Przebodźcowanie – przyczyny, objawy, jak zapobiec przestymulowaniu dziecka?

Przebodźcowanie dziecka – co to jest?

Przebodźcowanie dziecka, zwane również przestymulowaniem jest przeciążeniem psychofizycznym, które zostało spowodowane długotrwałymi i zbyt intensywnymi doznaniami zmysłowymi. Niewykształcony system nerwowy malucha sprawia, że mózg nie jest w stanie odpowiednio przetwarzać i filtrować informacji płynących z otoczenia.

W wyniku nadmiernej stymulacji dochodzi do pojawienia się określonych zachowań, m.in. zmęczenia dziecka – staje się ono płaczliwe, niespokojne, trudno jest także skupić mu uwagę na danej czynności. To duże obciążenie, które w konsekwencji zaburza harmonijny rozwój oraz kształtuje nieprawidłowe wzorce. Nadmiar bodźców maluch może odczuwać jako poczucie zagrożenia i utratę bezpieczeństwa.

W większości przypadków dzieci są przebodźcowane wzrokowo (oświetlenie) oraz słuchowo (hałas, nadmiar różnego rodzaju dźwięków). Na przestymulowanie szczególnie narażone są noworodki, niemowlęta oraz dzieci mieszkające w hałaśliwej części miasta.

Jakie mogą być przyczyny przebodźcowania dziecka?

Najczęstsze czynniki, które mogą prowadzić do przebodźcowania dziecka, zarówno noworodka, niemowlaka i starszego malucha, to:

• spędzanie czasu w głośnym otoczeniu – zatłoczone sklepy, galerie handlowe, hałaśliwe imprezy itp.;
• nadmiar bodźców w domu – świecące lub wydające różne dźwięki zabawki, ruchome obrazy lub ostre zapachy;
• zaburzona rutyna dnia – częste zmiany pory posiłków, snu czy zabawy;
• zbyt duża ilość zajęć dodatkowych – nadmiar atrakcji może mieć w dłużej perspektywie negatywny wpływ na mózg dziecka i jego układ nerwowy;
• zasypianie przy włączonym telewizorze, radiu czy ekranie telefonu – według Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej dzieciom do momentu ukończenia 18. miesięcy życia nie zaleca się kontaktu z mediami: telewizorem, radiem, telefonem. Zbyt duża częstotliwość bodźców negatywnie oddziałuje na zmysły i układ nerwowy malucha, powodując nadmierną stymulację, a to już prosta droga do przebodźcowania dziecka.

Jakie są objawy przebodźcowania u małego dziecka?

Przebodźcowane niemowlę nerwowo kręci główką, zaciska piąstki i chowa głowę w poduszkę. Staje się płaczliwe i okazuje niepokój. Do objawów może dołączyć: szybszy oddech, kichanie czy podwyższona temperatura ciała. Zwykle rodzice mają problemy z uspokojeniem pociechy. Takie zachowanie niemowląt może wskazywać na przestymulowanie.

Przestymulowanie dziecka objawia się na wiele różnych sposobów, warto więc umieć rozpoznawać. Symptomy dotyczą zarówno wyglądu, jak i zachowania małego dziecka.

Starsze dzieci wykazują nadmierne pobudzenie czy rozdrażnienie lub wręcz przeciwnie – zmęczenie i niechęć do jakiejkolwiek aktywności. Niektóre maluchy wybuchają złością lub buntują się przeciwko poleceniom wydawanym przez rodziców czy opiekunów. Kumulacja negatywnych emocji sprawia, że nadmiernemu pobudzeniu towarzyszą również brak koncentracji i nadpobudliwość ruchowa – przebodźcowane dziecko nie potrafi skoncentrować się na jednej czynności i chce wykonywać kilka z nich jednocześnie. Zbyt duża częstotliwość bodźców powoduje także nieprawidłowości w rozwoju – dzieci mają problemy emocjonalne oraz trudności w nawiązywaniu relacji. Przestymulowane dziecko cierpi na zaburzenia snu – maluch często wybudza się w nocy lub nie może w ogóle zasnąć.

Jak radzić sobie z nadmiarem bodźców i prawidłowo stymulować niemowlę?

Jeśli zauważymy, że nasze dziecko wysyła sygnały świadczące o przebodźcowaniu, w pierwszej kolejności należy zapewnić mu odpowiednie warunki między intensywnymi wrażeniami a odpoczynkiem. Warto dokładnie przyjrzeć się otoczeniu, w którym przebywa i zwrócić szczególną uwagę na to, czy jest narażone na nadmiar bodźców.

Oczywiście małe dziecko w naturalny sposób jest ciekawe świata, dlatego też stymulowanie jego rozwoju odgrywa ważną rolę. Jednak ilość i intensywność bodźców powinna być zawsze dopasowana do możliwości malucha. Stymulacja ma na celu pobudzać jego uwagę i zachęcać do własnej aktywności.

Pierwszy rok życia to najważniejszy okres rozwojowy. Niemowlęta w pierwszych miesiącach do prawidłowego rozwoju potrzebują delikatnych bodźców, dlatego w tym czasie należy ograniczać dopływ hałasu, ostrego światła i pobytu w dużych skupiskach ludzi. Widok twarzy najbliższych dorosłych oraz spokojny głos rodzica to dla malucha prawdziwa oaza spokoju i źródło najcenniejszej stymulacji wzrokowej. Równie ważne jest częste przytulanie i spokojne mówienie do dziecka. Zabawki powinny być proste i stymulujące maksymalnie dwa zmysły. Dlatego w pierwszych miesiącach życia nie poleca się świecących, grających i wibrujących zabawek interaktywnych, ponieważ mogą one powodować przestymulowanie niemowlaka.

Najmłodsze dzieci, aby prawidłowo rozwijać swoje zmysły, potrzebują przede wszystkim poczucia stałości w postaci harmonogramu dnia dostosowanego do ich potrzeb i rytuałów. Dlatego planując aktywność warto uwzględnić jego podstawowe potrzeby: swobodną zabawę, sen, odpoczynek i spacer. W wolnym czasie lepiej zorganizować odpoczynek w spokojnym i cichym miejscu, niż fundować dzień w zatłoczonej galerii handlowej. Przed popołudniową drzemką i nocnym snem warto zadbać o odpowiednie warunki w pobliżu i odciąć dziecko od nadmiaru bodźców – nie włączać telewizji, radia czy telefonu. Właściwe bodźce pomagają dziecku lepiej funkcjonować w otoczeniu, pozytywnie wpływają na poczucie bezpieczeństwa i uczą bliskości.

Jeśli mimo obserwacji zachowań dziecka i wprowadzenia zmian, maluch wciąż wysyła sygnały świadczące o przebodźcowaniu, warto skonsultować się z psychologiem dziecięcym.