Hiperleksja – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest hiperleksja?

Hiperleksja jest zjawiskiem, związanym z zaburzeniami typu niewerbalnego (NLD - ang. Nonverbal Learning Disabilities), w których występuje trudność w przetwarzaniu informacji, przekładająca się na problemy z nauką języka. Zdecydowanie częściej dotyka ona dzieci płci męskiej. W przeciwieństwie do dysleksji, hiperleksja charakteryzuje się wcześnie rozwiniętą umiejętnością czytania słów pisanych.

Zobacz też: Dziecko nie chce uczyć się literek – co robić?

Hiperleksja jako zaburzenie współistniejące

W celu zrozumienia istoty hiperleksji, należy ją rozpatrywać jako zestaw powiązanych ze sobą, współwystępujących cech. Jej najbardziej charakterystycznymi objawami są: przedwcześnie rozwinięta umiejętność czytania i fascynacja słowem pisanym, które kontrastują ze słabo rozwiniętymi umiejętnościami werbalnymi oraz społecznymi. Co ciekawe, dzieci z hiperleksją mają świetnie rozwiniętą pamięć wizualną.

Zjawisko hiperleksji występuje w połączeniu z innymi zaburzeniami rozwojowymi, najczęściej autyzmem, zespołem dziecka nadpobudliwego czy zespołem Aspergera. Z tego względu warto analizować umiejętności werbalne i niewerbalne dziecka w szerszym kontekście.

Sprawdź również: Kiedy kształtuje się u dzieci dojrzałość emocjonalna?

Rodzaje zaburzeń hiperleksyjnych u dzieci

Wyróżnia się dwa rodzaje zaburzeń hiperleksyjnych, które dotyczą:

• uczenia się języka. W tym typie zaburzenia dzieci z hiperleksją nie rozumieją czytanego tekstu, przez co pomimo dużego zasobu słów, które zapamiętują podczas lektury, mają problemy z prawidłową mową. Ten rodzaj hiperleksji jest dość trudny do wykrycia, ponieważ poprzez płynne powtarzanie całych zdań wydaje się, że dzieci dobrze sobie radzą z językiem. Charakterystyczne dla tego zaburzenia są też trudności z koncentracją oraz impulsywność. Analogiczne objawy pojawiają się też w autyzmie;

• motorycznej koordynacji wzrokowo-przestrzennej. W tym rodzaju zaburzenia, dzieci z hiperleksją nie potrafią poprawnie interpretować komunikatów oraz mają trudności z wykonywaniem czynności wymagających koordynacji wzrokowo-przestrzennej, np. z przepisywaniem tekstu z tablicy. Takie objawy występują także w zespole Aspergera.

To też Cię może zainteresować: Jak zachęcić dziecko do czytania książek?

Jakie są przyczyny występowania hiperleksji u dzieci?

Przyjmuje się, że pierwszą formą komunikacji językowej w procesie rozwojowym dziecka powinno być mówienie. Dopiero później, po nauczeniu się komunikacji werbalnej, dzieci powinny zacząć czytać i pisać, ponieważ tylko wtedy będą mogły robić to świadomie. Zrozumienie języka stanowi niezbędny fundament do opanowania umiejętności czytania, natomiast czytanie dalej rozwija świadomość językową. Nauka czytania powinna więc być kolejna po nauce mówienia.

Zauważono, że przy hiperleksji występuje większa aktywność fragmentu lewej części mózgu, a dokładniej – kory w okolicy skroniowej, odwrotnie niż przy dysleksji, w której jest ona obniżona. Osoby z hiperleksją mają też sprawnie rozwiniętą część w prawej półkuli mózgu, odpowiedzialną za układ wzrokowy.

Dzieci z hiperleksją pomimo tego, że czytają, to nie rozumieją przekazu treści. Na umiejętność czytania składają się dwie sprawności: dekodowanie, czyli przetwarzanie informacji zakodowanych poprzez tekst na informację pierwotną oraz jej zrozumienie, zgodnie z zamysłem autora treści. Wymaga to szeregu umiejętności poznawczych w zakresie postrzegania wzrokowego, słuchowego, a także procesów pamięciowych oraz działań umysłowych na poziomie myślenia pojęciowego.

To też może Cię zainteresować: Części mowy – jak pomóc dziecku w ich nauce?

Uważa się, że zaburzenie procesu rozumienia czytanych treści jest związane m.in. z:

• automatyzacją czytania, w której dziecko mechanicznie, czyli bez zrozumienia odczytuje znaki, bez wcześniejszej metodycznej nauki czytania;
• trudnościami w wyciąganiu wniosków z czytanego tekstu;
• problemami z wrażliwością dźwiękową;
• nieumiejętnym lub nieświadomym stosowaniem reguł gramatycznych, reguł ortograficznych i składniowych w zdaniach;
• trudnościami z werbalnym porozumiewaniem się, spowodowanym m.in. brakiem umiejętności prawidłowej artykulacji.

Przeczytaj również: Rozwój motoryczny niemowląt

Jak rozpoznać hiperleksję?

Diagnostyka objawów, wskazujących na hiperleksję zawsze powinna być poszerzona, ze względu na pewność współwystępowania innego zaburzenia. Przy rozpoznaniu należy wziąć pod uwagę nie tylko umiejętności werbalne oraz niewerbalne małego pacjenta, ale także jego umiejętność postrzegania zachowań oraz intencji innych ludzi, czyli poziom percepcji społecznej.

Objawy hiperleksji

Wśród najbardziej charakterystycznych dla hiperleksji objawów wymienia się m.in.:

• ponadprzeciętne umiejętności czytania;
• trudności ze zrozumieniem ogólnego znaczenia tekstu czytanego;
• problemy w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych, przenośni, żartów czy przysłów;
• słuchanie selektywne, które sprawia wrażenie, że dziecko nie słyszy tego, co się do niego mówi;
• problemy z koncentracją uwagi;
• sztuczność wypowiedzi słownych, które są pełne wyrazów zarezerwowanych dla języka osób dorosłych;
• specyficzny sposób wypowiedzi, obejmujący: nietypowy rytm mówienia, sprawne wypowiedzi wyłącznie słów i zdań z pamięci, a także powtarzanie wyrazów;
• skłonność dziecka do rutynowych zachowań;
• niemożność odczytania cudzych intencji;
• problemy z nawiązywaniem kontaktów społecznych i przyjaźni.

Leczenie hiperleksji u dzieci

Terapia zaburzeń obecnych w hiperleksji powinna być wieloaspektowa i uzależniona od typu hiperleksji. Należy pamiętać, że hiperleksja ma podłoże psychiczne, dlatego leczenie powinno odbywać się na zasadach zindywidualizowanej, aktywnej i cierpliwej współpracy z dzieckiem oraz być dostosowane do potrzeb, charakteru i wieku dziecka.

Ważny jest językowy aspekt terapii, który służy wyeliminowaniu nieprawidłowych wzorców językowych. Rozwój świadomości językowej w trakcie terapii polega m.in. na zdobyciu koniecznych do prawidłowego rozwoju mowy umiejętności w zakresie głosek, pamięci słuchowej czy połączeń gramatyczno-logicznych.

W przypadku zaburzeń w uczeniu się języka zaleca się zwracać szczególną uwagę na czytanie ze zrozumieniem oraz poprawę umiejętności społecznych. Przy zaburzeniach koordynacji wzrokowo-przestrzennej ważne jest ćwiczenie czytania na głos, odpowiedzi ustnych, a także sprawności społecznych.