Nietrzymanie moczu u dzieci – rodzaje, przyczyny, leczenie

Rodzaje nietrzymania moczu u dzieci

Wyróżnia się nietrzymanie moczu pierwotne (występuje od urodzenia) i nietrzymanie moczu wtórne (występuje po momencie, gdy dziecko opanowało mikcję) ¹. Można również dokonać podziału na nietrzymanie moczu i mimowolne moczenie się.

Nietrzymanie moczu ma charakter cięższy, bardziej złożony, często występuje od urodzenia, natomiast mimowolne moczenie się wynika najczęściej z zaburzeń czynnościowych w obrębie pęcherza moczowego.

Można także wyróżnić podział zaproponowany przez International Children Continence Society (ICCS): dysfunkcyjna mikcja, pęcherz nadczynny i hipofunkcja wypieracza ².

Nietrzymanie moczu wynika najczęściej z zaburzeń dwóch układów: układu moczowego (wady układu moczowego, zaburzenia anatomiczne) oraz układu nerwowego (zaburzenia neurologiczne – nieprawidłowa regulacja ze strony układu nerwowego uniemożliwia oddawanie moczu pomimo prawidłowej budowy układu moczowego).

Przeczytaj również:

Częste oddawanie moczu u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie częstomoczu u dziecka

Przyczyny nietrzymania moczu u dzieci

Nietrzymanie moczu pierwotne pojawia się zazwyczaj w wyniku wad wrodzonych, takich jak:

• wierzchniactwo,
• wynicowanie pęcherza moczowego,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• podwójny układ moczowy z ektopowym ujściem moczowodu,
• przepuklina oponowo–rdzeniowa.

Może być także wynikiem urazu mózgu oraz guza rdzenia kręgowego. W takim przypadku rozpoznanie stawia się zaraz po urodzeniu lub prenatalnie i po konsultacji specjalistycznej decyduje się o dalszym postępowaniu (w tym operacyjnym).

Nietrzymanie moczu wtórne może być spowodowane przez:

• zakażenie układu moczowego,
• cukrzycę,
• choroby nerek,
• zbyt małą lub zbyt dużą produkcją moczu.

Może mieć także podłoże emocjonalne (w wyniku zbyt dużego stresu, napięcia), a także podłoże wysiłkowe (mimowolne oddawanie moczu przy kichaniu, kasłaniu, uprawianiu sportu).

Przeczytaj również:

Krew w moczu u dziecka – jakie są przyczyny krwiomoczu u dzieci?

Dysfunkcyjna mikcja – co to jest?

Zgodnie z podziałem ICCS, dysfukcyjna mikcja polega na przerywanym wypływie moczu w trakcie mikcji wskutek czasowych skurczów mięśni poprzecznie prążkowanych zwieracza zewnętrznego cewki i jest wynikiem braku koordynacji wypieraczowo-zwieraczowej w trakcie oddawania moczu. To zaburzenie należy podejrzewać należy podejrzewać u dzieci z nawracającymi zakażeniami układu moczowego, z potrzebą ponownej mikcji już po oddaniu moczu, z nietrzymaniem moczu − zarówno w dzień, jak i w nocy. Często współistnieją także zaparcia ³.

Czym jest pęcherz nadczynny?

Z kolei pęcherz nadczynny jest wynikiem braku ośrodków korowych w mózgu dla rozpoznania parcia na mocz i charakteryzuje się obecnością parć naglących, którym towarzyszy zwykle nietrzymanie moczu i częstomocz. W odpowiedzi na niezależne od woli skurcze dziecko próbuje zapobiec popuszczaniu moczu przez tzw. manewry wspomagające: krzyżowanie i zaciskanie nóg, kucanie, uciskanie krocza czy chwytanie za intymne części ciała ⁴.

Hipofunkcja wypieracza – co to jest?

Hipofunkcja wypieracza to zaburzenie, w którym w skutek zmniejszonej siły trwania skurczu mięśnia wypieracza dochodzi do wydłużenia czasu opróżnienia pęcherza moczowego. Typowe jest rzadkie oddawanie moczu, zmniejszenie uczucia wypełnienia pęcherza, trudności z rozpoczęciem mikcji, często także towarzyszą temu zaparcia.

Niedobór wazopresyny jako główna przyczyna moczenia nocnego

Najczęstszą przyczyną moczenia nocnego u dziecka jest niedobór wazopresyny. Wiąże się on z dużą ilością moczu produkowanego w nocy i problemem jest tylko moczenie nocne – w dzień problem nietrzymania moczu nie pojawia się.

Przeczytaj również:

Ketony w moczu u dziecka – co oznaczają ciała ketonowe w moczu dziecka?

Leczenie nietrzymania moczu u dzieci

W przypadku nietrzymania moczu u dziecka należy udać się do lekarza, w pierwszej kolejności do lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ) – inaczej: lekarza pierwszego kontaktu, który przeprowadzi szczegółowy wywiad. Porozmawia z dzieckiem i rodzicem, zbada dziecko (w tym okolicę jego narządów płciowych), zaproponuje dalszą diagnostykę (prawdopodobnie badania ogólne moczu) i skieruje do dalszej diagnostyki do poradni specjalistycznej. W zależności od przyczyny, będzie to poradnia neurologiczna, urologiczna lub chirurgiczna – te poradnie zajmują się leczeniem nietrzymania moczu, leczenie bowiem zależy od przyczyny dolegliwości.

W niektórych przypadkach (wady anatomiczne) konieczne może być leczenie operacyjne w ośrodku specjalistycznym.

Jak leczyć nietrzymanie moczu u dzieci?

Jest to oczywiście zależne od przyczyny. W przypadku moczenia nocnego konieczne będzie podanie desmopresyny – w celu zmniejszenia produkcji moczu w nocy. Jeśli lekarz stwierdzi pęcherz nadreaktywny, lekiem z wyboru będzie chlorowodorek oksybutyniny, zmniejsza on bowiem częstotliwość mimowolnych skurczów mięśnia wypieracza, a także pomaga zwiększyć pojemność pęcherza u dziecka.

Nietrzymanie moczu to zaburzenie leczone także zachowawczo, tzw. treningiem mikcji – po oddaniu moczu przez dziecko rodzic powinien zatrzymać je jeszcze przez chwilę, żeby było świadome konieczności ponownego oddania moczu (wyrobienie nawyku opróżniania pęcherza).

Leczenie zaburzeń oddawania moczu u dzieci to też odpowiednia profilaktyka. Dziecko powinno opróżnić pęcherz przed snem. Ważne jest w takiej sytuacji ograniczanie płynów na noc, a zwiększenie dziennego spożycia płynów – zwiększa to pojemność pęcherza. Bardzo ważna jest także ochrona przed wilgocią, gdyż nadmierna wilgoć po epizodach nietrzymania moczu powoduje, że powstają infekcje układu moczowego, które wymagają leczenia. Konieczna jest zatem częsta zmiana bielizny i stosowanie majtek chłonnych.

Rosną dowody, że u dzieci z nadreaktywnością pęcherza i z innymi zaburzeniami czynnościowymi mikcji pomocna jest przezskórna stymulacja nerwów (TENS).

Problem nietrzymania moczu może powodować zaburzenia emocjonalne, zatem należy także udać się – jeśli jest taka potrzeba – z dzieckiem do psychologa. Zalecana jest także fizjoterapia, ćwiczenia, które wzmacniają mięśnie dna miednicy, wspierają prawidłową pracę zwieracza cewki moczowej i powodują przez to wzrost świadomej kontroli dziecka nad oddawaniem moczu.

Należy też pamiętać, że nie zawsze jest możliwe całkowite wyleczenie nietrzymania moczu.

Przeczytaj również:

Nietypowy kolor moczu u dziecka – jaka barwa moczu oznacza chorobę?

Nietrzymanie moczu u dziecka – o co najczęściej pytają rodzice?

1. Od jakiego wieku mówimy o problemie?

Jeśli dziecko po ukończeniu 5 lat nadal regularnie moczy się w nocy, warto to już potraktować jako sygnał, że potrzebna może być pomoc. To nie jest wina dziecka ani wynik lenistwa – układ nerwowy i pęcherz po prostu u niektórych dojrzewają wolniej. Wcześniejsza konsultacja z pediatrą lub urologiem dziecięcym pozwala wykluczyć inne przyczyny (np. infekcję, zaparcia, stres, zaburzenia snu).

2. Co wybrać na start w leczniu moczeniu u dziecka: alarm wybudzeniowy czy lek (dezmopresyna)?

Obie metody są pierwszym wyborem i mają potwierdzoną skuteczność.

• Alarm wybudzeniowy to urządzenie, które reaguje na pierwsze krople moczu i delikatnie wybudza dziecko. Dzięki temu organizm „uczy się”, kiedy trzeba się obudzić. Wymaga cierpliwości i współpracy całej rodziny, ale efekty są długotrwałe.

• Dezmopresyna (DDAVP) to lek, który zmniejsza ilość moczu produkowanego w nocy. Działa szybko, dlatego sprawdza się np. gdy dziecko wyjeżdża na obóz lub śpi u znajomych.

Lekarz pomoże dobrać metodę do rodzaju moczenia (czy dziecko ma też problemy w dzień, czy tylko w nocy, czy oddaje duże ilości moczu). Czasem najlepsze efekty daje połączenie obu sposobów.

3. Czy można łączyć dezmopresynę z lekiem przeciwcholinergicznym?

Tak, w niektórych przypadkach tak właśnie się robi. Jeśli dziecko przyjmuje dezmopresynę, ale mimo to moczy się nadal, lekarz może rozważyć dodanie drugiego leku, który „uspokaja” nadaktywny pęcherz.
To tzw. terapia skojarzona – stosowana u dzieci opornych na leczenie jednym lekiem. Taka decyzja zawsze musi być podjęta przez specjalistę, który dobierze odpowiednią dawkę i będzie obserwował, czy dziecko dobrze reaguje na leczenie.

4. Co, jeśli dziecko ma też problemy w dzień (częstomocz, parcie, popuszczanie)?

Wtedy najpierw trzeba zająć się problemami dziennymi, zanim zaczniemy leczenie moczenia nocnego.
Objawy w dzień (nagłe parcia, częste oddawanie moczu, popuszczanie) mogą świadczyć o tzw. nadreaktywności pęcherza lub nieprawidłowym nawyku korzystania z toalety. Zazwyczaj w takiej sytuacji wdraża się tzw. uroterapię, czyli naukę prawidłowych nawyków: picie odpowiednich ilości płynów, regularne chodzenie do toalety, unikanie zaparć, ćwiczenia pęcherza i mięśni dna miednicy.
Kiedy te objawy się unormują, leczenie nocnych epizodów staje się znacznie skuteczniejsze.

Przeczytaj również:

Bakterie w moczu u dziecka – jakie są przyczyny i objawy bakteriomoczu u dziecka?

5. Czy przezskórna stymulacja nerwów (TENS) naprawdę działa u dzieci?

Tak – i jest coraz częściej stosowana. To bezbolesna metoda polegająca na przykładaniu do skóry specjalnych elektrod (najczęściej w okolicy krzyżowej, czyli u podstawy pleców). Urządzenie wysyła bardzo delikatne impulsy elektryczne, które „trenują” nerwy odpowiedzialne za kontrolę pęcherza.
Badania z ostatnich lat pokazują, że TENS może pomóc dzieciom z nadreaktywnym pęcherzem lub tzw. dysfunkcyjnym oddawaniem moczu. Czasem stosuje się ją razem z innymi metodami, np. uroterapią czy biofeedbackiem. To bezpieczne, nieinwazyjne rozwiązanie, choć wymaga cierpliwości i regularnych sesji.

6. Czy mirabegron to bezpieczny lek dla dzieci?

Mirabegron to nowoczesny lek, który działa inaczej niż klasyczne leki przeciwcholinergiczne. Pomaga rozluźnić mięśnie pęcherza i zwiększyć jego pojemność. Badania europejskie z lat 2024–2025 pokazują, że u dzieci z oporną nadreaktywnością pęcherza może przynosić bardzo dobre efekty, a działania niepożądane są rzadkie (najczęściej łagodne – np. ból głowy lub podwyższone ciśnienie krwi, które trzeba kontrolować). Lek nie jest jeszcze rutynowo stosowany u wszystkich dzieci – decyzję o jego włączeniu podejmuje specjalista po dokładnej ocenie.

7. Kiedy warto iść do specjalisty?

Nie czekaj, jeśli:

• dziecko ma więcej niż 6–7 lat i nadal często się moczy;

• problem utrzymuje się mimo prób leczenia przez 3–6 miesięcy;

• zauważasz też inne objawy: ból przy sikaniu, gorączkę, zaparcia, nietypowy strumień moczu, osłabienie czucia;

• dziecko ma objawy dzienne (częste parcia, popuszczanie, konieczność natychmiastowego biegu do toalety);

• zauważasz, że dziecko wstydzi się, unika kontaktu z rówieśnikami lub zaczyna mieć przez to problemy emocjonalne.

Specjalista (zwykle urolog dziecięcy lub nefrolog) wykona badania, które pozwolą dobrać indywidualne leczenie. Wczesna pomoc to szansa, że problem nie będzie się utrwalał i nie wpłynie na samoocenę dziecka.

8. Czy dziecko może z tego wyrosnąć?

Często tak, ale nie zawsze. Około 15–20% dzieci z moczeniem nocnym „wyrasta” z niego z każdym rokiem, jednak u części problem utrzymuje się nawet do wieku nastoletniego, jeśli nie zostanie odpowiednio leczony. Dlatego warto nie czekać „aż samo przejdzie”, tylko działać wcześnie – wtedy leczenie jest prostsze, krótsze i mniej stresujące dla całej rodziny.

współpraca: redakcja Mamazone