Czym jest współuzależnienie?
Współuzależnienie określa się jako nieprawidłową reakcję adaptacyjną na trudną sytuację, którą jest uzależnienie bliskiej osoby. U osób współuzależnionych stwierdza się pewne charakterystyczne wzorce zachowania i reagowania, do wykształcenia których dochodzi na skutek kontaktu z osobą, która jest uzależniona.
Osoby współuzależnione stosują wiele strategii zaradczych, których celem jest poradzenie sobie z trudną, stresującą sytuacją. Wraz z tym, jak problem uzależnienia się rozwija, dochodzi do nasilania się destrukcyjnych mechanizmów adaptacyjnych, a realizacja własnych potrzeb schodzi coraz bardziej na dalszy plan.
Wciąż nie jest odrębną diagnozą w ICD-11 ani DSM-5. Traktuje się je raczej jako zespół wzorców funkcjonowania osób bliskich uzależnionemu, a nie chorobę.
Przeczytaj również:
Kryzys małżeński – czym jest, sposoby pokonania kryzysu
Jak objawia się współuzależnienie?
Objawy współuzależnienia są różne. Co ważne, nie pojawiają się one wszystkie od razu – do ich rozwoju dochodzi wraz z czasem trwania uzależnienia u bliskiej osoby w rodzinie. Jednym z najbardziej typowych jest brak szukania pomocy na zewnątrz i przekonanie, że uda się pomóc uzależnionemu samodzielnie. Pojawia się także tłumaczenie osoby uzależnionej i jej usprawiedliwianie. Dużo wysiłku osoba współuzależniona wkłada w ukrycie problemu przed innymi.
Do objawów charakteryzujących współuzależnienie zalicza się również:
- odsuwanie się od innych,
- zaniedbywanie własnych potrzeb,
- poczucie bezradności.
Pozostanie w relacji z osobą uzależnioną doprowadza do spadku poczucia własnej wartości. Do tego dochodzą stany depresyjne, lękowe. Mimo pogarszającego się samopoczucia, osoba współuzależniona nie decyduje się odejść od partnera. Typowa jest zmiana samopoczucia i stosunku do siebie, w zależności od zachowania osoby uzależnionej. W okresach trzeźwości wiara w siebie rośnie, pojawia się przekonanie o możliwości pomocy bliskiej osoby. Kiedy jednak alkohol (lub inne uzależnienie) powraca, osoba współuzależniona ponownie widzi wszystko w czarnych barwach.
Przeczytaj również:
Przemoc psychiczna – objawy, skutki, jak sobie pomóc
Jak się zachowuje osoba współuzależniona?
Specjaliści terapii uzależnień wskazują kilka zachowań typowych dla współuzależnionych członków rodziny. Zalicza się do nich:
- kontrolowanie,
- usprawiedliwianie,
- przejęcie odpowiedzialności,
- wyręczanie,
- zmniejszanie konsekwencji.
Osoby współuzależnione nieustannie kontrolują osobę uzależnioną. Szukają pustych butelek, przeglądają telefony, sprawdzają, jakie jest miejsce pobytu osoby uzależnionej. Jednocześnie czują się odpowiedzialne za funkcjonowanie rodziny oraz utrzymanie jej wizerunku na zewnątrz. To oznacza, że usprawiedliwiają uzależnionych członków rodziny, szukają wyjaśnień dla ich zachowań.
Życie całej rodziny spoczywa na barkach osoby współuzależnionej, która bierze na siebie wszystkie obowiązki. Dba o zakupy, płacenie rachunków, porządek w domu, często chroni pozostałych członków rodziny przed negatywnymi zachowaniami osoby uzależnionej. Troszczy się o to, aby osoba uzależniona nie odczuwała negatywnych konsekwencji. Pomaga w leczeniu kaca, spłaca ewentualne długi, rozmawia z pracodawcą, prosząc o kolejną szansę. Własne życie, własne marzenia tak naprawdę przestają mieć znaczenie. Trwanie w tak trudnej sytuacji jest wyczerpujące emocjonalnie i fizycznie.
Przeczytaj również:
Przemoc ekonomiczna – czym jest, jak się objawia, co robić?
Kogo najczęściej dotyka współuzależnienie?
Współuzależnienie to problem, który dotyka bliskich osoby uzależnionej. Najczęściej są to członkowie rodziny, zwłaszcza partnerzy/małżonkowie, ale też i jej dzieci. W przypadku osób z problemem alkoholowym współuzależnienie rozwija się najczęściej u partnerów (nie ma tu znaczenia, czy jest to związek sformalizowany, czy nie). Nadużywanie substancji psychoaktywnych, takich jak narkotyki, prowadzi do rozwoju współuzależnienia najczęściej u rodziców osoby uzależnionej. Warto jednak dodać, że bez względu na to, od czego uzależniła się osoba, współuzależnienie ma takie same mechanizmy.
Leczenie współuzależnienia zawsze wymaga profesjonalnej pomocy. Samodzielne uporanie się z tym problemem jest bardzo trudno, co przyznają osoby współuzależnione, które mają za sobą terapię.
Bez względu na to, czy jesteś w związku z osobą z problemem alkoholowym, czy rodzicem nastolatka uzależnionego od narkotyków, nie czekaj. Jak najszybciej sięgnij po profesjonalną pomoc. Swoje kroki możesz skierować zarówno do psychoterapeuty, jak i terapeuty uzależnień. Fachowiec pomoże Ci zwalczyć poczucie winy i odbudować poczucie własnej wartości. Nie zapominaj, że również inny członkowie rodziny mogą potrzebować wsparcia. Tyczy się to zwłaszcza dzieci, które potrzebują stabilności i poczucia bezpieczeństwa.
Jak pomóc osobie współuzależnionej?
Pomoc osobie współuzależnionej najlepiej zacząć spokojną rozmową i nazwaniem tego, co widzisz: że żyje problemem bliskiej osoby kosztem siebie i jest tym wyczerpana. Mów prostym językiem i w pierwszej osobie: „Martwię się o ciebie”, „Chcę ci pomóc”. Daj przestrzeń na emocje, nie oceniaj i nie wyręczaj w obowiązkach, bo to tylko podtrzymuje trudną sytuację. Zaproponuj konkret: wspólne umówienie pierwszej konsultacji u terapeuty uzależnień albo psychoterapeuty, znalezienie grupy wsparcia dla bliskich, przygotowanie krótkiej listy ważnych numerów.
Zachęcaj do dbania o podstawy: sen, jedzenie, ruch, rozmowę z kimś życzliwym, bo to daje siłę do zmian. Pomóż określić dwie–trzy jasne granice, które chronią zdrowie i codzienność, i wspieraj w ich trzymaniu się. Przypominaj, że jej potrzeby są tak samo ważne, jak potrzeby osoby uzależnionej. Gdy pojawia się agresja, groźby lub ryzyko dla dzieci, reaguj natychmiast i sięgaj po pomoc służb – bezpieczeństwo jest najważniejsze. Pamiętaj też o sobie: wspierając, nie bierz całej odpowiedzialności, korzystaj z własnego wsparcia i odpoczynku.
Przeczytaj również:
Psychoterapia – czym jest? Kiedy z niej skorzystać? Kim jest psychoterapeuta?
Gdzie szukać pomocy jako osoba współuzależniona?
Najprościej zacząć od bezpłatnej infolinii Ogólnopolskiego Telefonu Zaufania „Uzależnienia” 800 199 990, czynnej codziennie 16:00–21:00 (dla osób używających i ich bliskich).
Jeśli potrzebujesz adresu poradni w swojej okolicy, skorzystaj z mapy placówek KCPU oraz z Informatora o Terminach Leczenia NFZ (wyszukaj „poradnia terapii uzależnień / współuzależnienia”).
W wielu miastach działają Miejskie Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (MKRPA): przyjmują wnioski, udzielają informacji i kierują do leczenia. Kontakt znajdziesz w BIP swojego miasta.
Dla bliskich osób z problemem alkoholowym dostępne są Grupy Rodzinne Al-Anon/Alateen.
Dodatkowe numery (wg KCPU): „Niebieska Linia” 800 12 00 02 (całodobowo, przemoc w rodzinie) oraz Telefon ws. uzależnień behawioralnych 801 889 880 (codziennie 17:00–22:00).
Współuzależnienie – najczęściej zadawane pytania
Czy współuzależnienie to choroba lub diagnoza medyczna?
Nie. To nie jest odrębna jednostka w ICD-11/DSM-5. Używa się go opisowo.
Czy mogę „wyleczyć” osobę uzależnioną, kontrolując ją?
Nie. Badania promują zmianę własnych zachowań, co zwiększa szansę, że bliska osoba sama wejdzie w leczenie.
Czy grupy samopomocowe wystarczą?
Są pomocne, ale najlepsze efekty daje łączenie grup z interwencjami o potwierdzonej skuteczności i – w razie potrzeby – terapią par.
Jak rozpoznać, czy „współuzależnienie” dotyczy mnie?
Zamiast szukać „diagnozy” – spójrz, czy masz przeciążenie, rezygnację z potrzeb, lęk, życie „wokół” używania bliskiej osoby. Jeśli tak, poszukaj wsparcia.
współpraca: redakcja Mamazone
