Skąpomocz u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Kiedy możemy mówić o skąpomoczu?

Prawidłowa ilość wydalanego moczu, podobnie jak jego częstość zmienia się wraz z wiekiem dziecka. U osób zdrowych o objętości wydalanego moczu decyduje w głównej mierze ilości przyjmowanych płynów, temperatura otoczenia oraz utrata płynów poprzez pocenie.

Prawidłowa wielkość diurezy u prawidłowo żywionych niemowląt wynosi od 250 do 500 ml na dobę, co średnio daje od ok.2 ml moczu w przeliczeniu na kilogram masy ciała na godzinę. Oddawanie moczu następuje od kilku do nawet kilkunastu razy na dobę. U dzieci w wieku szkolnym częstość ta się zmniejsza do ok. 5 do 8 razy dziennie, a jego objętość w przeliczeniu na kilogram masy ciała na godzinę wynosi już ok. 1 ml, co średnio daje ok. 30 ml/h. Prawidłowa objętość oddawanego moczu przez nastolatków wynosi już ok. pół mililitra moczu na kilogram masy ciała na dobę i jest wartością zbliżoną dla osób dorosłych.

Skąpomocz, inaczej nazywany oligurią, to oddawanie zbyt małych ilości moczu na dobę. Sam w sobie nie stanowi choroby, natomiast jest objawem mogącym wynikać z wielu przyczyn. O skąpomoczu mówimy wówczas, gdy u młodszych dzieci diureza godzinowa jest mniejsza niż podana powyżej norma dla wieku, ale większa niż 0,5 ml/kg m.c./h. Natomiast u nastolatków możemy rozpoznać oligurię, gdy wyliczona objętość oddawanego moczu wynosi od 0,5 do 0,3 ml/kg m.c./h. Poniżej tych wartości rozpoznajemy już anurię, czyli bezmocz. Wraz z objawem oligurii często występują również inne symptomy, które mogą naprowadzić nas na prawidłowe rozpoznanie, takie jak bóle brzucha, ból okolicy lędźwiowej, mętny mocz, obecność krwi w moczu, nudności, wymioty, brak apetytu czy biegunka.

Przyczyny skąpomoczu u dzieci

Oliguria wraz z podwyższeniem poziomu kreatyniny i mocznika we krwi, jest objawem ostrego uszkodzenia nerek (AKI). W zależności od przyczyny, na skutek której doszło do jej rozwoju, wyróżniamy:

• skąpomocz pochodzenia przednerkowego;
• skąpomocz pochodzenia nerkowego;
• skąpomocz pochodzenia pozanerkowego.

Skąpomocz pochodzenia przednerkowego

Mówimy o nim, gdy ostre uszkodzenia nerek rozwija się w następstwie zaburzeń w krążeniu nerkowym, które wynikają z pogorszenia ich ukrwienia. Przyczyną skąpomoczu może być wówczas:

• zbyt mały rzut serca – niewydolność serca, wrodzone wady serca;
• hipowolemia, czyli zmniejszenie efektywnej objętości krwi krążącej – na skutek krwotoku, nadmiernej utraty płynów w wyniku wymiotów, biegunek, częstego oddawania moczu spowodowanego diurezą somatyczną w cukrzycy;
• zaburzeń napięcia ściany naczyń – uogólnione rozszerzenie naczyń w przebiegu wstrząsu septycznego;
• niedrożność naczyń nerkowych – zator tętnicy nerkowej, zakrzepica żyły nerkowej, ucisk na naczynia przez guzy nowotworowe.

Skąpomocz pochodzenia nerkowego

Skąpomocz pochodzenia nerkowego wynika z uszkodzenia w obrębie samych nerek. Przyczyną może/mogą wówczas być:

• kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) – u dzieci jednym z najczęstszych rodzajów KZN jest ostre poinfekcyjne zapalenie kłębuszków nerkowych, które występuje jako powikłanie infekcji paciorkowcowej, najczęściej anginy paciorkowcowej. Do jej głównych objawów poza skąpomoczem, należy obrzęk, krwiomocz oraz nadciśnienie tętnicze;
• złośliwe nadciśnienie tętnicze powodujące uszkodzenie kłębuszków nerkowych;
• przedłużające się przednerkowe ostre uszkodzenie nerek;
• toksyczne substancje, takie jak radiologiczne środki kontrastowe, niektóre antybiotyki, zioła chińskie, chemioterapia.

Skąpomocz pochodzenia pozanerkowego

Ostre uszkodzenie nerek o przyczynie pozanerkowej jest efektem utrudnionego odpływu moczu z nerek, a nawet całkowitego zatrzymania moczu przez przeszkodę anatomiczną lub czynnościową, powodującą zablokowanie dróg moczowych. Przeszkoda ta może znajdować się na poziomie:

• moczowodów – kamica nerkowa lub skrzypy krwi blokujące ich drożność, ucisk na moczowody przez guzy nowotworowe lub zrosty pooperacyjne;
• pęcherza moczowego – pęcherz neurogenny, zatkanie ujścia pęcherza moczowego w przebiegu kamicy nerkowej;
• cewki moczowej – zatkanie przez ciało obce, złóg, lub uszkodzenie na skutek urazu.

Czy skąpomocz u dzieci jest groźny?

Ocena diurezy godzinowej jest wykorzystywana w skali oceny ryzyka ostrego uszkodzenia nerek. Pierwszym sygnałem alarmowym jest sytuacja, gdy u dziecka skąpomocz utrzymuje się od 8 h. Wraz z dalszym upływem czas, w którym ilość moczu jest zbyt mała, dochodzi do ostrego uszkodzenia, a nawet rozwoju niewydolności nerek.

Skąpomocz stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia dziecka. Z tego powodu konieczne jest jak najszybsze podjęcia działań zmierzających do usunięcia jego przyczyn.

Jak się leczy skąpomocz u dzieci?

Leczenie skąpomoczu u dzieci jest zależne od przyczyny, która go wywołała. Aby ją poznać konieczne, może być wykonanie badań laboratoryjnych oraz obrazowych np. USG jamy brzusznej. W każdym przypadku należy dążyć do usunięcia czynnika, który jest odpowiedzialny za jego rozwój, a także kontroli bilansu płynów, poprzez monitorowanie codziennej podaży płynów oraz diurezy. W okresie skąpomoczu niezwykle ważne jest zadbanie o odpowiednie nawodnienie chorego, a także wyrównanie wszelkich niedoborów elektrolitowych.

W przypadku ostrego uszkodzenia nerek, po okresie skąpomoczu, może pojawić się potrzeba częstego oddawania moczu. Czas trwania wielomoczu jest proporcjonalny do czasu trwania skąpomoczu i jest związany ze stopniowym zdrowieniem. U części pacjentów ostre uszkodzenie nerek może być początkiem przewlekłej choroby nerek.