Co to jest listerioza?
Listerioza to rzadka, ale groźna choroba bakteryjna wywoływana przez bakterię z gatunku Listeria monocytogenes. Choć u większości zdrowych dorosłych zakażenie przebiega łagodnie lub bezobjawowo, to w czasie ciąży listerioza stanowi poważne zagrożenie – zarówno dla kobiety, jak i dla rozwijającego się płodu.
Zakażenie może dawać pełnoobjawowy przebieg choroby, ale często pozostaje długo nierozpoznane z powodu niespecyficznych objawów przypominających przeziębienie lub grypę. Najwięcej zachorowań w Polsce notuje się u osób powyżej 65. roku życia oraz właśnie u kobiet oczekujących dziecka, które są szczególnie narażone na ciężki przebieg infekcji.
Przeczytaj również:
Biegunka na początku ciąży
Listeria monocytogenes – co wiemy o tej bakterii?
Listeria monocytogenes to pałeczka Gram-dodatnia, która występuje w środowisku naturalnym – w glebie, wodzie i na roślinach. Może zanieczyszczać żywność, a zwłaszcza surowe i niedogotowane produkty pochodzenia zwierzęcego. Źródłem zakażenia mogą być:
niepasteryzowane mleko i jego przetwory,
surowe mięso i owoce morza,
produkty mrożone, jeśli nie zostały poddane odpowiedniej obróbce termicznej,
gotowe dania garmażeryjne spożywane na zimno.
Bakteria jest szczególnie niebezpieczna dla osób z obniżoną odpornością – w tym dla kobiet w ciąży, noworodków i osób starszych.
Co istotne, potrafi namnażać się nawet w niskich temperaturach, dlatego nie wystarczy samo przechowywanie żywności w lodówce – potrzebna jest obróbka cieplna i dokładne mycie produktów spożywczych.
Jakie są objawy listeriozy?
Objawy listeriozy często są trudne do rozpoznania – u niektórych pacjentów występuje przebieg bezobjawowy, u innych zaś rozwija się infekcja przypominająca grypę. Może to prowadzić do opóźnień w diagnostyce, co bywa poważnym zagrożeniem dla kobiet w ciąży. Do najczęstszych symptomów listeriozy należą:
objawy grypopodobne: gorączka, dreszcze, ból głowy, ból mięśni, zmęczenie,
zaburzenia świadomości,
sztywność karku – oznaka rozwijającego się zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
zmiany skórne – w rzadkich przypadkach,
dolegliwości ze stron układu pokarmowego: biegunka, nudności, bóle brzucha.
W zaawansowanych przypadkach dochodzi do uogólnionego zakażenia, które może obejmować płyn mózgowo-rdzeniowy, prowadząc do zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu, a nawet zapalenia wsierdzia.
Przeczytaj również:
Bakterie w moczu w ciąży – co oznacza i jak leczyć bakteriomocz w ciąży?
Listerioza w ciąży – jakie jest zagrożenie dla dziecka?
Ryzyko zakażenia obejmuje nie tylko matkę – bakteria Listeria monocytogenes może przejść przez łożysko i zainfekować płód, poprzez wniknięcie do jego krwioobiegu. Skutki mogą być dramatyczne:
zakażenie płodu prowadzące do urodzenia martwego dziecka,
przedwczesny poród (zwłaszcza w III trymestrze ciąży),
ciężkie infekcje noworodka: posocznica, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
uszkodzenia układu nerwowego i innych narządów.
Ryzyko zakażenia dziecka listeriozą jest największe w I i II trymestrze ciąży i może doprowadzić do poronienia.
Jak wygląda leczenie listeriozy?
Leczenie listeriozy wymaga szybkiej interwencji medycznej – po rozpoznaniu choroby niemal natychmiast wdraża się antybiotykoterapię. Najczęściej stosowane są antybiotyki z grupy aminopenicylin (np. ampicylina), nierzadko w skojarzeniu z gentamycyną. U pacjentki w ciąży leczenie musi być prowadzone w warunkach szpitalnych, a wszelkie kroki terapeutyczne dostosowuje się do stanu klinicznego przyszłej mamy oraz stopnia zaawansowania ciąży.
Przeczytaj również:
Cytomegalia w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie, zagrożenie dla mamy i dziecka
Listerioza w ciąży – jak wygląda proces diagnostyczny?
Diagnostyka listeriozy w ciąży wymaga wysokiego poziomu czujności klinicznej. Z tego względu każda kobieta ciężarna z gorączką i objawami grypopodobnymi powinna być oceniona pod kątem listeriozy, zwłaszcza jeśli miała kontakt z potencjalnym źródłem zakażenia.
Jakie badania diagnostyczne może zlecić lekarz w celu potwierdzenia diagnozy?
Posiew krwi,
posiew płynu mózgowo-rdzeniowego,
posiew moczu (rzadziej),
badania serologiczne,
USG powłok brzusznych (w celu oceny dobrostanu płodu),
KTG (w celu oceny dobrostanu płodu).
Warto pamiętać, że wyniki niektórych badań, zwłaszcza posiewów, mogą pojawić się dopiero po kilku dniach, dlatego decyzja o rozpoczęciu leczenia często zapada jeszcze przed ich otrzymaniem. W praktyce klinicznej najważniejsze znaczenie ma więc zarówno dokładny wywiad, jak i szybka ocena stanu ogólnego pacjentki i płodu.
Profilaktyka listeriozy – jak uniknąć listeriozy w ciąży?
Zapobieganie listeriozie w ciąży obejmuje zarówno świadome wybory żywieniowe, jak i przestrzeganie zasad higieny. Przyszłym mamom zaleca się przede wszystkim:
unikać niepasteryzowanego mleka i jego przetworów;
wyeliminować z diety sery pleśniowe, szczególnie te dojrzewające na zimno;
odstawić na czas ciąży surowe i niedogotowane mięsa (np. tatar, wędliny typu carpaccio, klasyczne sushi);
jeść owoce morza tylko po odpowiedniej obróbce termicznej;
jeść produkty mrożone tylko po obróbce termicznej;
unikać gotowych dań garmażeryjnych spożywanych na zimno;
prawidłowo przechowywać żywność i dokładnie ją myć, co dotyczy zwłaszcza warzyw i owoców.
Ważne jest również unikanie kontaktu z zakażonymi zwierzętami – listeria może być obecna w odchodach zwierząt gospodarskich.
Przeczytaj również:
Truskawki w ciąży – czy można je jeść?
Bezpieczne wybory żywieniowe dla kobiet ciężarnych – co można jeść bez obaw?
Dieta w czasie ciąży powinna dostarczać kobiecie wszystkich niezbędnych składników odżywczych, ale też minimalizować ryzyko zakażenia. Przyszła mama może bezpiecznie sięgać po:
pasteryzowane mleko i sery żółte, twarogowe (jeśli mają ważny termin przydatności do spożycia i są odpowiednio przechowywane),
jogurty i kefiry przechowywane w lodówce i spożywane przed końcem terminu ważności,
dobrze ugotowane lub upieczone mięsa (bez różowego środka),
ryby pieczone lub gotowane,
jaja ugotowane na twardo,
świeże owoce i warzywa (po dokładnym umyciu).
Stosując się do zasad bezpiecznego żywienia, kobieta w ciąży może czerpać radość z jedzenia, jednocześnie chroniąc siebie i dziecko przed groźnymi zakażeniami bakteryjnymi. W przypadku wątpliwości, czy daną grupę produktów należy wykluczyć z jadłospisu na czas ciąży, warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem prowadzącym ciążę.
