Czym jest bezpłodność?
Bezpłodność to stan trwałej, nieodwracalnej niezdolności do poczęcia dziecka w sposób naturalny. W przeciwieństwie do niepłodności nie daje nadziei na skuteczne leczenie, ponieważ związana jest z brakiem lub poważnym uszkodzeniem struktur anatomicznych i/lub funkcjonalnych odpowiedzialnych za rozród. Może mieć różne przyczyny: genetyczne, anatomiczne, hormonalne lub związane z przebytymi chorobami, operacjami czy ekspozycją na organiczne środki chemiczne. W przypadku bezpłodności mamy do czynienia z tzw. trwałą niezdolnością do posiadania biologicznego potomstwa.
W praktyce medycznej bezpłodność rozpoznaje się m.in. w sytuacjach takich jak:
brak macicy lub jajników u kobiety (np. w przebiegu zespołu Mayera-Rokitansky'ego-Küstera-Hausera);
brak jąder u mężczyzny (np. w wyniku operacji nowotworu);
całkowity brak plemników w ejakulacie (azoospermia nieuleczalna);
wygaśnięcie czynności jajników (np. przedwczesna menopauza);
nieodwracalne uszkodzenie struktur odpowiedzialnych za produkcję hormonów rozrodczych.
Warto pamiętać, że choć bezpłodność oznacza trwałą niezdolność do biologicznego rodzicielstwa, nie przekreśla możliwości stworzenia rodziny – współczesna medycyna i prawo oferują alternatywne ścieżki, takie jak: adopcja, rodzicielstwo zastępcze czy skorzystanie z dawstwa komórek rozrodczych.
Czym jest niepłodność?
Niepłodność, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), to brak możliwości zajścia w ciążę pomimo 12 miesięcy regularnego współżycia bez stosowania antykoncepcji.
W przeciwieństwie do bezpłodności jest to stan potencjalnie odwracalny, który w wielu przypadkach może być skutecznie leczony.
Niepłodność może być efektem: zaburzeń hormonalnych, nieprawidłowej budowy narządów rozrodczych, chorób współistniejących (np.: choroby tarczycy, choroby układu krążenia), infekcji czy długotrwałego stosowania środków antykoncepcyjnych, które wpływały na cykl rozrodczy. Niekiedy nie udaje się wskazać jednoznacznej przyczyny zaburzeń płodności.
Przeczytaj również:
Wrogi śluz – co to? Przyczyny, objawy, leczenie
Niepłodność a bezpłodność – czy to to samo?
Choć oba te terminy bywają stosowane zamiennie w języku potocznym, to z medycznego punktu widzenia oznaczają coś zgoła odmiennego:
Niepłodność to stan potencjalnie odwracalny, możliwy do leczenia i związany z zaburzeniami funkcjonowania układu rozrodczego.
Bezpłodność to trwała niezdolność do rozrodu, w której nawet najbardziej zaawansowana terapia nie przywraca naturalnej płodności.
Zarówno niepłodność, jak i bezpłodność mogą dotyczyć: kobiety, mężczyzny lub obojga partnerów. Różnice w diagnozie mają ogromne znaczenie przy doborze metody leczenia i planowaniu rodzicielstwa.
Jakie są rodzaje niepłodności? (pierwotna, wtórna)
Niepłodność dzieli się na:
Niepłodność pierwotną – gdy kobieta nigdy wcześniej nie była w ciąży, mimo regularnych prób zajścia w ciążę. To często pierwszy objaw istniejących zaburzeń płodności, takich jak endometrioza czy niedrożność jajowodów.
Niepłodność wtórną – występuje u kobiet, które były wcześniej w ciąży (bez względu na jej zakończenie), ale nie mogą ponownie zajść w ciążę. Czasem związana jest z powikłaniami poporodowymi lub zmianami hormonalnymi.
Niepłodność wtórna może być równie trudna emocjonalnie jak pierwotna – zwłaszcza gdy wcześniejsze macierzyństwo dawało poczucie bezpieczeństwa i pełni rodziny.
Jakie są przyczyny niepłodności?
Przyczyny niepłodności mogą leżeć po stronie jednego lub obojga partnerów. U kobiet głównymi czynnikami są:
zaburzenia hormonalne (w tym: PCOS, hiperprolaktynemia, choroby tarczycy);
niedrożność jajowodów;
endometrioza;
wady budowy narządów rozrodczych;
zaawansowany wiek rozrodczy;
choroby ogólnoustrojowe (np.: cukrzyca, otyłość, nadciśnienie).
U mężczyzn przyczyny niepłodności obejmują:
obniżoną jakość nasienia (niską liczbę plemników, zmniejszoną ruchliwość plemników);
choroby jąder (np.: wnętrostwo, żylaki powrózka nasiennego, zapalenie najądrza);
zaburzenia hormonalne;
ekspozycję na organiczne środki chemiczne;
długotrwały stres, niewłaściwą dietę, używki.
Wiele par ma problem z płodnością mimo prawidłowych wyników badań – w takich sytuacjach mówimy o idiopatycznej niepłodności bez jednoznacznej przyczyny.
Jak rozpoznać niepłodność?
Diagnoza niepłodności rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu i podstawowych badań narządów rodnych. U kobiet wykonuje się: USG narządu rodnego, badania hormonalne (FSH, LH, estradiol, prolaktyna, TSH), ocenę rezerwy jajnikowej (AMH) i drożności jajowodów (HSG lub sono-HSG). U mężczyzn podstawowym badaniem jest analiza nasienia – oceniana jest liczba, ruchliwość i morfologia plemników. Dodatkowo lekarze mogą zlecić badania genetyczne, immunologiczne oraz konsultacje specjalistyczne, jeśli podejrzewane są choroby ogólnoustrojowe mające wpływ na płodność pary.
Jak rozpoznać bezpłodność u kobiet?
Rozpoznanie bezpłodności u kobiet opiera się na stwierdzeniu trwałych i nieodwracalnych przeszkód w naturalnym poczęciu. Do takich należą:
brak macicy lub jajników;
wrodzone lub nabyte zaburzenia budowy narządów rozrodczych;
przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników (POF);
brak komórek jajowych;
całkowita niewrażliwość na hormonalną stymulację jajników.
Zwykle diagnostyka obejmuje obrazowanie narządów miednicy mniejszej (USG, rezonans magnetyczny), badania hormonalne i testy genetyczne.
Jak rozpoznać bezpłodność u mężczyzn?
Męska bezpłodność rozpoznawana jest w przypadkach, gdy stwierdza się:
całkowity brak plemników (azoospermia);
niewykształcenie jąder lub ich brak;
brak możliwości ejakulacji;
brak komórek rozrodczych w jądrze (potwierdzone biopsją).
Diagnostyka obejmuje: badanie nasienia, hormonalne (FSH, LH, testosteron), USG moszny i gruczołu krokowego, a także badania genetyczne.
Przeczytaj również:
Amputacja szyjki macicy – wskazania, przeciwwskazania, przebieg zabiegu, powikłania, rehabilitacja
Jak wygląda leczenie niepłodności?
Leczenie niepłodności zależy od jej przyczyny i może obejmować:
terapię hormonalną w przypadku zaburzeń endokrynnych;
chirurgiczne usunięcie przeszkód anatomicznych (np. endometriozy, zrostów, przegrody macicy);
inseminację nasieniem partnera lub dawcy;
terapię farmakologiczną wspomagającą owulację;
zmianę stylu życia (redukcja masy ciała, odstawienie używek, aktywność fizyczna).
W bardziej zaawansowanych przypadkach stosuje się metody wspomaganego rozrodu – w tym zapłodnienie pozaustrojowe in vitro.
Przeczytaj również:
Poronienia nawykowe (nawracające) – przyczyny, badania, leczenie
Zapłodnienie pozaustrojowe in vitro – czy zawsze jest rozwiązaniem?
Zapłodnienie pozaustrojowe in vitro (IVF) to procedura, która polega na połączeniu komórek jajowych i plemników poza organizmem kobiety. Choć in vitro stanowi jedną z najskuteczniejszych metod leczenia niepłodności, nie zawsze jest skuteczne i nie dla każdej pary jest możliwe.
Skuteczność zależy, m.in. od: wieku kobiety, jakości komórek rozrodczych, przyczyn niepłodności i ogólnego stanu zdrowia obojga partnerów.
In vitro nie leczy przyczyny bezpłodności, ale może umożliwić zajście w ciążę poprzez wykorzystanie komórek dawcy. W przypadku bezpłodności konieczne bywa skorzystanie z dawstwa nasienia, komórek jajowych lub adopcji zarodka.
Przeczytaj również:
Przedwczesna menopauza – objawy, przyczyny i leczenie
Kto może skorzystać z zapłodnienia pozaustrojowego?
Z zapłodnienia pozaustrojowego mogą skorzystać pary, które:
mają zdiagnozowaną niepłodność, której nie udało się wyleczyć innymi metodami;
zmagają się z poważnymi przyczynami niepłodności (np. brak jajowodów, bardzo słabe parametry nasienia);
są w związku heteroseksualnym lub jednopłciowym (w przypadku komercyjnych klinik prywatnych);
przeszły kwalifikację medyczną i psychologiczną do procedury;
spełniają kryteria formalne (wiek kobiety, stan zdrowia).
W przypadku bezpłodności u jednego z partnerów dostępne są opcje z udziałem dawców komórek rozrodczych. Leczenie bezpłodności może wymagać również procedur prawnych, zwłaszcza gdy w grę wchodzi adopcja zarodka.
Bezpłodność – najczęstsze pytania
Czy po 35. roku życia mam czekać 12 miesięcy?
Nie. Już po 6 miesiącach bezskutecznych starań warto zacząć diagnostykę, aby nie tracić czasu płodności.
Czy inseminacja domaciczna „coś daje”?
Tak, u dobranych par (np. niewyjaśniona niepłodność u młodszych) może skrócić drogę do ciąży – ale gdy wiek rośnie lub czas starań jest długi, szybciej przechodzi się do in vitro.
Czy w Polsce można liczyć na dofinansowanie in vitro?
Tak. Obowiązuje program rządowy 2024–2028 oraz lokalne programy samorządowe. Sprawdź aktualne zasady kwalifikacji w Twoim mieście/województwie.
Czy stymulacja hormonalna przed in vitro jest bezpieczna?
U większości pacjentek przebiega bez poważnych powikłań. Najczęstsze dolegliwości to wzdęcia, tkliwość piersi, wahania nastroju.
Ile cykli in vitro zwykle potrzeba, aby uzyskać ciążę?
To bardzo indywidualne i zależy głównie od wieku, rezerwy jajnikowej i jakości nasienia. Część par osiąga ciążę po pierwszym transferze, inne po 2–3 podejściach. W praktyce plan ustala się etapami: wyniki po każdym cyklu pomagają zdecydować, co dalej (np. zmiana protokołu, zamrożenie i transfer w innym cyklu).
Czy test przedimplantacyjny PGT-A „zagwarantuje” ciążę?
Nie gwarantuje, ale u wybranych pacjentek może zmniejszyć ryzyko poronienia i skrócić czas do żywego urodzenia. PGT-A nie leczy problemu z komórkami jajowymi czy endometrium, tylko pomaga wybrać zarodek z prawidłową liczbą chromosomów. Decyzję o PGT-A warto podjąć z lekarzem po omówieniu wskazań i ograniczeń badania.
Czy przy in vitro grozi mi ciąża mnoga?
Ryzyko znacznie ogranicz pojedynczy transfer zarodka. W wielu klinikach to dziś standard – zwiększa bezpieczeństwo mamy i dziecka (mniejsze ryzyko powikłań ciąży mnogiej), przy zachowaniu wysokich szans na urodzenie dziecka w kolejnych transferach.
współpraca: redakcja Mamazone
