Kleszcz w ciąży – co robić, czy usunąć?

Jakie choroby przenoszą kleszcze?

Spośród chorób odkleszczowych dwie najbardziej znane to borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu. Pierwsza z tych chorób występuje częściej (szacuje się, że przenosi ją co dziesiąty kleszcz). Zdecydowanie rzadziej występującymi chorobami spowodowanymi przez kleszcze są: babeszjoza, tularemia, erlichiozy czy dur powrotny.

Chorobami odkleszczowymi, jak sama nazwa wskazuje, można zarazić się poprzez ukąszenie przez kleszcza. Ryzyko zachorowania jest najwyższe w rejonach o dużym odsetku zalesienia, takich jak województwo podlaskie, Warmia i Mazury. Nie oznacza to jednak, że na innych terenach, w tym w dużych miastach, nie ma ryzyka ukąszenia przez kleszcza – stwierdzane są one bowiem także chociażby w parkach.

Borelioza w ciąży

Borelioza (nazywana inaczej chorobą z Lyme) to najczęstsza choroba przenoszona przez kleszcze, głównie z gatunku Ixodes ricinus. Charakterystycznym, zwykle pierwszym objawem choroby, jest tzw. rumień wędrujący. Pojawia się on zwykle w ciągu 3–30 dni od ukąszenia kleszcza, na skórze w miejscu ukąszenia, ma obrączkowaty kształt z przejaśnieniem w środku i średnicę powyżej 5 cm.

Rumień wędrujący jest patognomoniczny (charakterystyczny) dla boreliozy – jego stwierdzenie stanowi pewne rozpoznanie choroby, bez konieczności wykonywania dodatkowych badań.

Objawami wczesnego stadium choroby mogą być też:

• chłoniak limfocytarny skórny,
• zespół grypopodobny,
• zapalenie stawów (zwykle jednostawowe),
• zapalenie mięśnia sercowego,
• neuroborelioza (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego).

W stadium późnym można stwierdzić:

• postać skórną (przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn),
• postać stawową (przewlekłe zapalenie stawów),
• sporadycznie – postać nerwową (przewlekłą neuroboreliozę).

Borelioza a ciąża

Borelioza stwierdzona w ciąży niesie za sobą ryzyko transmisji zakażenia na płód. Według niektórych źródeł, dzieci matek zakażonych krętkiem Borrelia w trakcie ciąży mają zwiększone ryzyko wystąpienia wad serca, zmian skórnych oraz ślepoty. Według innych autorów, borelioza w ciąży nie zwiększa ryzyka wad wrodzonych u dziecka, za to może prowadzić do porodu przedwczesnego, a w pierwszym i drugim trymestrze – do poronienia.

Borelioza a karmienie piersią

Borelioza nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią. Kobieta powinna jednak zgłosić fakt karmienia piersią lekarzowi zalecającemu leczenie. Większość antybiotyków stosowanych w leczeniu boreliozy może być stosowana w czasie karmienia piersią, nie stanowiąc zagrożenia dla dziecka. Wyjątkiem jest doksycyklina. Kobietom karmiącym najczęściej zaleca się leczenie cefuroksymem lub amoksycyliną.

Kleszczowe zapalenie mózgu w ciąży

Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą wirusową. Najczęściej ma ona przebieg dwufazowy – pierwsza faza to faza objawów grypopodobnych (gorsze samopoczucie, gorączka, bóle mięśni i stawów, osłabienie). Druga faza to faza typowych objawów zajęcia mózgu i opon mózgowo–rdzeniowych.

Jej objawami są:

• nudności i wymioty,
• silne bóle głowy,
• zaburzenia świadomości,
• zmiana zachowania,
• inne objawy neurologiczne (np. drgawki, oczopląs, niedowład).

Objawom tym towarzyszy gorączka, często bardzo wysoka.

Kleszczowe zapalenie mózgu jest groźną chorobą o bardzo poważnym rokowaniu – nierzadko kończy się poważnymi powikłaniami (np. deficytami neurologicznymi), a nawet zgonem. Leczenie choroby jest trudne – jest to choroba wirusowa, nie działają więc na nią antybiotyki, nie ma też innej metody leczenia przyczynowego. Postępowanie sprowadza się zatem do leczenia objawowego.

Ugryzienie kleszcza w ciąży – jakie badania można wykonać?

Boreliozę, poza objawami klinicznymi, potwierdzają testy serologiczne, tj. przeciwciała w klasie IgM (świadczące o świeżym zachorowaniu) i IgG (będące dowodem starego zakażenia). Należy mieć na uwadze fakt wystąpienia tzw. okienka serologicznego – bezpośrednio po ukąszeniu przez kleszcza przeciwciała są niewykrywalne. Przeciwciała IgM pojawiają się 3–4 tygodnie po zakażeniu krętkiem Borrelia, a ich najwyższe stężenie stwierdza się 6–8 tygodni od zakażenia.

Niektóre laboratoria oferują także badanie kleszcza w kierunku chorób odkleszczowych – minusem tego typu badań jest ich wysoka cena. Należy mieć też na uwadze fakt, że stwierdzenie patogenu u kleszcza nie jest równoznaczne z rozpoznaniem zakażenia u człowieka.

Kleszcz w ciąży – jakie leczenie i antybiotyk?

Borelioza jest chorobą bakteryjną, a zatem jej leczenie sprowadza się do antybiotykoterapii. Antybiotykami na kleszcze, które mogą być stosowane w leczeniu boreliozy w ciąży, są:

• penicyliny,
• amoksycylina,
• cefuroksym,
• ceftriakson (podawany dożylnie w najcięższych postaciach choroby, np. w neuroboreliozie),
• erytromycyna,

Antybiotykiem, który jest zarejestrowany do leczenia boreliozy poza ciążą, a nie może być podany w okresie ciąży, jest doksycyklina.

Ponadto, dolegliwości stawowe czy też bóle głowy mogą być zwalczane objawowo, za pomocą leków przeciwbólowych dozwolonych w ciąży (paracetamol).

Ugryzienie kleszcza – co robić, czy usuwać?

W przypadku stwierdzenia kleszcza, konieczne jest jego natychmiastowe usunięcie – należy pamiętać o tym, że czas ekspozycji na kleszcza wpływa na ryzyko transmisji chorób (dotyczy to np. boreliozy). Kleszcz powinien zostać usunięty w całości, np. za pomocą specjalnych szczypców czy pompek.

Miejsce po usunięciu kleszcza powinno się odkazić, np. preparatem oktenidyny. Jeżeli nie potrafimy usunąć kleszcza samodzielnie lub w trakcie usuwania doszło do oderwania głowy kleszcza i pozostawienia jej w skórze, najlepiej udać się do najbliższej placówki ochrony zdrowia (np. POZ, NPL). Po ukąszeniu przez kleszcza konieczna jest obserwacja, czy w miejscu ukąszenia nie pojawia się rumień wędrujący (opisany wyżej)– jego stwierdzenie jest wskazaniem do natychmiastowego leczenia. Rumień wędrujący należy różnicować z niewielkim zaczerwienieniem i obrzękiem, który ma prawo wystąpić po ukąszeniu przez kleszcza.

Wskazaniem do leczenia, poza rumieniem wędrującym, jest również wystąpienie innych objawów chorób odkleszczowych. W przypadku ukąszenia kleszcza przy braku objawów choroby nie ma wskazań do profilaktycznej antybiotykoterapii.

Szczepionka na kleszcze, czyli jak uniknąć chorób odkleszczowych

Skuteczną metodą uniknięcia kleszczowego zapalenia mózgu są szczepienia ochronne. Podstawowy schemat szczepienia zakłada podanie 3 dawek szczepionki, aby zaś utrzymać działanie szczepionki, konieczne jest podawanie dawek przypominających – pierwszej po 3 latach od zakończenia schematu podstawowego, kolejnych zaś co 5 lat.

Nie istnieje jednak szczepienie ochronne przeciwko krętkom Borrelia (czyli przeciwko boreliozie). Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia, należy stosować odpowiedni ubiór (w trakcie spacerów po lesie warto nosić odzież w jasnych kolorach, zakładać długie buty, do których wpuszczamy spodnie, zakładać nakrycie głowy) oraz dokładnie oglądać swoje ciało i, w przypadku znalezienia kleszcza, jak najszybciej dokonać jego całkowitego usunięcia.

Jak usunąć kleszcza (video) – odpowiada doktor Paweł Grzesiowski