Kleszczowe zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka

Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu? Jak można się zarazić?

Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą wirusową, której infekcja dotyczy między innymi układu nerwowego człowieka. Spowodowana jest wirusem Flaviviridae – RNA wirusem, który na co dzień zasiedla układ pokarmowy kleszczy. Z łatwością przenosi się on między pajęczakami, w efekcie czego znaczna część populacji staje się jego nosicielem.

Do zakażenia dochodzi na skutek ukąszenia przez kleszcza, w trakcie którego wirus zostaje wstrzyknięty do ludzkiego organizmu. Istnieją przypadki, w których do zakażenia doszło na skutek spożycia niepasteryzowanego mleka odzwierzęcego.

Wyróżnia się trzy typy wirusa:

• europejski (charakterystyczny dla obszaru Polski);
• syberyjski;
• dalekowschodni.

Objawy kleszczowego zapalenia mózgu

U ok. 30% osób z kleszczowym zapaleniem mózgu obserwuje się bezobjawowy przebieg choroby, a sami pacjenci często nie zdają sobie sprawy z toczącej się w organizmie infekcji.

Choroba przebiega najczęściej w dwóch fazach. Podczas pierwszej dochodzi do namnażania wirusa – odbywa się ono w obrębie skóry, węzłów chłonnych oraz komórek układu odpornościowego. Z czasem wirus za pomocą naczyń krwionośnych i limfatycznych przemieszcza się do innych układów, w tym docelowego układu nerwowego. Faza ta trwa najczęściej od 1 do 8 dni. Pacjenci zmagają się wówczas z typowymi objawami grypopodobnymi – najczęściej obserwuje się:

• silne bóle głowy;
• bóle mięśni lub bóle mięśniowo-stawowe;
• gorączkę;
• nudności i wymioty;
• apatię i zwiększoną senność.

U większości pacjentów – 70-80% – po tym czasie dochodzi do samoistnego wyleczenia (przy pomocy układu odpornościowego wirus zostaje usunięty z organizmu). U pozostałych chorych może rozwinąć się następna faza zakażenia, określana mianem neuroinfekcji.

W drugiej fazie choroba zaczyna manifestować się w postaci objawów, wskazujących na zajęcie ośrodkowego układu nerwowego. U większości pacjentów najbardziej charakterystyczne jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Dodatkowo występują dolegliwości takie jak:

• bardzo wysoka gorączka;
• silne nudności i wymioty;
• objawy oponowe, między innymi sztywność karku;
• silne bóle mięśniowe i kostno-stawowe.

W najbardziej skrajnych przypadkach u pacjentów może dochodzić do:

• zaburzenia czucia;
• zaburzenia świadomości;
• porażenia nerwów czaszkowych;
• porażenia i choroby mięśni;
• ubytków neurologicznych.

W przypadku ok. 10 % pacjentów mamy do czynienia z oponowo-mózgowo-rdzeniową postacią kleszczowego zapalenia mózgu. W tej ciężkiej postaci choroby obserwuje się zwykle do niedowłady kończyn górnych i dolnych. W przypadku, kiedy doszło do zakażenia rdzenia przedłużonego oraz pnia mózgu, u chorych może rozwinąć się porażenie mięśni oddechowych. Stan ten jest poważnym zagrożeniem dla życia i zdrowia, dlatego też wymaga pilnej hospitalizacji.

Diagnostyka kleszczowego zapalenia mózgu

Diagnostyka kleszczowego zapalenia mózgu obejmuje między innymi badanie płynu mózgowo rdzeniowego. W tym celu wykorzystywana jest metoda PCR, podczas której dochodzi do wykrycia i powielenia materiału genetycznego wirusa. Niestety, w przypadku KZM badanie jest najczęściej zbędne – znaczna większość pacjentów trafia pod opiekę w drugiej fazie choroby – wówczas wirus nie jest już obecny w płynach ustrojowych.

Poza badaniem PCR, można wykonać również badanie serologiczne określające obecność swoistych przeciwciał przeciw wirusowi. Pojawiają się one zwykle po ok. 2 tygodniach od momentu zakażenia. Przeciwciała klasy IgM maksymalne stężenie osiągają po 4-5 tygodniach. W przypadku przeciwciał klasy IgG, najwyższa ilość dostrzegalna jest po nieco dłuższym czasie – ok. 5-6 tygodniach.

Kleszczowe zapalenie mózgu – leczenie

Niestety – kleszczowe zapalenie mózgu leczy się wyłącznie objawowo. W tym celu pacjentom podaje się leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Mają one na celu złagodzenie objawów ogólnoustrojowych, towarzyszących zakażeniu.

Leczenie KZM jest wyłącznie objawowe, brak jest swoistej terapii przeciwko wirusowi. Podaje się leki przeciwgorączkowe oraz przeciwbólowe, czasem również preparaty zmniejszające ciśnienie wewnątrzczaszkowe.

Kleszczowe zapalenie mózgu – jakie mogą być jego powikłania?

Powikłania kleszczowego zapalenia mózgu obserwowane są przede wszystkim u starszych pacjentów. Zakażenie chorobą wirusową jest szczególnie niebezpieczne dla osób w wieku emerytalnym, pacjentów w trakcie terapii immunosupresyjnej oraz osób obciążonymi chorobami przewlekłymi.

Do najczęściej występujących powikłań należą:

• zaniki mięśni;
• ubytki słuchu;
• zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej;
• niedowłady kończyn;
• zaburzenia koncentracji i pamięci
• przewlekłe zmęczenie.

Jak zapobiegać kleszczowemu zapaleniu mózgu?

Profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu to przede wszystkim stosowanie szczepień ochronnych. Szczepienie przeciw KZM mają na celu wytworzenie przeciwciał, które skierowane są przeciw antygenom wirusa. Preparaty wykazują bardzo wysoką skuteczność – od 96 do nawet 100%. Obecnie na rynku dostępne są dwa rodzaje szczepionek, których działanie skierowane jest przeciw trzem różnym typom wirusa.

Szczepienie podstawowe przebiega w trzech dawkach, podawanych w określonym schemacie:

• I dawka;
• II dawka – po 1-3 miesiącach;
• III dawka – po 5-12 lub 9-12 miesiącach (w zależności od preparatu).

Poza szczepieniami ochronnymi, warto także zastosować prewencyjne działania, zapobiegające ukąszeniu przez kleszcza. Przed wizytą w lesie warto zadbać o odpowiedni ubiór. Poleca się odzież z długimi rękawami, zapewniającymi ochronę skóry. Należy także pamiętać o okryciu głowy. Warto sięgać po ubrania o charakterystycznych, jasnych kolorach, na których z łatwością będziemy w stanie dostrzec pajęczaka, będącego potencjalnym źródłem zakażenia.