Cytologia – co to za badanie, co wykrywa, ile się czeka na wyniki, czy boli?

Cytologia – czym jest?

Cytologia jest to podstawowe badanie przesiewowe wykonywane w celu diagnostyki raka szyjki macicy. Regularne wykonywanie cytologii pozwala na wykrywanie zmian we wczesnym stadium, co istotnie zwiększa szanse na ich wyleczenie.

Cytologia to badanie polegające na pobraniu wymazu z szyjki macicy. Materiałem do badania są komórki nabłonkowe i gruczołowe szyjki macicy, które ocenia się pod mikroskopem.

Rak szyjki macicy – dlaczego tak ważne jest jego wczesne wykrywanie?

Rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów u kobiet. Stanowi również jedną z najczęstszych przyczyn zgonów z powodu chorób nowotworowych na świecie.

Najważniejszym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Zakażenie to przenosi się drogą płciową.

Wyróżniamy kilka typów wirusa HPV. Do raka szyjki macicy najbardziej przyczyniają się HPV typu 16 i 18.

Profilaktyka raka szyjki macicy opiera się w głównej mierze na szczepieniach ochronnych przeciwko wirusowi HPV oraz na regularnym wykonywaniu cytologii.

Jak zbudowana jest błona śluzowa szyjki macicy?

Powierzchnia szyjki macicy oraz sklepień i ściany pochwy jest pokryta nierogowaciejącym nabłonkiem wielowarstwowym płaskim (nabłonek parpepidermalmy).

Kanał szyjki macicy jest wyścielony przez nabłonek gruczołowy, zwany również cylindrycznym – produkuje on śluz.

Granica tych nabłonków znajduje się na granicy ujścia zewnętrznego kanału szyjki macicy. Miejsce to jest nazywane strefą przekształceń lub strefą transformacji. To w tym miejscu rozwija się aż 90% patologii szyjki macicy.

Cytologia – jakie są jej rodzaje?

Wyróżniamy dwa rodzaje cytologii: cytologię konwencjonalną oraz cytologię płynną, czyli jednowarstwową.

Cytologia konwencjonalna, czyli tradycyjna, to taka, w przypadku której osoba pobierająca wymaz z tarczy szyjki macicy samodzielnie nanosi go na szkiełko przy pomocy specjalnej szczoteczki.

Cytologia płynna LBC (cytologia cienkowarstwowa) cechuje się tym, że szczoteczkę za pomocą, której wykonano wymaz umieszcza się w pojemniczku ze specjalnym płynem. Metoda ta zapobiega uszkodzeniu komórek pobranego preparatu. Dzięki temu jakość pobranej próbki jest lepsza, a wyniki badania cytologicznego są bardziej wiarygodne.

Badanie cytologiczne – kiedy powinno się wykonać?

Kobiety w wieku od 25 r.ż do 64 r.ż są objęte programem profilaktyki raka szyjki macicy. Pacjentki w tym wieku bez skierowania wykonać bezpłatną cytologię w każdym gabinecie ginekologicznym, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ) raz na 3 lata.

U pacjentek, u których ryzyko raka szyjki macicy ocenia się na wysokie, cytologia może być wykonywana co rok. Takie postępowanie stosuje się w uzasadnionych przypadkach, jeśli pacjentka znajduje się w obrębie grupy ryzyka:

• jest zakażona wirusem HIV;
• przyjmuje leki immunosupresyjne;
• jest zakażona wirusem HPV (typami wysokiego ryzyka).

Cytologia – jak się przygotować do badania cytologicznego?

Cytologia jest badaniem, które wymaga od pacjentki odpowiedniego przygotowania.

Pacjentka powinna powstrzymać się od współżycia przez około 2 do 3 dni przed wykonaniem badania. Przez ten czas nie należy również używać tamponów, leków dopochwowych lub wykonywać irygację pochwy.

Należy również pamiętać, że cytologia nie powinna być wykonywana w trakcie krwawienia miesiączkowego oraz plamienia okołomenstruacyjnego. Do badania najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 4 dni po ostatniej miesiączce i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem kolejnej miesiączki.

Cytologia – jak przebiega badanie?

Cytologia jest badaniem wykonywanym w gabinecie lekarza ginekologa na fotelu ginekologicznym. Lekarz zakłada do pochwy wziernik. Następnym krokiem jest wykonanie wymazu z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki.

Kolejne etapy różnią się nieco w zależności od tego, czy mamy odczynienia z cytologią konwencjonalną, czy płynną.

W przypadku cytologii konwencjonalnej materiał pobrany w czasie cytologii nakładany jest równomiernie na szkiełko mikroskopowe, a następnie jest w odpowiedni sposób utrwalany i barwiony.

Natomiast w przypadku cytologii płynnej szczoteczkę z pobranym materiałem umieszcza się w specjalnym pojemniku z płynem utrwalającym. Komórki nabłonka zostają odwirowane i oddzielone od innych artefaktów znajdujących się w próbce. Pobrane komórki zostają przeniesione na szkiełko mikroskopowe oraz są barwione.

Dopiero utrwalone i zabarwione w odpowiedni sposób preparaty podlegają ocenie mikroskopowej

Cytologia – jak dokonać interpretacji wyniku badania cytologicznego?

Wyróżniamy dwa główne aspekty interpretacji wyniku badania cytologicznego – ocena jakości materiału pobranego w czasie badania oraz wykluczenie obecności stanów przednowotworowych i zmian nowotworowych.

Ocena jakości preparatu cytologicznego

Ocena jakości preparatu cytologicznego to ocena, czy pobrany materiał jest diagnostyczny. Pobrany podczas cytologii materiał powinien być reprezentatywny dla wszystkich stref topograficznych (nabłonek wielowarstwowy płaski, strefa przekształceń, nabłonek gruczołowy kanału szyjki macicy).

Materiał powinien być prawidłowo utrwalony i wybarwiony. Musi również zawierać odpowiednią liczbę komórek. W przypadku cytologii konwencjonalnej jest to od 10 000 do 12 000 komórek. Cytologia płynna wymaga obecności minimum 5 000 komórek w pobranym wymazie.

Wykluczenie obecności zmiany przednowotworowej lub nowotworowej

Prawidłowy wynik cytologii (FI) to taki, który wyklucza podejrzenie patologii w obrębie szyjki macicy. W takim przypadku opis badania cytologicznego będzie zawierał określenie „brak zmian cytoonkologicznych” lub NILM (negative for squamous intraepithelial leasions or malignancy).

W przypadku nieprawidłowego wyniku badania, jego opis będzie mówił, że obraz cytoonkologiczny jest nieprawidłowy. Nieprawidłowości te mogą obejmować nabłonek wielowarstwowy płaski lub nabłonek gruczołowy. Skalę obserwowanych nieprawidłowości określa klasyfikacja Bethesda (TBS).

Klasyfikacja Bethesda (TBS)

Rozpoznania cytologiczne zgodnie z tą klasyfikacją to:

• ASC-US (atypical squamous cells of undetermined significance) – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu;
• ASC-H (atypical squamous cells cannot exclude a high-grade squamous intraepithelial lesion) – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego, w tym przypadku nie można wykluczyć zmiany śródnabłonkowej wysokiego stopnia;
• LSIL (low grade squamous intraepithelial lesion) – zmiana śródnabłonkowa niskiego stopnia;
• HSIL (high grade squamous intraepithelial lesion) – zmiana śródnabłonkowa dużego stopnia;
• rak płaskonabłonkowy.

Nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego

Jak wcześniej wspomniano, nieprawidłowości mogą dotyczyć także nabłonka gruczołowego.

Nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego to zgodnie z klasyfikacją Bethsda:

• AGS – atypowe komórki nabłonka gruczołowego szyjki macicy (AGC) lub trzonu macicy lub inne;
• AIS – rak gruczołowy in situ;
• gruczolakorak.

Kiedy należy powtórzyć badanie cytologiczne przy prawidłowym wyniku badania?

W przypadku prawidłowego wyniku cytologii, badanie należy powtórzyć za 3 lata w ramach organizowanego przez Ministerstwo Zdrowia i Narodowy Fundusz Zdrowia screeningu raka szyjki macicy.

Co należy zrobić jeżeli w badaniu cytologicznym wykryto nieprawidłowości?

W przypadku, gdy wyniki cytologii są nieprawidłowe lekarz ustala dalszą diagnostykę i postępowanie, zgodne z wytycznymi Polskiego towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP). Postępowanie to różni się w zależności od konkretnego przypadku, ponieważ wyniki mogą świadczyć zarówno o mniej poważnych dolegliwościach (np. przewlekłym stanie zapalnym), jak i o poważnej chorobie.

W zależności od tego jaka nieprawidłowość została wykryta podczas cytologii może być konieczne powtórzenie badania, wykonanie kolonoskopii lub innych badań dodatkowych.