Zapalenie mięśnia sercowego u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest zapalenie mięśnia sercowego i jakie struktury obejmuje?

Zapalenie mięśnia sercowego to choroba zapalna, która obejmuje: kardiomiocyty, czyli komórki mięśniowe serca, naczynia krwionośne serca, tkankę śródmiąższową, a w niektórych przypadkach także osierdzie. Proces zapalny może wywołać uszkodzenia serca. Choroba przybiera zarówno łagodną formę bezobjawową, jak i piorunującą, w której stan chorego gwałtownie się pogarsza i może zakończyć się zgonem.

ZMS występuje u dzieci, nastolatków i dorosłych. Najczęściej jest skutkiem infekcji wirusowej i wtedy objawy pojawiają się zwykle po około 3 dniach. Może być także wywołana szeregiem innych czynników infekcyjnych i nieinfekcyjnych. Zapalenie mięśnia sercowego jest najbardziej niebezpieczne dla niemowlaków, u których śmiertelność sięga aż 75% oraz dzieci do 2 roku życia. Śmiertelność wśród dzieci wynosi około 25-35%. Częściej chorują chłopcy, jednak to u dziewczynek obserwuje się cięższy przebieg choroby.

Sprawdź też: Jak odstawić dziecko od piersi? Sposoby

Przyczyny zapalenia mięśnia sercowego

Przyczyną zapalenia mięśnia sercowego u dzieci są najczęściej infekcje wirusowe, wywoływane głównie przez adenowirusy, parwowirusa B19, wirusa Coxsackie B, HIV, a także wirusy zapalenia wątroby. Działają one na dwa sposoby – poprzez bezpośredni atak na komórki organizmu lub poprzez wytworzone przeciwciała, które działają zarówno przeciw wirusowi, jak i niestety własnym organom. Kiedy patogen dociera do mięśnia sercowego, wywołując ostrą fazę choroby, pojawia się w nim bogatokomórkowy naciek. Poza tym, zapalenie mięśnia sercowego może być spowodowane:

• bakteriami, w tym gronkowcami, paciorkowcami, maczugowcami błonicy czy krętkami borrelia;
• chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak toczeń rumieniowaty układowy czy sarkoidoza;
• grzybami, głównie drożdżakami;
• innymi chorobami, np.: tkanki łącznej, hipotermią czy twardziną;
• lekami, np. antybiotykami, lekami o działaniu przeciwdrgawkowym czy oddziałującymi na psychikę;
• pasożytami, np. pierwotniakami toksoplazmozy;
• toksynami, czyli silnie trującym tlenkiem węgla czy narkotykami;
• zaburzeniami hormonalnymi na skutek chorób tarczycy oraz cukrzycy.

Precyzyjne określenie przyczyny zapalenia mięśnia sercowego jest problematyczne ze względu na obecność przeciwciał, które organizm produkuje na skutek kontaktu z wymienionymi wirusami u większości społeczeństwa.

Czytaj również: Zapalenie płuc u dziecka

Objawy zapalenia mięśnia sercowego u dzieci

Zapalenie mięśnia sercowego jest nieraz trudne w rozpoznaniu, ponieważ często nie daje wyraźnych objawów. U dzieci objawia się ono różnie, w zależności od wieku oraz cech indywidualnych. Łagodne objawy choroby przypominają przeziębienie lub grypę i są to m.in.:

• bóle mięśni;
• bóle stawów;
• lekkie bóle w klatce piersiowej;
• zmęczenie, osłabienie i nietolerancja wysiłku;
• potliwość;
• zawroty głowy;
• kaszel;
• katar;
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego: wymioty, bóle brzucha, biegunka.

Zobacz też: Wybroczyny u dziecka – co może być ich przyczyną?

Małe dzieci trzeba szczególnie uważnie obserwować, ponieważ w kolejnych dniach infekcja może objąć także serce. W przypadku pojawienia się dodatkowych objawów należy jak najszybciej udać się z dzieckiem do lekarza. Wyraźne objawy, które powinny zaalarmować rodziców, to:

• duszność, przyspieszone oddychanie oraz trudności w oddychaniu;
• świsty przy oddychaniu;
• wysoka gorączka, która nie spada po podaniu leków przeciwgorączkowych;
• spadek ciśnienia tętniczego krwi;
• zmniejszenie ilości wydalanego moczu;
• objawy kardiologiczne, w tym: zaburzenia rytmu serca, przyspieszenie rytmu serca, przyspieszenie akcji serca czy kołatanie serca;
• zimne dłonie oraz stopy dziecka;
• omdlenia.

Obrzęki kończyn współtowarzyszące innym objawom świadczą o pogrubieniu ścian lewej komory serca, charakterystycznego dla agresywnego przebiegu choroby zapalenia mięśnia sercowego.

Zobacz też: Jak objawia się czerniak u dzieci?

Jakie mogą być następstwa zapalenia mięśnia sercowego u dzieci?

Ostre zapalenie mięśnia sercowego może doprowadzić m.in. do zaburzeń rytmu serca czy kardiomiopatii rozstrzeniowej, która prowadzi często do zaawansowanej niewydolności serca i konieczności jego przeszczepienia.

Czytaj również: Zapalenie opon mózgowych u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Diagnostyka zapalenia mięśnia sercowego

Rozpoznanie zapalenia mięśnia sercowego wymaga wywiadu lekarskiego oraz wykonania szeregu specjalistycznych badań takich jak:

• morfologia krwi, w której bada się m.in. odczyn Biernackiego (OB), stężenie troponin, białko C-reaktywne oraz ilość leukocytów;
• badanie echokardiograficzne (ECHO), które umożliwia dostrzeżenie zmian kurczliwości serca oraz jego części, powiększenie serca oraz obecność płynu wokół serca. Jest ono bardzo ważne w diagnostyce ZMS. U małych dzieci pomaga w różnicowaniu ZMS od wrodzonej wady naczyń wieńcowych;
• badanie elektrokardiograficzne (EKG, czyli zapis elektrycznej czynności serca), które pomaga określić stan serca. Aż u 90% hospitalizowanych dzieci stwierdza się nieprawidłowości w tym badaniu;
• RTG klatki piersiowej pozwala określić wielkość serca oraz wykryć obecność płynu, który może wskazywać na jego niewydolność;
• USG serca umożliwia ocenę budowy, pracy serca, a także wykrycie obecności płynu w jamie osierdzia;
• rezonans magnetyczny serca uwidacznia szczegółowe zmiany w sercu;
• biopsja mięśnia sercowego jest wykonywana rzadko i tylko wtedy, kiedy u pacjenta wystąpi ostra niewydolność serca o nieznanej przyczynie lub trwająca dłużej niż 2 tygodnie.

Profilaktyka zapalenia mięśnia sercowego u dzieci

Ze względu na to, że zapalenie mięśnia sercowego jest powodowane przez różne patogeny, jedyną znaną profilaktyką są dostępne szczepienia ochronne przeciwko chorobom bakteryjnym i wirusowym.

Zapalenie mięśnia sercowego a szczepienie dzieci przeciwko chorobie COVID-19

Najnowszą szczepionką ochronną, która wzbudza wiele kontrowersji, jest szczepionka przeciwko chorobie COVID-19 firmy Pfizer , oparta o technologię mRNA. Została ona dopuszczona do stosowania u dzieci w wieku 5-11 lat pod koniec ubiegłego roku. Jak w przypadku każdej szczepionki pojawiają się doniesienia o objawach niepożądanych po jej podaniu. Najczęściej są to łagodne objawy, w postaci bólu w miejscu podania szczepionki, zmęczenia oraz bólu głowy.

Na podanych 8,7 mln szczepionek pacjentom w wieku 5-11 zdarzyło się zaledwie 11 przypadków zapalenia mięśnia sercowego. Najnowszy międzynarodowy raport oceny bezpieczeństwa dotyczącej szczepionki firmy Pfizer w omawianej grupie wiekowej jasno wskazuje na bezpieczeństwo jej stosowania. Warto podkreślić, że ciężki przebieg koronawirusa jest obarczony znacznie większym ryzykiem zapalenia mięśnia sercowego oraz innych zmian kardiologicznych i wielonarządowych.

Czytaj również: Zapalenie pęcherza u dziecka

Leczenie zapalenia mięśnia sercowego u dzieci

Przy zapaleniu mięśnia sercowego stosuje się leczenie przyczynowe oraz leczenie objawowe. Terapia różni się w zależności od przyczyny i przebiegu choroby. Chorym podaje się m.in. leki przeciwwirusowe, leki immunosupresyjne oraz preparaty leczące niewydolność serca. Obowiązkowe jest także ograniczenie aktywności fizycznej, czyli tzw. reżim łóżkowy.

Ciężkie przypadki zapalenia mięśnia sercowego muszą być leczone w szpitalu, często na oddziałach intensywnej terapii. Monitoruje się tam parametry wydolności układu krążenia dzieci. Stosuje się też:

• oddech wspomagany;
• farmakoterapię, w tym dożylne leki inotropowe, diuretyki czy beta-adrenolityki;
• mechaniczne wspomaganie układu krążenia;
• przeszczep serca.

Leczenie szpitalne trwa średnio od 6 do 35 dni. Po wyzdrowieniu zaleca się spokojny tryb życia przez około pół roku.

Czy zapalenie mięśnia sercowego u dziecka można całkowicie wyleczyć?

U większości dzieci z zapaleniem mięśnia sercowego, które udało się wyleczyć, obserwuje się całkowity powrót do zdrowia. Niestety istnieje też spora grupa małych pacjentów (około 25%), u których odnotowuje się dysfunkcję mięśnia sercowego po przebytej chorobie.