Zaburzenia psychiczne u dzieci – rodzaje, objawy, leczenie

Kondycja psychiczna dzieci i młodzieży. Ile dzieci w Polsce ma problemy psychiczne?

Jak wskazują dane WHO, w Polsce nawet 20% dzieci zmaga się z dolegliwościami, które spełniają kryteria jakiegoś zaburzenia psychicznego. Z tego u 50% objawiają się one po raz pierwszy jeszcze przed ukończeniem przez dziecko 14. roku życia.

Według raportu NIK z kontroli dostępności lecznictwa psychiatrycznego dzieci i młodzieży, w latach 2017-2019 prawie 9%, czyli 670 tysięcy polskich dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia cierpiało na zaburzenia psychiczne o nasileniu, które wymagały fachowej pomocy psychiatrycznej lub psychologicznej. Pandemia koronawirusa jeszcze bardziej nasiliła, ale też uwydatniła skalę problemu. Badanie przeprowadzone wśród nastolatków przez fundację Dajemy Dzieciom Siłę pokazało między innymi, że jedna trzecia dzieci w wieku między 13 a 17 lat zapytanych o to, jak znoszą pandemię, określiła swój stan psychiczny jako zły.

Na jakie zaburzenia psychiczne cierpią dzieci?

Dzieci cierpią na rozmaite zaburzenia psychiczne. Poradnictwo zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży stosuje międzynarodową klasyfikację chorób oraz problemów zdrowotnych. Do tych najczęściej występujących zaliczamy:

• zaburzenia nerwicowe – wiążą się one ze stresem i najczęściej występują pod postacią somatyczną objawiającą się występowaniem różnego rodzaju lęków i fobii;
• zaburzenia fizjologiczne – np. zaburzenia odżywiania;
• zaburzenia rozwoju psychologicznego – są to specyficzne zaburzenia rozwoju mowy oraz języka, zaburzenia umiejętności szkolnych, a nawet całkowite zaburzenia rozwojowe, takie jak autyzm czy zespół Aspergera;
• zaburzenia zachowania oraz emocji.

Rodzice często nie mają świadomości, że ich dziecko zmaga się z zaburzeniem czy chorobą psychiczną. Wpływają na to różnorodne czynniki. Często zapracowani, w ciągłym biegu nie zauważamy zmian w zachowaniu dziecka, nie dostrzegamy sygnałów, które ono wysyła, szukając pomocy. Są też sytuacje, gdy dziecko skrzętnie ukrywa swoje emocje i problemy, udając przed najbliższymi, że wszystko jest w porządku, mimo że jest zupełnie odwrotnie.

Niestety jest też duża grupa dzieci pozostawionych samych sobie, z rodzin patologicznych, przemocowych, których głównym źródłem problemów psychicznych jest właśnie członek najbliższej rodziny. Takie dzieci często nie mają dokąd uciekać przed problemami, nie mają wsparcia w rodzinie, przez co wpadają w złe towarzystwo, mają problemy w nauce, a bardzo często ich nieleczone zaburzenia psychiczne kończą się próbami samobójczymi, a także samobójstwami.

Rodzaje zaburzeń psychicznych u dzieci. Czy dziecko może mieć nerwicę?

Nerwica u dzieci to jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych wśród najmłodszych. Nerwice mogą przybierać różną formę i objawiać się różnego rodzaju lękami. Do najczęściej występujących zaliczamy:

• zaburzenia lękowe uogólnione,
• zaburzenia paniczne/lęk napadowy,
• fobie specyficzne,
• fobie społeczne/zespół lęku społecznego,
• lęk separacyjny,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
• mutyzm wybiórczy.

Czy dziecko może mieć depresję? Jakie zaburzenia zachowania dziecka mogą być jej objawem?

Depresja wśród dzieci i młodzieży jest coraz poważniejszym problemem społecznym, przede wszystkim ze względu na utrudniony dostęp do pomocy lekarskiej. Według WHO depresja stanie się drugim najpoważniejszym schorzeniem na świecie. Ostatnie dane wskazują, że obecnie na depresję cierpi ponad 264 mln osób na całym świecie.

Co jeszcze bardziej niepokojące, coraz częściej choroba ta dotyka dzieci oraz młodzież. Bardzo silny negatywny wpływ na zdrowie psychiczne dzieci miała sytuacja epidemiologiczna w Polsce i na całym świecie. Wiązała się ona ze znacznie zwiększonym ryzykiem pojawienia się zaburzeń adaptacyjnych oraz emocjonalnych, w tym właśnie zaburzeń depresyjnych, zaburzeń lękowych, a także zespołu stresu pourazowego.

Obecnie depresja stwierdzana jest u 2% najmłodszych dzieci z zaburzeniami psychicznymi i równie często zdarza się u chłopców, jak i u dziewczynek. Występuje też nawet u 8% nastolatków, wśród których częściej chorują dziewczynki. Jeżeli chodzi o objawy depresji u dzieci i młodzieży, to pod wieloma względami są podobne, jak objawy zaburzeń psychicznych wstępujących u dorosłych, chociaż u młodszych dzieci pojawia się wiele odmiennych symptomów, zależnych w dużej mierze od wieku dziecka i etapu jego rozwoju.

Do najczęściej występujących objawów depresji u dzieci zaliczamy:

• smutek, płaczliwość, wzmożoną drażliwość;
• zobojętnienie, apatię, trudność lub niemożność odczuwania radości z rzeczy czy wydarzeń, które wcześniej sprawiały dziecku radość;
• poczucie znudzenia, zniechęcenia, ograniczenie aktywności, które wcześniej były dla dziecka ważne;
• zaburzenia zachowania;
• zachowania agresywne;
• niechęć do podejmowania codziennych obowiązków;
• ograniczenie kontaktów z rówieśnikami;
• nadwrażliwość na krytykę;
• depresyjne myśli;
• niską samoocenę;
• poczucie bycia niepotrzebnym, bezużytecznym;
• nadmierne obwinianie się za wszystko;
• uczucie niepokoju, lęku, wewnętrznego napięcia;
• działania autoagresywne;
• myśli rezygnacyjne;
• myśli samobójcze.

Jak leczy się zaburzenia psychiczne u dzieci?

Podstawową metodą leczenia chorób i zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży są działania psychoterapeutyczne, takie jak:

• psychoedukacja dziecka oraz jego opiekunów – wskazana w celu zdobycia informacji na temat zdiagnozowanego schorzenia, zapoznania z jego przyczynami oraz możliwymi objawami. Pomoc w zrozumieniu choroby znacznie ułatwia dziecku oraz opiekunom pogodzenie się z nią, a także zwiększa skuteczność terapii;
• psychoterapia indywidualna – podstawa leczenia większości zaburzeń psychicznych,
• terapia grupowa – stosowana i rekomendowana zwłaszcza przy leczeniu fobii społecznej;
• terapia rodzinna;
• ćwiczenia oddechowe, metody relaksacyjne – stosowane wspierająco w zaburzeniach lękowych i napadach paniki;
• trening asertywności, trening umiejętności społecznych – wykorzystywane i pomocne w przypadku leczenia fobii społecznej;
• leczenie psychiatryczne.

Jeżeli chodzi o leczenie farmakologiczne, to jest ono wdrażane dopiero wtedy, gdy metody psychoterapeutyczne nie przynoszą oczekiwanych efektów lub kiedy objawy choroby są na tyle silne, że uniemożliwiają wdrożenie skutecznej psychoterapii. Leczenie farmakologiczne zawsze jednak powinno być stosowane jako wsparcie do psychoterapii, nigdy jako jedyny sposób walki z chorobą psychiczną u dziecka.