Przemoc ekonomiczna – czym jest, jak się objawia, co robić?

Czym jest przemoc w rodzinie? Cechy i formy przemocy domowej

Zjawisko przemocy w rodzinie jest uwzględnione w Kodeksie karnym, a konkretnie w artykule 2 Ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.

Definicja przemocy w rodzinie uwzględnia każde zamierzone działanie lub też jego umyślne zaniechanie w stosunku do bliskiej osoby, które:

• wykorzystuje przewagę siły sprawcy: fizyczną, psychiczną lub materialną;
• narusza prawa (np. godność osobistą czy nietykalność cielesną), wolności oraz dobra osobiste osoby pokrzywdzonej (np. zabranie jakiegoś przedmiotu osobistego w formie kary);
• naraża ją na krzywdy moralne lub niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia;
• wywołuje szkody oraz cierpienia u osoby krzywdzonej. Może to być zarówno ból fizyczny, jak i psychiczny, a szkody mogą być widoczne lub niedostrzegalne gołym okiem.

Przemocą w rodzinie nazywa się zarówno pojedynczo występujące, jak i powtarzające się intencjonalne działania wobec najbliższych.

Do rodzajów przemocy domowej należą:

• przemoc fizyczna,
• przemoc psychiczna,
• przemoc ekonomiczna,
• przemoc seksualna,
• przemoc przez zaniedbanie.

Każda z wyżej wymienionych form przemocy może występować samodzielnie lub też współwystępować z jej innymi rodzajami.

Czym jest przemoc ekonomiczna?

Pojęcie przemocy ekonomicznej zawiera w sobie różne, nacechowane materialnie działania sprawcy, nakierowane na zaspokajanie potrzeby sprawowania kontroli i zaznaczania swojej władzy nad ofiarą. Może ona przybierać formy podporządkowania jej sobie lub też przerzucenia na nią odpowiedzialności za utrzymanie rodziny, domu czy utrzymanie dziecka.

Omawiane zjawisko zostało opisane w Konwencji o Zapobieganiu oraz Zwalczaniu Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej.

Ile trwa urlop macierzyński i rodzicielski?

Kto najczęściej jest sprawcą, a kto ofiarą przemocy ekonomicznej?

Sprawcami przemocy ekonomicznej są najczęściej mężczyźni, co jest związane z wciąż przeważającym modelem patriarchalnym, w którym to mężczyzna jest głową rodziny. Oczywiście zdarzają się przypadki, kiedy sprawcą przemocy ekonomicznej jest kobieta.

Przemoc ekonomiczna, tak jak inne formy przemocy domowej, dotyczy osób w jakiś sposób zależnych od siebie, czyli:

• współmałżonków i partnerów;
• starszych rodziców;
• bliskich uzależnionych od innych członków rodziny z powodu choroby lub niepełnosprawności, np. dziadków;
• rodzeństwa.

Analogicznie, ofiarami przemocy ekonomicznej są najczęściej kobiety, które nie mają własnych dochodów lub zarabiają mniej od swoich partnerów. Ponadto przemoc ekonomiczna jest stosowana nawet wobec kobiet, które mogłyby być niezależne finansowo, jednak z powodu różnego rodzaju manipulacji, czują się zależne od partnera.

To też może Cię zainteresować: O mężczyznach, którzy nienawidzą kobiet

Jak objawia się przemoc ekonomiczna?

Pieniądze oraz inne wartości materialne są instrumentem przemocy ekonomicznej oraz narzędziem wykorzystywanym do budowania dominującej pozycji w rodzinie.

Przykłady przemocy ekonomicznej

Przemoc ekonomiczna może przybierać różne formy, takie jak:

• niszczenie rzeczy osobistych ofiary;
• pozbawianie rozmaitych środków do życia, od tych podstawowych po rzeczy osobiste;
• wydzielanie pieniędzy na zakupy;
• drobiazgowe kontrolowanie wydatków;
• różne formy zastraszania i wymuszania zachowań ofiary w zamian za dostęp do finansów;
• uniemożliwianie dostępu do wspólnych dóbr, np. samochodu czy swobodnego dysponowania pieniędzmi ze wspólnego konta;
• kontrolowanie dostępu do konta bankowego;
• zmuszanie ofiary do składania nieprawdziwych zeznań podatkowych;
• zaniżanie wartości pieniędzy zarobionych przez ofiarę;
• okradanie domowego budżetu i przeznaczanie pieniędzy na używki lub hazard;
• podejmowanie decyzji finansowych bez udziału współmałżonka;
• zaciąganie zobowiązań finansowych bez zgody drugiej osoby;
• zakazywanie partnerowi niezależności finansowej przez utrudnianie podjęcia zatrudnienia lub zakazywanie pracy zarobkowej;
• przerzucanie odpowiedzialności za utrzymanie rodziny.

To też może Cię zainteresować: Tradwife – moda na tradycyjną żonę

Dlaczego ofiary przemocy ekonomicznej mają trudności z uniezależnieniem się od sprawcy?

Skutkiem przemocy psychicznej, w tym także ekonomicznej są bardzo często zaburzenia nerwicowe, stany depresyjne oraz zanik lub obniżenie poczucia własnej wartości ofiary. Wymienione czynniki sprawiają, że ofiara jest bardzo słaba psychicznie i wierzy w to, że nie poradziłaby sobie bez sprawcy.

Szczególnie bolesna i ciężka jest sytuacja kobiet, które nie podejmują pracy zarobkowej, ponieważ zajmują się domem i dziećmi. Im dłużej trwa taka sytuacja, tym silniej wierzą one w to, że nie poradzą sobie na rynku pracy. Boją się one o przyszłość dzieci oraz swoją i dlatego pozostają w nierównej, często toksycznej relacji.

Przeczytaj też: Niebieska Karta – jak ją założyć?

Jakie mogą być typy sprawców przemocy ekonomicznej?

Można wyróżnić kilka typów sprawców przemocy ekonomicznej, w tym:

• psychopatyczny (żerujący), który zmusza ofiarę do pracy, a następnie okrada ją z zarobionych pieniędzy;
• sadystyczny, który odczuwa przyjemność z finansowego uzależniania ofiary od siebie i traktuje ją jak swoją własność ze względu na to, że to on ją utrzymuje. Często żąda od niej także bezwzględnego posłuszeństwa;
• narcystyczny, który czerpie przyjemność z uwielbienia przez rodzinę za to, że zapewnia jej byt. Taki partner kupuje drogie prezenty i inwestuje w ofiarę i rodzinę, byle tylko otoczenie potwierdzało jego wysoką pozycję społeczną;
• kompulsywny (oszczędny), który uważa pieniądze za gwarancję bezpieczeństwa i wymusza na członkach rodziny nieustanne oszczędzanie, nawet jeśli nie jest ono konieczne. Taki typ wypomina każdy wydatek przez długie lata;
• ukryty (niezadowolony), który jest zawsze niezadowolony z gospodarowania pieniędzmi przez ofiarę, której zarzuca niegospodarność oraz rozrzutność;
• niedojrzały (bezradny, pasożytniczy), który najczęściej nie podejmuje się pracy, albo szybko ją traci. Taki typ nieustannie oskarża system i innych ludzi o swoje niepowodzenia. W dodatku nie wykonuje też prac domowych, zasłaniając się bezradnością.

Jakie cechy są charakterystyczne dla wybranych rodzajów przemocy ekonomicznej?

Przemoc ekonomiczna różni się w zależności od typu sprawcy, który jej dokonuje. Najpopularniejszą formą przemocy materialnej jest jednak sytuacja faktycznego uzależnienia finansowego partnerki niepracującej zawodowo.

Tego typu sprawca jest przekonany, że zaspokajanie potrzeb rodziny zależy wyłącznie od jego dobrej woli.

W przypadku kobiet, które zarabiają mniej od partnera, co ze względu na nierówność płac jest dosyć częste, dochodzi do sytuacji, tzw. wyrównywania. Polega ono na tym, że kobieta, chcąc zrekompensować swoje niskie zarobki, poza pracą zarobkową wykonuje też wszystkie obowiązki domowe. W efekcie pracuje na dwa etaty, jednak nie ma siły, ani czasu, aby podnieść swoje kwalifikacje w celu poprawy zarobków.

Gdzie można zwrócić się o pomoc w przypadku przemocy ekonomicznej?

W Polsce funkcjonują placówki, w tym specjalistyczne Poradnie Rodzinne do spraw Przeciwdziałania Przemocy, dla osób dotkniętych przemocą domową, w tym ekonomiczną. Aby poznać aktualnie działające w najbliższej okolicy ośrodki pomocy społecznej oraz uzyskać informacje o formach pomocy w indywidualnym przypadku, należy zadzwonić pod ogólnopolski numer dla ofiar przemocy w rodzinie „Niebieska Linia”: 800 120 002.