Mowa zależna i niezależna – co to jest, czym się różnią, przykłady

O co chodzi w mowie zależnej?

Mowa zależna, znana również jako mowa pośrednia lub mowa pośrednicząca, to kluczowy koncept w językoznawstwie i komunikacji. Służy do relacjonowania wypowiedzi innej osoby, z zachowaniem całego sytuacyjnego kontekstu, za pomocą parafrazy. Inaczej mówiąc, mowa zależna polega na tym, że nowa wypowiedź zawiera w sobie treść wypowiedzi innej osoby, jednak zmienioną pod względem gramatycznym i semantycznym. Nie będzie więc to cytat, a przekazanie ogólnego sensu.

W mowie zależnej własnymi słowami przedstawiane są cudze myśli, więc w przekazie należy zwracać uwagę na pełen obraz, nie tylko na cytowane słowa, ale także na ich znaczenie i korelację. Trudność polega na zrozumieniu i prawidłowym wyrażeniu intencji autora – w końcu przemawia się niejako w imieniu kogoś innego.

Czym jest mowa niezależna?

Mowa niezależna, znana również jako mowa bezpośrednia, to forma wyrażania myśli, słów lub działań innej osoby, bez parafrazy i bez zmian w strukturze gramatycznej lub semantycznej wypowiedzi – po prostu przytaczając dosłownie cudze słowa. W mowie niezależnej jasno wskazuje się, że dana myśl jest wiernym cytatem. Przekazujący wypowiada przytoczone słowa, emocje i myśli innej osoby tak, jakby były wypowiedziane dokładnie w takiej samej formie, w jakiej je sam słyszał lub doświadczył.

Mowę niezależną charakteryzuje specyficzna budowa – dwie niepowiązane ze sobą składniowo wypowiedzi, czyli zdanie wprowadzające i zdanie wprowadzane. Zdanie wprowadzające ma na celu wyjaśnienie, kto jest autorem przytaczanych słów. W tym przypadku orzeczeniem jest najczęściej czasownik odnoszący się do czynności przekazywania informacji (np. powiedział, zawołał, napisał, itp.). Zdanie wprowadzane jest tą właściwą wypowiedzią – oryginalne słowa mówiącego zachowane w niezmienionej formie, często otoczone odpowiednimi znacznikami, takimi jak cudzysłowy i poprzedzone dwukropkiem. Wszystko po to, aby wyraźnie zaznaczyć, które wypowiedzi są bezpośrednim cytatem.

Mowa niezależna jest często używana w literaturze, dziennikarstwie czy w dialogach teatralnych. Jednak spotykamy ją również w codziennym komunikowaniu się, kiedy chcemy precyzyjnie oddać to, co ktoś inny powiedział lub co miał na myśli, bez wprowadzania własnej interpretacji.

Zamiana mowy niezależnej na zależną i odwrotnie

Przy zamianie mowy niezależnej na zależną należy pamiętać o pewnych regułach – zdaniu oznajmiającemu w mowie niezależnej odpowiada w mowie zależnej zdanie podrzędne dopełnieniowe. Zazwyczaj taka wypowiedź zaczyna się od spójników typu: że, aby, by, żeby, itp. Przykładowo to samo zdanie może brzmieć tak: Ania poprosiła: „Spotkaj się ze mną wieczorem” lub tak: Ania poprosiła, żebym spotkała się z nią wieczorem. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z mową bezpośrednią, zaś w drugim – z mową pośredniczącą.

Kiedy stosujemy mowę zależną a kiedy niezależną?

Mowa zależna i niezależna stosowane są w zależności od kontekstu, celu komunikatu i stylu wyrażania. Dzięki mowie zależnej możemy ubrać wypowiedź innej osoby we własne słowa (aby zobrazować lepiej tło czy podkreślić ważny kontekst), zaś dzięki mowie bezpośredniej cytowanym słowom przyznajemy we własnej wypowiedzi niezależne miejsce, wykluczając tym samym możliwość błędu przekazu lub opatrznego zrozumienia.

Mowa pośrednia – przykłady

• Relacjonowanie wypowiedzi innych – w tym przypadku chodzi o przytoczenie cudzych słów lub myśli w bardziej pośredni sposób (np. Matka powiedziała Marcie, że nie może przyjść na zebranie; Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, aby ten nie wybiegał na ulicę).
• Mowa zależna pozwala na zmianę czasu wypowiedzi w stosunku do czasu użytego przez osobę wypowiadającą się. Jest to przydatne, gdy relacjonujemy np. wydarzenia, które miały miejsce w przeszłości lub dopiero się wydarzą (np. Tomasz oznajmił, że w przyszłym roku planuje podróż do Azji).
• W literaturze – mowa zależna pozwala na prowadzenie narracji oraz przedstawianie myśli i dialogów postaci w sposób bardziej subtelny i bogaty (np. Wyraziła nadzieję, że wszystko będzie dobrze).
• W dziennikarstwie oraz w raportach często stosuje się mowę zależną, aby przekazywać informacje lub wypowiedzi źródeł w sposób skrótowy, ale nadal wierny oryginałowi (np. Minister zdrowia poinformował, że w ostatnich dniach liczba zachorowań na covid19 wzrosła).

Mowa bezpośrednia – przykłady

• Bezpośrednie cytowanie – to najczęstsze zastosowanie mowy zależnej, używane wtedy, gdy chcemy przekazać czyjeś słowa zachowując ich oryginalną formę (np. Ze zdenerwowaniem matka Pawła krzyknęła: "Nie wybiegaj na ulicę!").
• Podkreślenie emocji i ekspresji – mowa bezpośrednia pozwala na bezpośrednie wyrażenie emocji, nastrojów lub intencji w sposób silny i jednoznaczny („Uważaj!” krzyknął kierowca, zatrzymując się nagle).
• Mowę niezależną stosuje się w sytuacjach, w których istnieje potrzeba przekazania treści w sposób dokładny i autentyczny, bez dodatkowych interpretacji lub zmian (np. Stewardessa powiedziała: „Używanie pasów bezpieczeństwa jest obowiązkowe”).
• Dialogi – mowa niezależna jest często stosowana w literaturze do budowania autentycznych rozmów między bohaterami (np. „Odrzuć tę propozycję, jest nielegalna” – powiedziała matka. „Już za późno, nie mogę tego zrobić” – odpowiedział syn).
• Komunikaty – w sytuacjach oficjalnych, takich jak konferencje prasowe lub ogłoszenia (np. Prezydent oświadczył: „Będziemy podejmować środki w celu poprawy sytuacji ekonomicznej”).