swoich dzieci, dlatego te powinny darzyć ich miłością, szacunkiem i zaufaniem. Przykazanie to zobowiązuje również do troski o rodziców na starość, zarówno w sensie materialnym, jak i duchowym.

Przykazanie piąte – „Nie zabijaj”

To jedno z najważniejszych i najbardziej fundamentalnych przykazań Dekalogu, broniące nienaruszalnej godności życia ludzkiego. W czasach starożytnych zabójstwo było powszechnie akceptowane, zwłaszcza w kontekście wojen, zemsty czy ofiar składanych bóstwom. Zapisanie takiego sformułowania w Dekalogu stanowiło więc radykalne zerwanie z tymi praktykami i podkreślenie bezwzględnego szacunku dla każdej istoty.

Dziś Kościół katolicki naucza, że życie ludzkie jest święte i nienaruszalne od poczęcia aż do naturalnej śmierci. Przykazanie to potępia nie tylko zabójstwo, ale także:

• wszelkie formy przemocy fizycznej i psychicznej,
• tortury,
• okaleczenia,
• aborcję,
• eutanazję,
• samobójstwo,
• nienawiść,
• przemoc słowną
• i inne działania godzące w życie lub godność człowieka.

Jednocześnie Kościół dopuszcza możliwość poświęcenia życia w obronie własnej lub innych osób.

Przykazanie szóste – „Nie cudzołóż”

Przykazanie „Nie cudzołóż” reguluje kwestie etyki seksualnej i czystości małżeńskiej. W kulturze żydowskiej cudzołóstwo było traktowane bardzo surowo – za zdradę małżeńską groziła kobietom kara śmierci przez ukamienowanie. Uważano, że zdrada niszczy zaufanie i więzi rodzinne, a te były fundamentem społeczeństwa.

Dla współczesnych katolików przykazanie to podkreśla świętość i nierozerwalność małżeństwa oraz wierność małżonków wobec siebie. Kościół naucza, że akt małżeński ma być wyrazem miłości i otwartości na życie.

Przykazanie siódme – „Nie kradnij”

W czasach starożytnych kradzież była powszechnym problemem. Przykazanie to miało na celu ochronę własności prywatnej i zapewnienie ładu społecznego.

Dziś potępia ono nie tylko kradzież rzeczy materialnych, ale także wszelkie formy oszustwa, defraudacji, korupcji czy inne grzechy przeciwko uczciwości (jak fałszowanie dokumentów, plagiat i naruszanie praw autorskich). Wzywa też do uczciwej pracy, rzetelności i prawdomówności w życiu zawodowym i społecznym. Kościół naucza, że własność prywatna jest prawem naturalnym, ale jednocześnie zobowiązuje do dzielenia się nią z potrzebującymi.

Przykazanie ósme – „Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu”

Prawda to wartość uniwersalna, której należy za wszelką cenę bronić. Dla katolików przykazanie to zabrania nie tylko kłamstwa, ale wszelkich form mówienia nieprawdy, oszczerstw, plotek i pomówień. Kłamstwo jest grzechem ciężkim, gdyż rani godność człowieka i niszczy wzajemne zaufanie. Przesłanie tego przykazania pozostaje aktualne wobec współczesnych wyzwań związanych z manipulacją, hejtem, fake newsami czy naruszaniem prywatności.

Dziewiąte przykazanie – „Nie pożądaj żony bliźniego swego”

W kulturze żydowskiej pożądanie cudzej żony było traktowane jako grzech równie ciężki, jak cudzołóstwo fizyczne. To kolejne przykazanie, które reguluje kwestie etyki seksualnej i czystości małżeńskiej. Wzywa do wzajemnej miłości, wierności i szacunku małżonków.

Dziesiąte przykazanie – „Ani żadnej rzeczy, która jego jest”

Ostatnie przykazanie odnosi się bezpośrednio do przykazania dziewiątego – jest jego uzupełnieniem i kiedyś stanowiło całość: „Nie pożądaj żony bliźniego twego ani żadnej rzeczy, która jego jest”. Kościół naucza, że pożądliwość i chciwość rodzą się z niewłaściwego przywiązania do dóbr materialnych. Przykazanie to zachęca do umiarkowania, wstrzemięźliwości i zadowolenia z tego, co się posiada, jednocześnie przypomina o obowiązku dzielenia się dobrami z potrzebującymi. To ważne z punktu widzenia współczesnych wyzwań konsumpcjonizmu i nierówności społecznych.