Czym są rośliny trujące i dlaczego stanowią zagrożenie?
Rośliny, które syntetyzują trujące substancje, rozwijały tę zdolność przez miliony lat. Wszystko po to, by się bronić – odstraszać: ssaki, ptaki i owady. Substancje te – od alkaloidów przez glikozydy nasercowe aż po trujące olejki – to ich naturalna zbroja. Dla ludzi, a szczególnie małych dzieci, które lubią wkładać wszystko do buzi i próbować, stanowią jednak poważne zagrożenie.
Jeśli chodzi o klasyfikację toksyn roślinnych do najczęstszych należą:
Alkaloidy (np. akonityna z Aconitum napellus, atropina z Atropa belladonna) – działają neurotoksycznie, często szybko atakując układ nerwowy i serce.
Glikozydy nasercowe (np. digoksyna i oleandryna) – hamują aktywność pompy sodowo-potasowej w komórkach serca, prowadząc do zaburzeń rytmu serca a nawet jego zatrzymania.
Toksyny białkowe (rycyna z Ricinus communis) – po wniknięciu do organizmu blokują syntezę białek, wywołują ciężkie uszkodzenia narządów, które niestety często kończą się śmiercią.
Oleje eteryczne i saponyny (np. w roślinach z rodziny wilczomleczowatych) – mogą powodować silne podrażnienia skóry i błon śluzowych.
Co ciekawe, nasiona zawierają zwykle najwyższe stężenie toksyn (np. wilcza jagoda), bo to „rezerwa” dla nowego pokolenia. Owoce, liście, korzenie czy nawet kwiaty także kumulują trucizny. Na przykład w przypadku cisa (Taxus baccata), każda część – z wyjątkiem miękkiego miąższu czerwonawej osnówki– jest silnie trująca.
Przeczytaj również:
Internetowe challenge – niebezpieczne zabawy dla dzieci
Najgroźniejsze trujące rośliny ogrodowe – których unikać?
W ogrodzie nie brakuje pięknych, ale zdradliwych, roślin. Wiele z nich może zagrażać zdrowiu domowników i zwierząt. Komponując ogród, szczególnie kiedy masz małe dzieci, zwróć uwagę na te, których lepiej unikać.
Cis pospolity (Taxus baccata)
Toksyczne związki: taksyny (dokładniej: taksol i jego pochodne).
Objawy: wymioty, ból brzucha, drgawki, zaburzenia rytmu serca, niewydolność krążeniowo-oddechowa.
Części rośliny: cała roślina (igły, kora, nasiona), szczególnie trujące są części cisa zawierające nasiona.
Śmiertelna dawka: ok. 0,6–1,3 mg taksyny na kilogram masy ciała – pojedyncze nasiono (5–10 mg) może zabić małe dziecko lub zwierzę domowe.
Wilcza jagoda (Atropa belladonna) i pokrzyk wilcza jagoda
Toksyczne związki: atropina, skopolamina, hioscyjamina.
Objawy: rozszerzenie źrenic, suchość w ustach, przyspieszone bicie serca, halucynacje, drgawki, a nawet śpiączka.
Szczególnie nasiona: niedojrzałe owoce to prawdziwe „bomby” – zjedzenie kilkunastu owoców może okazać się śmiertelne dla małego dziecka.
Oleander pospolity (Nerium oleander)
Toksyczne związki: oleandryna, nerioderyna (glikozydy nasercowe).
Objawy: nudności, wymioty, zaburzenia rytmu serca, zawroty głowy, dezorientacja.
Doniczkowy klasyk: mimo zachwycających kwiatów, każdy kontakt z sokiem lub spożycie niewielkiej ilości liści są wysoce niebezpieczne.
Tojad mocny (Aconitum napellus)
Toksyczne związki: akonityna, napelina.
Objawy: mrowienie w ustach i kończynach, zapaść krążeniowo-oddechowa, drgawki, porażenie nerwów obwodowych.
Cała roślina: korzeń i kwiaty – najsilniej trujący spośród rodzimych bylin.
Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)
Toksyczne związki: digoksyna, digitoksyna.
Objawy: zawroty głowy, zaburzenia widzenia (żółte obwódki wokół przedmiotów), wymioty, zaburzenia rytmu serca.
Z rośliny pozyskiwano kiedyś popularny lek kardiologiczny (digitalis), jednak dawkowanie wymaga ścisłej kontroli – przypadkowe spożycie może być zabójcze.
Laurowiśnia wschodnia (Prunus laurocerasus)
Toksyczne związki: glikozydy cyjanogenne (prunazyna).
Objawy: nudności, wymioty, bóle brzucha, przyspieszone tętno, zawroty głowy.
Części rośliny: liście, owoce, nasiona.
Szczwół plamisty (Conium maculatum)
Toksyczne związki: koniin, konhydrina.
Objawy: ślinotok, wymioty, świąd, porażenie mięśni oddechowych, śmierć przez uduszenie.
Części rośliny: cała (szczególnie korzeń i nasiona).
Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi)
Toksyczne związki: furanokumaryny (psoraleny).
Objawy: silne oparzenia fototoksyczne skóry (pęcherze, przebarwienia), obrzęki.
Części rośliny: sok z łodyg i liści (w kontakcie ze słońcem).
Mandragora lekarska (Mandragora officinarum)
Toksyczne związki: alkaloidy tropanowe (skopolamina, hioscyjamina)
Objawy: suchy śluz, rozszerzone źrenice, halucynacje, zaburzenia świadomości, tachykardia.
Części rośliny: korzeń, owoce, liście.
Wawrzynek wilczełyko (Daphne laureola)
Toksyczne związki: daphnetoksyna, mezereyna.
Objawy: pieczenie w jamie ustnej, silne wymioty, biegunka, zaburzenia rytmu serca.
Części rośliny: cała (szczególnie jagody).
Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus)
Toksyczne związki: alkaloidy izochinolinowe (chelidonina).
Objawy: żółtaczka, ból brzucha, wymioty, biegunka, uszkodzenie wątroby.
Części rośliny: sok mleczny, liście, korzeń.
Wilczomlecz ogrodowy (Euphorbia lathyris)
Toksyczne związki: diterpeny (Euphorbol).
Objawy: silne podrażnienia skóry i oczu, pieczenie, pęcherze, wymioty po połknięciu.
Części rośliny: sok mleczny, nasiona.
Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum)
Toksyczne związki: glikozydy sapogeninowe (eskulina, eskulinina).
Objawy: wymioty, biegunka, porażenia mięśni, zaburzenia rytmu serca.
Części rośliny: nasiona, kora, liście.
Hortensja ogrodowa (Hydrangea macrophylla)
Toksyczne związki: cyjanogenne glikozydy (działanie łagodne–umiarkowane).
Objawy: nudności, wymioty, bóle brzucha, ból głowy.
Części rośliny: liście, kwiaty.
Prunus padus (czeremcha pospolita)
Toksyczne związki: glikozydy cyjanogenne (amygdalina).
Objawy: bóle brzucha, wymioty, trudności w oddychaniu, zawroty głowy.
Części rośliny: liście, kora, nasiona.
Przeczytaj również:
Najłagodniejsze psy dla dzieci – rasy. Jak wybrać? Czy tylko małe psy dla dzieci?
Inne trujące rośliny uprawiane w doniczce i w ogrodzie
W doniczkach i na rabatach nie brakuje mniej znanych, ale równie niebezpiecznych, okazów. Niektóre z nich można łatwo pomylić z ozdobnymi czy jadalnymi roślinami, pech w tym, że te kryją w sobie silne toksyny – od nasion rycynusa po cebulki zimowitu.
Rycynus (Ricinus communis)
Toksyczna sylwetka: nasiona zawierają rycynę – jedną z najsilniejszych naturalnych trucizn
Mechanizm działania: blokada biosyntezy białek w komórkach – uszkodzenie wątroby, nerek, śledziony.
Objawy: nudności, krwawa biegunka, gorączka, wstrząs septyczny.
Mak polny (Papaver rhoeas)
Stosunkowo łagodny w porównaniu z makiem lekarskim, ale dla dzieci nadmiar nasion może oznaczać mocne wymioty i ospałość.
Zimowit jesienny (Colchicum autumnale)
Toksyczne związki: kolchicyna – silna toksyna mitotyczna.
Objawy: wymioty, biegunka (często krwawa), niewydolność oddechowa, uszkodzenie szpiku kostnego.
Konwalia majowa (Convallaria majalis)
Części rośliny: całe – liście, kwiaty, jagodowe owoce.
Toksyczne związki: glikozydy kardenolidowe powodujące skurcze mięśnia sercowego, nudności, biegunkę, zawroty.
Szalej jadowity (Cicuta virosa)
Rzadziej spotykany, ale wyjątkowo groźny – korzenie zawierają apiotoksynę.
Objawy: drgawki, ślinotok, wymioty, niewydolność oddechowa.
Objawy zatrucia i postępowanie w przypadku zagrożenia
Zatrucie roślinami może przybrać różne formy – od łagodnego podrażnienia po ostrą niewydolność serca czy układu oddechowego. Najczęściej spotykane objawy, to:
nudności, wymioty, ból brzucha (pierwszy sygnał, że organizm walczy z trucizną);
uczucie pieczenia, swędzenie lub podrażnienia w okolicy ust i przełyku;
zawroty głowy, senność, halucynacje (zwłaszcza po spożyciu atropiny z wilczej jagody);
zaburzenia rytmu serca, kołatanie, spadek ciśnienia, które mogą przejść w stan zapaści.
Co robić w przypadku zatrucia roślinami?
Po pierwsze nie panikuj. Choć brzmi to trywialnie, tylko spokojne działanie może uratować zdrowie lub życie poszkodowanego. Następnie:
Usuń pozostałości rośliny, a jeśli to możliwe wyrzuć do zamkniętego pojemnika (pomoże to w identyfikacji trucizny i doborze antidotum).
Zadzwoń po pomoc (na numer alarmowy 112) i przygotuj niezbędne informacje – co dziecko zjadło, jaką ilość, ile czasu minęło od spożycia.
Nie prowokuj wymiotów na własną rękę ani nie podawaj nieznanych leków – pozostaw to profesjonalistom.
Jak bezpiecznie urządzić ogródek?
Kiedy marzysz o pięknym ogrodzie, pełnym różnorodnych roślin i kwiatów, ale zależy Ci najbardziej na bezpieczeństwie Twojej rodziny, warto wziąć pod uwagę kilka wskazówek.
Zadbaj o rozpoznawalność wykorzystanych roślin – etykietuj rabaty, rób zdjęcia, zbieraj opisy, by w razie wątpliwości łatwo zidentyfikować trującą roślinę.
Stosuj alternatywy – rośliny jadalne (np.: zioła, truskawki, maliny), nietoksyczne ozdobne (begonie, surfinie) czy rośliny przyjazne dzieciom (np. trawa ozdobna, lawenda).
Ustaw wybrane doniczki, które podejrzewasz, że mogą być trujące, poza zasięgiem dzieci i zwierząt domowych.
Czytaj literaturę ogrodniczą, fachowe blogi i pytaj specjalistów przed zakupem. Wiedza i czujność to najlepsze antidotum na wszelkie niebezpieczeństwo.
