Zespół Aspergera u dziecka – jakie daje objawy, kiedy się go diagnozuje i jak leczy?

Zespół Aspergera – historia

Zespół Aspergera to zaburzenie rozwojowe, które należy do spektrum autyzmu. Jego nazwa pochodzi od nazwiska Hansa Aspergera – austriackiego psychiatry, który w 1938 roku na Uniwersytecie Medycznym w Wiedniu przedstawił swoje wnioski z obserwacji pewnej grupy dzieci.

Obecnie stopniowo odchodzi się od nazwy „zespół Aspergera” – od 2028 roku termin ten zostanie zastąpiony w polskiej klasyfikacji ICD określeniem „spektrum autyzmu”. Zmiany te są wprowadzane z uwagi na przeszłość wspomnianego psychiatry – w czasie wojny współpracował on z wiedeńską kliniką Am Spiegelgrund, w której wraz z innymi lekarzami dokonywał selekcji dzieci, a następnie eksterminacji części z nich.

Zespół Aspergera a autyzm

Zespół Aspergera jest zaburzeniem rozwoju ze spektrum autyzmu. Podobnie jak osoby dotknięte autyzmem, tak i te z zespołem Aspergera mają trudności w kontaktach społecznych, występują u nich również stereotypowe wzorce zachowań. To, co nie występuje z zespole Aspergera, a często pojawia się u dzieci cierpiących na autyzm, to opóźnienie mowy oraz niepełnosprawność umysłowa.

Przyczyny zespołu Aspergera

Do tej pory nie udało się ustalić jednoznacznych przyczyn występowania zespołu Aspergera. Wiadomo jedynie, że pewne czynniki, takie jak wcześniactwo, urazy okołoporodowe czy dziecięce porażenie mózgowe zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia go u dziecka.

Stwierdzono również, że zespół Aspergera często współwystępuje z innymi zaburzeniami, np. z ADHD lub zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, a także z łagodnymi zaburzeniami języka funkcjonalnego.

Wciąż trwają badania nad dziedziczeniem podatności na zaburzenia autystyczne. Wskazują one, że zmiany w kilku regionach chromosomowych, w szczególności 2q, 7q i 15q, mogą mieć z nimi związek, jednak wątek ten wymaga dalszych badań.

Objawy zespołu Aspergera u dzieci

Zespół Aspergera charakteryzuje się: trudnościami w kontaktach społecznych, sztywnymi i stereotypowymi zachowaniami, nadwrażliwością bądź zbyt małą wrażliwością na bodźce zmysłowe, specyficznymi uzdolnieniami i zainteresowaniami oraz zachowaniami kompulsywnymi.

• Trudności w kontaktach społecznych

Osoby z zespołem Aspergera cechuje trudność w zakresie nawiązywania i podtrzymywania relacji społecznych. Brakuje im pewnych umiejętności społecznych, takich jak np. komunikacja pozawerbalna – mają trudności z poprawnym interpretowaniem mimiki, rozumieniem żartów, często nie wyłapują aluzji bądź ironii, charakterystyczny jest dla nich również słaby kontakt wzrokowy.

• Sztywne, stereotypowe zachowania

Dzieci z zespołem Aspergera bardzo potrzebują stałości otoczenia. Nie lubią zmian, a wiele czynności podejmują w dokładnie taki sam sposób – według wyuczonego wzorca. To również stwarza trudności z zakresie interakcji społecznych – dziecku cierpiącemu na zespół Aspergera trudno zgodzić się np. na spontaniczną zabawę albo zmianę zasad gry.

• Nadwrażliwość bądź zbyt mała wrażliwość na bodźce zmysłowe

Zaburzenia ze spektrum autyzmu charakteryzują się nieprawidłowościami w zakresie integracji sensorycznej. W zespole Aspergera często stwierdza się nadwrażliwość na bodźce, która może objawiać się niechęcią do słuchania muzyki albo noszenia ubrań z niektórych materiałów.

• Specyficzne uzdolnienia oraz zainteresowania

Dzieci z zespołem Aspergera często wykazują obsesyjne zainteresowanie niektórymi dziedzinami – mogą na przykład być „zafiksowane” na punkcie pociągów czy starych aut. Niektóre z nich mogą mieć specyficzne uzdolnienia, zazwyczaj w zakresie nauk ścisłych.

• Zachowania kompulsywne

Z zespołem Aspergera wiążą się również zachowania kompulsywne, czyli przymusowe. Mogą one polegać na układaniu przedmiotów zgodnie z wybranym wzorem lub liczeniu przedmiotów w myślach albo na głos. Takie powtarzalne zachowania również nie sprzyjają nawiązywaniu więzi z innymi.

Zespół Aspergera u dzieci – kiedy występują pierwsze objawy?

U dzieci z zespołem Aspergera nie stwierdza się zaburzeń rozwoju intelektualnego, nie występują też zaburzenia mowy, dlatego rzadko diagnozuje się go przed 7. rokiem życia. Pierwsze, niepokojące symptomy rodzice zazwyczaj zauważają w pierwszych latach edukacji szkolnej, kiedy dziecko:

• nie integruje się z innymi dziećmi, nie ma przyjaciół;
• woli bawić się samo, a jego zabawa jest schematyczna;
• jest nierozumiane w grupie rówieśniczej. Z uwagi na upośledzoną zdolność komunikacji niewerbalnej, stereotypowe ruchy oraz trudności w zakresie kontaktu wzrokowego może być obiektem drwin;
• woli towarzystwo osób dorosłych.

Takie zachowania oznaczają konieczność przeprowadzenia badań i włączenia terapii – składa się na nią między innymi trening umiejętności społecznych, który pomaga dzieciom lepiej funkcjonować w grupie rówieśniczej.

Objawy zespołu Aspergera u nastolatków

U nastolatków symptomy zespołu Aspergera są dość widoczne – jest to okres, w którym relacje z rówieśnikami są niezwykle ważne i rzutują na samoocenę. Trudności w tym zakresie, a nierzadko wręcz doświadczanie jawnego odrzucenia bądź przemocy, mogą mieć poważne konsekwencje.

Z badań wynika, że nastolatkowie z zespołem Aspergera oraz te z autyzmem wysokofunkcjonującym częściej niż rówieśnicy zgłaszają objawy lękowe oraz depresyjne, dlatego zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni zachować większą czujność.

Zespół Aspergera u dorosłych

Badania wskazują, że na każde trzy przypadki zdiagnozowania zespołu Aspergera u dzieci, dwa kolejne pozostają nierozpoznane. Dlatego coraz częściej zdarza się, że zaburzenie diagnozowane jest później, już w dorosłym życiu.

Dorosłe osoby z zespołem Aspergera często cierpią na depresję (badania wskazują, że dotyczy to 50% tej grupy). Znaczna część z nich pozostaje również bez pracy mimo wysokiego wykształcenia.

Uzyskanie diagnozy nierzadko przynosi ulgę i umożliwia zastosowanie odpowiednich technik terapeutycznych, co przekłada się na poprawę jakości życia.

Zespół Aspergera – diagnostyka

Aby rozpoznać zespół Aspergera u dziecka, należy zgłosić się do neurologa, psychiatry dziecięcego, a także pedagoga i psychologa. Diagnozę zespołu Aspergera uzyskuje się po wykluczeniu innych przyczyn występujących objawów, a także po przeprowadzeniu wywiadu z rodzicami oraz testów.

Leczenie zespołu Aspergera – terapia

Życie z zespołem Aspergera – bez leczenia – może być bardzo trudne i prowadzić do depresji. Dlatego tak ważne jest, by zastosować oddziaływania terapeutyczne – umożliwiają one funkcjonowanie w społeczeństwie.

To, jaka terapia zostanie zastosowana u dziecka ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera, zależy od wielu czynników – wyboru powinien dokonać psychoterapeuta, najlepiej we współpracy z psychiatrą dziecięcym. Jedną z najczęściej stosowanych jest terapia behawioralna oraz behawioralno-poznawcza, które opierają się na nauce schematów zachowań oraz koncentrowaniu na własnych odczuciach. W przypadku najmłodszych często stosuje się również zajęcia z integracji sensorycznej.

Zespół Aspergera – czy można wyleczyć go lekami?

Nie istnieją leki, które mogłyby kogoś wyleczyć z zespołu Aspergera. Dzięki lekom można jednak zmniejszyć np. objawy depresji, jeśli współwystępuje ona z zaburzeniem. U dzieci, u których dodatkowo występują symptomy ADHD, można farmakologicznie poprawić uwagę oraz zmniejszyć pobudliwość psychoruchową.