Zapadnięte ciemiączko przednie i tylne – jak wygląda, jakie są przyczyny, czy to groźne?

Ciemiączko – co to jest?

Rodzice opisują często ciemiączko jako wgłębienie w czaszce u niemowlaka lub miękką przestrzeń w okolicy nadczołowej. Kości czaszki połączone są szwami stanowiącymi włóknisto-chrzęstne spojenia. Aby możliwy był wzrost czaszki i znajdującego się w nim mózgu, w wieku niemowlęcym nie mogą istnieć ścisłe połączenia kości czaszki.

W miejscu połączenia kości czołowej i ciemieniowych znajduje się ciemiączko przednie (zwykle o wymiarze 2×2 cm), natomiast między kośćmi ciemieniowymi i potylicznymi znajduje się ciemiączko tylne, które zwykle nie jest większe od opuszki palca. Oba te ciemiączka (zwłaszcza przednie) tętnią i napinają się podczas krzyku. Przednie ciemiączko pulsuje równomiernie z tętnem noworodka, natomiast lekko zapada się, kiedy dziecko pozostaje w spokoju lub gdy znajduje się w pozycji pionowej.

Ciemiączko to również struktura, która umożliwia małoinwazyjne wykonanie badań obrazowych u najmłodszych dzieci. Ultrasonografia przezciemiączkowa pozwala na obejrzenie struktur mózgowia zarówno w ramach profilaktyki, jak i diagnostyki nieprawidłowości. Ciemiączko stanowi wówczas swoiste okno diagnostyczne, dzięki któremu można uniknąć niejednokrotnie badań z użyciem promieniowania rentgenowskiego (RTG, tomografia komputerowa głowy).

Częsty niepokój rodziców budzi ryzyko uderzenia w ciemiączko. Ta bardzo delikatna struktura, zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia, przez co potrzebuje szczególnej ochrony i uwagi. Z drugiej strony niewielkie urazy tej okolicy przydarzają się niemal każdemu dziecku w tym okresie i wymagają zwykle jedynie wzmożonej obserwacji dziecka. W przypadku zmiany zachowania, pojawienia się nadmiernej senności lub wymiotów, konieczny jest niezwłoczny kontakt z lekarzem.

Kiedy zarasta ciemiączko?

Zarastanie ciemiączka to proces, który następuje stopniowo w ciągu pierwszych kilkunastu miesięcy życia dziecka. Ciemiączko przednie zarasta zwykle około 16. miesiąca życia, ciemiączko tylne zarasta natomiast już na ogół od 3. miesiąca życia. Brak prawidłowego zarastania ciemiączek stanowi wskazania do konsultacji pediatrycznej.

Zbyt wczesne zarastanie ciemiączka również stanowi nieprawidłowość. Przedwczesne zarośnięcie szwów może doprowadzić do zniekształceń w budowie i rozwoju czaszki oraz wtórnie do zahamowania rozwoju ośrodkowego układu nerwowego dziecka.

Czy Twoje dziecko prawidłowo przybiera na wadze? Sprawdź

Jak rozpoznać zapadnięte ciemiączko?

Rodzice często zadają sobie pytanie, jak wygląda zapadnięte ciemiączko? Dotykając główki dziecka, nad czołem można wyczuć miękką przestrzeń pozbawioną ochrony kostnej. Ciemiączko zwykle równa się z kośćmi czaszki, jeśli jednak dochodzi do znacznego wklęśnięcia ciemiączka, można mówić o jego zapadaniu.

Ocenę przeprowadza się dla obydwu ciemiączek, ale zwykle wklęsłe ciemiączko przednie jest dużo lepiej zauważalne, nawet dla niewprawnego oka.

Zapadnięte ciemiączko a odwodnienie

Zapadnięte ciemiączko u niemowlaka to jeden z głównych symptomów odwodnienia. Do odwodnienia może dojść w przebiegu wielu schorzeń wieku dziecięcego – w przeważającej mierze są to choroby cechujące się gorączką, wymiotami i/lub biegunką. Prawidłowe nawodnienie dziecka gorączkującego (niezależnie od przyczyny podniesionej temperatury) jest jedną z najważniejszych form pomocy chorującemu niemowlakowi.

Objawy zapadniętego ciemiączka to nie jedyne obserwowane zmiany, do których dochodzi przy odwodnieniu. Niepokój powinno budzić też zmienione zachowanie dziecka: nadmierna senność, apatia, niechęć do jedzenia i picia czy zabawy. Objawem odwodnienia może być także zmniejszona elastyczność skóry (po jej delikatnym uszczypnięciu fałd skórny odkształca się wolno), podsychające błony śluzowe jamy ustnej czy zapadnięte oczodoły. Należy również zwracać uwagę na ilość moczu oddawanego przez dziecka. Sucha pieluszka przez kilka godzin jest ważnym objawem odwodnienia, którego nie powinno się lekceważyć.

Czy zapadnięte ciemiączko u niemowlaka trzeba leczyć?

Kiedy niemowlę ma zapadnięte ciemiączko, nie zawsze jest to powód do niepokoju.

Jak wspomniano, w niektórych sytuacjach dochodzi do fizjologicznych zmian w obrazie ciemiączka. Zapadnięte ciemiączko w pozycji pionowej (przy prawidłowym jego wyglądzie w innych pozycjach) nie stanowi zwykle powodu do niepokoju.

Wklęsłe ciemiączko u dziecka z innymi objawami odwodnienia, wymiotującego lub gorączkującego wymaga konsultacji lekarskiej. Zapadnięte ciemiączko u niemowlaka, które utrzymuje się przez dłuższy czas, nie dając innych objawów ogólnych, powinno również być obejrzane przez lekarza pediatrę.

Wypukłe ciemiączko, intensywnie pulsujące ciemiączko czy inne zmiany w tym obszarze mogą także dostarczyć cennych informacji o stanie zdrowia dziecka, stąd badanie pediatryczne zawsze powinno uwzględniać ocenę ciemiączka.

Problemy z ciemiączkiem – video