HIV a ciąża – czy to możliwe?
Ciąża u kobiet zakażonych wirusem HIV jest możliwa i w pełni realna, jeśli leczenie antyretrowirusowe jest prawidłowo prowadzone. Ludzki wirus niedoboru odporności nie uniemożliwia zajścia w ciążę, a większość osób żyjących z HIV zachowuje pełną płodność. Problemy mogą się pojawić dopiero wtedy, gdy zakażenia wirusem HIV nie rozpoznano odpowiednio wcześnie lub gdy nieskuteczne leczenie antyretrowirusowe prowadzi do osłabienia organizmu.
Leczenie ARV (terapia antyretrowirusowa) stabilizuje układ odpornościowy i umożliwia utrzymanie niewykrywalnego poziomu wiremii, co przekłada się na bezpieczniejszy przebieg ciąży. To jeden z powodów, dla których planowanie rodzicielstwa u kobiet z HIV ma ogromne znaczenie.
Badanie w kierunku HIV powinno być wykonane u każdej ciężarnej najpóźniej do pierwszej wizyty położniczej, czyli zwykle między 6. a 10. tygodniem ciąży.
W Polsce personel medyczny ma obowiązek zaproponować pacjentce będącej w ciąży badanie HIV, ponieważ wynika to zarówno ze standardów organizacyjnych opieki okołoporodowej, jak i z rekomendacji Krajowego Centrum ds. AIDS.
Wykonanie testu jest szybkie i proste, a jego ewentualnie pozytywny wynik pozwala wcześnie wdrożyć terapię antyretrowirusową. Badanie można wykonać również anonimowo w punktach konsultacyjno-diagnostycznych.
Ryzyko zakażenia dziecka HIV
Do „przeniesienia” wirusa HIV z matki na dziecko może dojść w trakcie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią. To tzw. ryzyko transmisji wertykalnej HIV. Największe ryzyko zakażenia dziecka występuje wtedy, gdy:
poziom wiremii matki jest wysoki,
doszło do zapalenia błon płodowych,
poród przedłuża się.
Skuteczne leczenie antyretrowirusowe w czasie ciąży i zastosowanie właściwej profilaktyki ARV są najważniejszymi narzędziami w minimalizowaniu ryzyka transmisji. Połączenie terapii matki, odpowiedniego prowadzenia porodu i leków podawanych noworodkowi pozwala na zminimalizowanie ryzyka transmisji perinatalnej do wartości zbliżonych do 1%. Wczesne wykrycie zakażenia HIV oraz regularna ocena poziomu wiremii przed trzecim trymestrem ciąży stanowią podstawę skutecznego działania.
Leczenie HIV w czasie ciąży
Leczenie antyretrowirusowe u kobiet w ciąży prowadzi się według schematów uznawanych za bezpieczne dla rozwijającego się płodu, a jednocześnie skutecznych w szybkim obniżaniu poziomu wiremii. Zgodnie z aktualną praktyką kliniczną terapię antyretrowirusową rozpoczyna się natychmiast po uzyskaniu dodatniego wyniku testu, niezależnie od tygodnia ciąży.
Eksperci podkreślają, że stosowane obecnie leki antyretrowirusowe (np. inhibitory integrazy) mają dobrze udokumentowany profil bezpieczeństwa i są standardem w profilaktyce transmisji wertykalnej.
W trakcie ciąży leczenia antyretrowirusowego nie należy przerywać, ponieważ prowadzi to do szybkiego wzrostu poziomu wiremii, a tym samym zwiększa ryzyko zakażenia dziecka. Lekarz chorób zakaźnych dobiera konkretne leki, uwzględniając: stan zdrowia pacjentki, wcześniejszą terapię, ewentualną oporność wirusa i aktualny tydzień ciąży. Stałe monitorowanie leczenia poprzez regularne badanie krwi w laboratorium diagnostycznym pozwala ocenić odpowiedź organizmu na terapię i – w razie potrzeby zmodyfikować schemat, aby utrzymać wiremię na możliwie jak najniższym poziomie aż do porodu.
Poród a ryzyko zakażenia HIV
Kobieta z HIV może rodzić siłami natury, jeśli poziom wiremii w późnej ciąży jest niewykrywalny. Gdy wyniki wskazują na wykrywalną wiremię lub gdy istnieją czynniki ryzyka (np. zapalenie błon płodowych), zaleca się elektywne, czyli planowane cięcie cesarskie po 38. tygodniu ciąży. Wykonanie cięcia cesarskiego ma na celu ograniczenie ekspozycji dziecka na krew i wydzieliny matki.
Jeżeli akcja porodowa rozpocznie się przed planowanym terminem porodu, decyzja o sposobie ukończenia ciąży zależy od oceny ryzyka przez zespół położniczy i lekarza chorób zakaźnych.
Personel unika procedur takich jak poród zabiegowy czy nacięcie krocza, gdyż mogłyby to zwiększyć ryzyko transmisji wertykalnej. W trakcie porodu stosuje się zasady minimalizujące kontakt dziecka z potencjalnymi źródłami zakażenia wirusem HIV.
Karmienie piersią a HIV
Karmienie piersią u kobiet zakażonych HIV jest w Polsce odradzane, ponieważ wirus może przedostawać się do mleka matki i w ten sposób zakazić dziecko. Nawet jeśli leczenie antyretrowirusowe jest skuteczne, nie da się całkowicie wyeliminować ryzyka. Dlatego europejskie zalecenia i krajowe rekomendacje mówią jasno: w naszych warunkach, gdzie bezpieczne mleko modyfikowane jest łatwo dostępne, najbezpieczniejszym wyborem jest rezygnacja z karmienia piersią.
WHO dopuszcza karmienie piersią w krajach, w których brak dostępu do czystej wody lub zamienników matczynego mleka, mógłby zagrażać zdrowiu dziecka bardziej niż samo karmienie naturalne. W Polsce sytuacja wygląda inaczej, dlatego specjaliści podkreślają, że żywienie mlekiem modyfikowanym jest tutaj najbardziej bezpiecznym rozwiązaniem.
Zadaniem personelu medycznego jest nie tylko poinformowanie o ryzyku, ale też wsparcie kobiety w podjęciu decyzji – bez oceniania i z pełnym poszanowaniem jej potrzeb. Pacjentka powinna mieć jasne wyjaśnienie, dlaczego takie zalecenie istnieje i jakie ma ono znaczenie dla zdrowia dziecka.
Czy dziecko matki z HIV może być zdrowe?
Dzięki dobrze prowadzonemu leczeniu i profilaktyce dziecko matki zakażonej HIV ma bardzo dużą szansę urodzić się całkowicie zdrowe. Najważniejsze jest utrzymanie niewykrywalnego poziomu wiremii u matki w ciąży oraz szybkie rozpoczęcie profilaktyki u noworodka. Zwykle obejmuje ona podawanie leków antyretrowirusowych przez pierwsze 2–4 tygodnie życia dziecka, co dodatkowo zmniejsza ryzyko zakażenia.
Badania przesiewowe u dziecka wykonuje się metodą PCR, czyli testem wykrywającym materiał genetyczny wirusa. Pierwszy test wykonuje się zwykle w pierwszych dobach życia, a kolejne zgodnie z ustalonym harmonogramem, aby upewnić się, że wynik jest wiarygodny.
Dopiero powtarzalne, ujemne wyniki PCR pozwalają lekarzom zakończyć obserwację i potwierdzić, że dziecko nie jest zakażone.
Dane kliniczne pokazują, że jeśli wszystkie etapy postępowania są przeprowadzone prawidłowo, ryzyko transmisji spada do wartości poniżej 1%. W praktyce oznacza to, że większość dzieci urodzonych przez kobiety żyjące z HIV rodzi się zdrowa.
Życie z HIV – wsparcie i opieka
Opieka nad kobietą żyjącą z HIV to nie tylko leczenie, lecz także wsparcie: psychologiczne, edukacyjne i społeczne. Wsparcia często potrzebuje również partner – przyszły tata – który chce zrozumieć zasady bezpiecznego rodzicielstwa i dowiedzieć się, jak chronić zdrowie swoje i dziecka.
W Polsce działa wiele miejsc, w których można uzyskać rzetelną pomoc. Punkty Konsultacyjno-Diagnostyczne (PKD HIV) funkcjonują w każdym większym mieście i umożliwiają bezpłatne, anonimowe badanie w kierunku HIV. Ich pełna lista znajduje się na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS.
Wsparcie zapewniają również organizacje, które od lat działają na rzecz osób żyjących z HIV: Fundacja Edukacji Społecznej (FES), Społeczny Komitet ds. AIDS i Stowarzyszenie „Jeden Świat”, które skupia się na codziennym wsparciu osób seropozytywnych i ich rodzin.
