Przetrwały przewód tętniczy Botalla (PDA)

Przewód Botalla – co to jest?

Przewód Botalla (przewód tętniczy czasem powszechnie określany jako „Botal”) jest naczyniem łączącym pień płucny z aortą zstępującą, drożnym w życiu płodowym. U płodu, w warunkach fizjologicznie wysokiego oporu płucnego, w naczyniu tym przepływa krew z krążenia płucnego do krążenia systemowego.

Po urodzeniu i podjęciu czynności oddechowej w organizmie dziecka dochodzi do odwrócenia oporów – spada opór w krążeniu płucnym, wzrasta opór w krążeniu systemowym, co prowadzi do zamknięcia się przewodu Botalla. Początkowo (w pierwszej dobie życia) dochodzi to tzw. czynnościowego zamknięcia przewodu (ustaje przepływ krwi przez przewód), następnie zaś do zamknięcia anatomicznego. Czasem zdarza się, że zamykanie przewodu jest opóźnione – mówimy wówczas o przetrwałym przewodzie Botalla określanym czasem jako przetrwałe krążenie płodowe.

Do najważniejszych czynników ryzyka niezamknięcia się przewodu Botalla należą: wcześniactwo, niska urodzeniowa masa ciała, niedojrzałość noworodka, niedotlenienie, przewodnienie.

Przeczytaj też: Paracetamol w ciąży

PDA – wada serca – objawy

Objawy przetrwałego przewodu Botalla zależne są od stopnia przepływu w przewodzie oraz od czasu trwania wady i związane są z nieprawidłowym przepływem krwi z krążenia obwodowego do krążenia płucnego. W łagodnym PDA dziecko może nie przejawiać żadnych objawów poza szmerem nad sercem (szmer jest ciągły, skurczowo – rozkurczowy), czasem szmer też nie jest słyszalny. Zdarza się czasem występowanie chybkiego tętna („skaczący puls”). Jeżeli przewód jest szeroki, a przeciek z krążenia płucnego do obwodowego jest znaczny, może dojść do szeregu niebezpiecznych następstw i objawów. Dochodzi do rozwoju niewydolności krążenia, do obrzęku płuc, duszności, męczliwości przy karmieniu, tachypnoe (zwiększnej liczby oddechów) i tachykardii (zbyt wysokiej czynności serca) do niedostatecznego przepływu krwi przez jelita i rozwoju martwiczego zapalenia jelit.

W rozpoznaniu PDA, poza badaniem fizykalnym, najistotniejszą rolę odgrywa badanie ECHO serca z dopplerowską oceną przepływu. W PDA ECHO serca pozwala dokładnie ocenić wygląd przewodu, jego szerokość, przepływ w nim, badanie uwidacznia też ewentualnie inne współistniejące wady (takie jak np. wady zastawkowe czy niedomknięta komora serca u noworodka).

Czytaj również: Wnętrostwo u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie, kiedy operować?

Leczenie przewodu Botalla – zamknięcie

Drożny przewód Botalla, który nie zamyka się samoistnie, może zostać zamknięty na drodze farmakologicznej lub zabiegowej.

W zamykaniu farmakologicznym przetrwałego przewodu tętniczego Botalla wykorzystywane są leki z grupy NLPZ – ibuprofen lub paracetamol. Ich mechanizm działania polega na hamowaniu działania prostaglandyn rozszerzających przewód tętniczy i uniemożliwiających jego zamknięcie. Istnieją także badania wskazujące na skuteczność paracetamolu w zamykaniu PDA.

Leczenie zabiegowe PDA zależne jest od szerokości przewodu oraz od wieku dziecka. U starszych dzieci z wąskim przewodem wystarczającą metodą może być założenie sprężynki wprowadzonej przez cewnikowanie serca lub tzw. implantu Amplatza. U dzieci z szerokim przewodem oraz u noworodków konieczne jest chirurgiczne podwiązanie przewodu.

Jeżeli dziecko przejawia cechy niewydolności serca, przed zabiegiem konieczne jest ustabilizowanie jego stanu, m.in. poprzez resrtykcję płynów i postępowanie farmakologiczne.

Przewód tętniczy Botalla – kiedy nie zamykać?

Należy podkreślić, że w niektórych sytuacjach przewodu Botalla nie wolno zamykać, a wręcz konieczne jest utrzymanie jego ciągłości. Mowa tu o tzw. przewodozależnych wadach serca, w których drożny przewód tętniczy warunkuje utrzymanie dziecka przy życiu. Takimi wadami są:

• tetralogia Fallota z krytycznym zwężeniem tętnicy płucnej,
• krytyczne zwężenie tętnicy płucnej bez ubytku w przegrodzie międzykomorowej,
• krytyczne zwężenie zastawki aortalnej,
• krytyczne zwężenie cieśni aorty,
• przerwanie łuku aorty,
• zespół niedorozwoju lewego serca,
• atrezja (zarośnięcie) zastawki trójdzielnej z krytycznym zwężeniem tętnicy płucnej,
• anomalia Ebsteina, ciężka postać noworodkowa krytyczne zwężenie zastawki aortalnej,
• przełożenie wielkich pni tętniczych.

W wyżej wymienionych wadach niezbędne jest podawanie prostaglandyn zapewniających utrzymanie drożności przewodu Botalla.

Przewód Botalla u wcześniaków

Wcześniactwo jest bardzo istotnym czynnikiem ryzyka niezamknięcia się przewodu tętniczego Botalla. Kolejnym, współistniejącym zwykle z wcześniactwem, czynnikiem ryzyka jest skrajnie niska urodzeniowa masa ciała. Nasilenie objawów koreluje zwykle z masą ciała dziecka – im niższa masa urodzeniowa, tym większe ryzyko ciężkiego przebiegu choroby.

Szacuje się, że PDA występuje u ok. 40% wcześniaków urodzonych między 25. a 27. tygodniem ciąży, częściej u dziewczynek.

W pierwszym etapie leczenia PDA serca u wcześniaków z wyboru stosuje się leczenie farmakologiczne. Jeżeli przewód się nie zamknie lub dojdzie do jego ponownego udrożnienia, konieczne jest leczenie zabiegowe.

Źródła:

• Rudziński A., Kuźma J.: „Przetrwały przewód tętniczy (PDA)” w: Wybrane zagadnienia z pediatrii pod redakcją Jacka J. Pietrzyka, tom IV, str. 413-417.
• https://www.mp.pl/pediatria/przeglad-badan/172454,paracetamol-indometacyna-i-ibuprofen-w-farmakologicznym-zamykaniu-przetrwalego-przewodu-botalla
• Szydłowski L., Krzystolik-Ładzińska J.: „Badanie echokardiograficzne u dzieci – część 2: przetrwały przewód tętniczy” w: Kardiologia po Dyplomie 2010; 9; str. 65-69.