Dopełnienie – czym jest, rodzaje, funkcje, przykłady

Co to jest dopełnienie i jaką pełni funkcję w zdaniu? Przykłady dopełnień

Dopełnienie jest częścią zdania, która określa czasownik, pełniący w zdaniu rolę orzeczenia i stanowi jego uzupełnienie. Odpowiada na pytania przypadków zależnych (przypadków, które wyrażają inną niż podmiot funkcję w zdaniu), czyli wszystkich poza mianownikiem i wołaczem. Dopełnienie należy więc do grupy orzeczenia.

Przykłady dopełnień:

• Czytam książkę (kogo? co? – dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w bierniku, ponieważ orzeczenie wymusza formę biernika).
• Kasia zapomniała zadania (kogo? czego? – dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w dopełniaczu).
• Jaś przygląda się ptakom (komu? czemu? – dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w celowniku).

W luźnej interpretacji można powiedzieć, że dopełnienie jest odwrotnością niedopowiedzenia, które wprawdzie nie jest częścią zdania czy mowy, a faktem, ale jednak powstaje w wyniku niedopełnionej wypowiedzi. Dzięki dopełnieniu nikt nie musi dopytywać, zastanawiać się, czy dopowiadać sobie reszty. Dopełnienie, jak jego nazwa wskazuje, dopełnia zdanie.

Rodzaje dopełnień

Wyróżnia się dwa rodzaje dopełnienia: dopełnienie bliższe i dopełnienie dalsze.

Dopełnienie bliższe – zazwyczaj występuje w bierniku i można je przemianować na podmiot. Dopełnienie bliższe określa orzeczenie, które jest wyrażone w czasownikach przechodnich. Czasowniki przechodnie to takie, które mogą mieć zarówno stronę czynną, jak i bierną, np. śpiewa – jest śpiewany.

Przykład: Olek robi zadanie. / Zadanie jest robione przez Olka.

Strona czynna czasownika – robi, strona bierna – jest robione. Dopełnienie bliższe w formie biernika – zadanie, określające czasownik w stronie czynnej (robi), przyjmuje w drugim zdaniu rolę podmiotu i stronę bierną – Zadanie jest robione przez Olka – w takiej formie Olek zaczyna pełnić rolę dopełnienia bliższego.

Dopełnienie dalsze – występuje w formie dowolnego przypadka i nie daje się przemianować na podmiot.

Przykład: Olek opowiada o wycieczce – miejscownik (wycieczce) wyrażony w dopełnieniu dalszym nijak nie daje się przerobić na podmiot.

Co ciekawe, można zbudować poprawne zdanie bez dopełnienia, np.: Jem i piję, Jutro wyjeżdżamy. Naturalne jednak jest to, że od razu pojawiają się pytania: co jesz? co pijesz? gdzie jedziesz? Dopełnienie służy pogłębianiu informacji, zaspokajaniu ciekawości, doprecyzowaniu wypowiedzi, by była ona pełniejsza i bogatsza w wiadomości dla odbiorcy.

Na jakie pytania odpowiada dopełnienie?

Dopełnienie odpowiada na pytania wszystkich przypadków, poza mianownikiem i wołaczem. Może mieć więc formę: dopełniacza, celownika, biernika, nadrzędnika i miejscownika. Jak to wygląda w praktyce?

• Dopełniacz: kogo? czego? Dopełnienie w dopełniaczu, np. Nie widział ślimaka. Słuchał księdza.
• Celownik: komu? czemu? Dopełnienie w celowniku, np. Jan przyglądał się pieskowi.
• Biernik: kogo? co? Dopełnienie w bierniku, np. Jem śniadanie. Obserwuję wypadek.
• Narzędnik: z kim? z czym? Dopełnienie w nadrzędniku, np. Idę z mamą. Pozdrawiam ciocię.
• Miejscownik: o kim? o czym? Dopełnienie w miejscowniku, np. Krzyś opowiada o książce.

Doskonale widać, jak istotną część zdania stanowi dopełnienie i jak ważną rolę pełni w zdaniu. Bez niego znaczna większość wypowiedzi byłaby po prostu lakoniczna i nie do końca zrozumiała dla odbiorcy. Na przykład, gdyby zdanie brzmiało Antek opowiada, tak naprawdę nie mówiłoby o niczym, ponieważ sama czynność, jaką jest opowiadanie, niczego nie mówi. Sens powstaje wtedy, gdy odbiorca zdania dowie się, co opowiada, o kim, o czym? Dodanie dopełnienia sprawia, że odbiorca może się zainteresować lub nie – wzbudzi w nim reakcję.

Tak naprawdę wiedza o tym, na jakie pytania odpowiada dopełnienie, jest kluczowa – to właśnie dzięki niej bez problemu wskaże się poprawną część zdania.

Jak rozpoznać dopełnienie w zdaniu?

Wiadomo już, czym może być wyrażone dopełnienie w zdaniu – najczęściej dopełnienie wyrażone jest za pomocą rzeczownika w przypadku zależnym. Jak zostało wspomniane, aby rozpoznać je w zdaniu, wystarczy podstawić odpowiednie pytanie od orzeczenia. Dopełnienie będzie tym, co na nie odpowiada.

Poza rzeczownikiem, także inne części mowy mogą pełnić funkcję dopełnienia:

• Zaimek rzeczowny, np: Zaufałem (komu? czemu?) jej.
• Wyrażenie przyimkowe: Rozmawiam (z kim? z czym?) z sąsiadem;
• Liczebnik w znaczeniu rzeczownika, np.: Wypij (kogo? co?) drugiego!
• Przymiotnik w znaczeniu rzeczownika, np.: Wybraliśmy (kogo? co?) najsilniejszych.
• Bezokolicznika w znaczeniu rzeczownika, np. On nie znosi (kogo? czego?) czytać.

Wiedza o tym, czym jest dopełnienie, jakie są jego rodzaje, jak rozpoznać dopełnienie oraz na jakie pytania odpowiada i jaką funkcję pełni w zdaniu, z pewnością przydadzą się każdemu uczniowi. Znajomość części mowy i części zdania to absolutna podstawa, a – jak widać – rozpoznanie dopełnienia wcale nie jest takie trudne!