Nauka czytania i pisania – kiedy zacząć?

Nauka czytania metodą Glenna Domana – bo nawet noworodek potrafi

Naukę czytania można zacząć już z noworodkami (sic!). W Internecie można znaleźć strony poświęcone nauce czytania najmłodszych i wskazówki, jak powinna przebiegać taka nauka na każdym etapie rozwoju. Nauka czytania noworodków to przykład skrajny, niemniej jednak świadczy o tym, że nie ma rzeczy niemożliwych.

Naukę czytania, a właściwie wstęp do nauki czytania, można podjąć już kilka dni po narodzinach. Jak wygląda nauka czytania z noworodkami? Nauka oparta jest na metodzie wczesnej edukacji Glenna Domana. Do tego celu wykorzystuje się białe karty z wyrazami. Na pierwszej karcie może pojawić się imię dziecka. Dziecko skupia wzrok na karcie, a mama lub tata głośno odczytują słowo. Codziennie pokazuje się maluchowi inne słowo, a po 3 tygodniach powtarza przebyty cykl nauki. Skupianie uwagi dziecka na kartach z napisami może wpłynąć pozytywnie na rozwój zdolności widzenia szczegółów. Wielu specjalistów odradza jednak podejmowanie nauki czytania z noworodkami i niemowlętami argumentując, że bez względu na moment rozpoczęcia nauki, w pewnym okresie życia dziecko czyta tak samo.

We wczesnym nauczaniu czytania najważniejszy jest aspekt zabawowy. Tak małych dzieci nie wolno zmuszać do nauki, jeśli nie mają na to ochoty. Zły humor, zmęczenie, niechęć dziecka są wystarczającym sygnałem, do odłożenia nauki na później.

Nauka czytania i pisania – podejście spontaniczne

Na rynku wydawniczym jest wiele pozycji książkowych, które pomagają wyrobić u dziecka umiejętność czytania. Dzięki nim rodzice mają duży wybór, by zainteresować swoje pociechy różnymi historiami i opowieściami. Podczas kolejnego czytania tych samych książek dorośli często mimowolnie objaśniają latoroślom nazwy liter i uczą całych wyrazów, które później młodzi czytelnicy odwzorowują na kartkach papieru. To jest pierwsza nauka pisania i czytania. Odbywa się spontanicznie, a dziecko nie czuje się zestresowane i przymuszone.

Czy warto uczyć przedszkolaka pisać i czytać?

Dzieci uczą się zwykle liter w zerówce, a pisać i czytać zaczynają w pierwszej klasie szkoły podstawowej. Wcześniejsze zapoznanie malucha z literkami nie jest złym pomysłem – ułatwi mu późniejszą naukę, pomoże nam także zorientować się, czy dziecko nie ma skłonności do dysleksji.

Pamiętajmy jednak, że nauka ma być zabawą. Nie uczmy dziecka na siłę, tylko po to by móc się pochwalić przed znajomymi: „nasz Jaś ma cztery lata, a już umie pisać!”. Jeśli stawianie pierwszych liter w zeszycie go nudzi – dajmy spokój. Gdy jednak dziecko wyraźnie interesuje się słowami (np. uważnie przygląda się stronom książki, gdy czytasz mu bajkę), można spróbować. Warto zacząć od rozpoznawania wielkich liter, najlepiej drukowanych.

Przydatne będą książeczki do nauki czytania (z każdym słowem odpowiednio zilustrowanym), magnesy w kształcie literek a także ekran i klawiatura komputera. Uczmy na przykładzie słów prostych i istotnych dla dziecka („mama”, „ tata”, „lala”, „kot” ). Możemy też zacząć od „przedstawienia” dziecku liter tworzących jego imię.

Jakie książki czytać przedszkolakowi?

O ile dwu–, trzylatkom zależy na kolorowych, atrakcyjnych ilustracjach, wiernie odzwierciedlających treść, o tyle cztero–, pięciolatek będzie już wolał większą ilość tekstu. Treść książki powinna być dostosowana do wieku dziecka, jego możliwości intelektualnych i psychicznych. Ma mówić o sprawach dla dziecka istotnych, zrozumiałym dla niego językiem.

Lepiej jednak zawyżać próg trudności, niż go zaniżać. Już pięciolatek chętnie posłucha „Plastusiowego pamiętnika”, „Muminków” czy „Dzieci z Bullerbyn”. Jeśli nie wszystko zrozumie – będzie okazja do rozmowy i wytłumaczenia.

W sprzedaży jest sporo książeczek ze streszczeniami znanych bajek – często w wersji uproszczonej i zubożonej, napisanych kiepską polszczyzną. Lepiej z nich zrezygnować, niech dziecko poznaje klasykę w wersji oryginalnej i dobrych tłumaczeniach. Więc jeśli „Kubuś Puchatek”, to A.A. Milne, a nie streszczenie bajki Disneya.

Nauka liter przez zabawę w domu

Dzieci podpatrują swoich rodziców i to od nich uczą się wykonywania różnych czynności. Obserwują i naśladują. Jeśli dorosły zaczyna pisać litery i wyrazy na kartce papieru, to latorośl sama z siebie też zacznie próbować to robić, naśladując go. To będzie jednocześnie zabawa i rodzinna integracja. Taka nauka czytania i pisania wręcz zakorzeni się w umyśle młodego człowieka jako coś ciekawego i wartego uwagi. Potem łatwiej będzie mu się skupić i skoncentrować na wykonaniu jakiegoś zadania, np. w szkole czy przedszkolu.

Kiedy zacząć wprowadzać tę formę zabawy i nabywania nowych umiejętności? Czytać warto już niemowlęciu, natomiast pisanie zależy od jego indywidualnej gotowości. Potrzeba, żeby dziecko rozwinęło najpierw koordynację wzrokowo-ruchową, słuchową, a także dotyczącą kwestii percepcji wzrokowej. Gdy tylko opanuje te umiejętności, wtedy łatwiej będzie mu zrozumieć istotę pisania i czytania.
Nastawienie na formę zabawową pozwoli dziecku bezstresowo podejść do takiej nauki. Dzięki temu samo będzie się garnęło ku odkrywaniu nowych i nieznanych mu „terenów”, co umożliwi jego szybszy rozwój oraz efektywniejszą naukę czytania i pisania.

Nauka liter przez zabawę w przedszkolu

Najważniejszą zasadą w przedszkolu jest nauka poprzez zabawę. Dlatego proces nauki czytania trwa nieustannie, dotyczy nie tylko zajęć edukacyjnych, ale pojawia się również w czasie zabaw. Nauka czytania jest procesem zintegrowanym z całokształtem aktywności dziecka w przedszkolu.

Program przedszkolny przewiduje zapoznanie dzieci z 22 literami. Proces nauki czytania dzieli się na kilka etapów. Naukę czytania poprzedza tzw. wyrabianie gotowości do nauki czytania. W tym etapie wprowadza się dźwięki (głoski). Dopiero później dzieci poznają graficzne odpowiedniki dźwięków, które słyszą, czyli litery. Wyodrębnianie poszczególnych głosek w wyrazie (analiza dźwiękowa wyrazu) oraz łączenie ich w całość (synteza dźwiękowa wyrazu) to podstawa, na której opiera się proces nauki czytania w przedszkolu. Po analizie i syntezie dźwiękowej kolejnym etapem jest analiza słuchowo-wzrokowa.

W przedszkolu wykorzystuje się kilka metod nauki czytania. Najczęściej stosowaną jest metoda analityczno-syntetyczna. Dziecko najpierw poznaje małe litery oznaczające samogłoski, później spółgłoski, a na koniec wielkie litery. Przedszkolaki omawiają z nauczycielką obrazki, które mają przed sobą lub wierszyki, których wysłuchały. Ważnym pojęciem jest tzw. wyraz podstawowy, czyli wyraz, z którego wyodrębnia się głoski odpowiadające uczonym literom. Dzieci wyodrębniają głoski z wyrazu podstawowego, poszukują poznawanej głoski w innych wyrazach, rozpoznają nową literę wśród innych liter. Oprócz metody analityczno-syntetycznej, stosuje się metodę syntetyczną (przechodzenie od głoski lub litery do wyrazu), metodę analityczną (przechodzenie od wyrazu do liter i głosek) i metodę globalną (wskazywanie różnic pomiędzy poszczególnymi wyrazami).

W przedszkolu zajęcia edukacyjne przeplatają się z zajęciami ruchowymi. Nauka zawsze odbywa się poprzez zabawę. Ważne jest powtarzanie i utrwalanie zdobytych informacji. Trzeba pamiętać, że małe dziecko uczy się przez cały czas. Zabawa jest nie tylko zabawą, ale okazją do doskonalenia zdobytych umiejętności.

Metody nauki liter i czytania

W wielu książkach dla dzieci różne przedmioty czy też rysunki opisane są jego nazwą. Rodzic czyta je maluchowi, który zapamiętuje czytane słowa i kształt wyrazów. Dzięki temu potrafi je później powtórzyć, a po pewnym czasie również zapisać dane słowo. Taka nauka czytania i pisania określana jest jako globalna.

Oczywiście do nauki pisania potrzebny jest odpowiedni poziom rozwoju motoryki małej. Może ją przyswoić dziecko, które jest w stanie już artykułować słowa oraz poprawnie utrzymać długopis czy kredkę w dłoni, czyli już w wieku 2-3 lat. Potem łatwiej jest mu nauczyć się poszczególnych liter w trakcie zwyczajowej nauki w przedszkolu czy szkole. Innym rozwiązaniem jest tzw. metoda krakowska. Polega ona na nauce samogłosek, a później spółgłosek, łącząc je następnie w sylaby. Sylabową metodę czytania wykorzystuje się też w przedszkolach i szkołach. Jest też pomocna w samodzielnym czytaniu.

Gotowość dziecka do nauki czytania

W kwestii, kiedy zacząć z dzieckiem naukę czytania i pisania, istotny jest jego poziom rozwoju. Liczy się tutaj gotowość młodego człowieka do przyswojenia takiej wiedzy i możliwości jej realizacji. Oczywiście ważne jest także umiejętne wsparcie ze strony osoby dorosłej, nakierowanie i rozbudzenie zainteresowania nauką czytania i pisania.

Nauka czytania i pisania – niepokojące objawy

Istotną kwestią jest zwrócenie uwagi, czy u dziecka nie występują jakieś zaburzenia. Jeśli rodzic niepokoi się tym, że jego pociecha przez długi okres mówi niewyraźnie, to być może mamy do czynienia z opóźnionym rozwojem mowy. W takim przypadku należy udać się do logopedy, który zaleci odpowiednią terapię.

Może się też okazać, że nauka czytania i pisania jest utrudniona przez występującą u dziecka dysleksję. Tutaj pomogą zajęcia kompensacyjne czy też artykulacyjne pod kierunkiem doświadczonego pedagoga.

Nauka czytania i pisania może być dla dziecka ciekawą przygodą. Istotną kwestią jest tylko kiedy zacząć? Pamiętajmy, że to zależy od jego indywidualnego rozwoju i chęci. Nie należy zmuszać dziecka do nauki, żeby się nie zraziło. Warto więc wprowadzać formy zabawowe oraz wspierać i rozsądnie nakierowywać ku jego prawidłowemu rozwojowi.

Metoda wczesnej edukacji Glenna Domana

Coraz częściej rodzice postanawiają rozpocząć zabawy ze słowem pisanym z dziećmi jeszcze przed rozpoczęciem nauki czytania w przedszkolu. Najlepiej, gdy wczesna nauka czytania odbywa się z dziećmi około 3. roku życia – tak zalecają eksperci.

Założenia wczesnej nauki są oparte na wynikach badań Glenna Domana. Metoda wczesnej edukacji Glenna Domana rozwinęła się przypadkowo – w trakcie pracy z dziećmi upośledzonymi Doman zauważył, że pomimo uszkodzeń mózgu dzieci są w stanie nauczyć się czytać już w wieku 3 lat! Kolejne badania pokazały, że również dzieci zdrowe z powodzeniem są w stanie nauczyć się czytać wcześniej, niż sądzono.

W metodzie Glenna Domana do nauki wykorzystuje się białe karty papieru z wydrukowanymi na czerwono wyrazami. Zapoznawanie ze słowem pisanym następuje w kolejności od rzeczowników przez czasowniki po przymiotniki. Z czasem, stopniowo zmniejszając rozmiar czcionki, wprowadza się proste, a następnie rozwinięte zdania. Na wykorzystaniu szablonów opiera się również wczesna nauka matematyki.

Co zrobić, by dziecko w przyszłości lubiło czytać?

Zadbaj, by od pierwszych miesięcy życia miało kontakt z książkami. Już niemowlakowi warto czytać lub opowiadać o tym, co jest na obrazkach. Dla kilkulatka wybieraj takie książki, które mu się podobają. Nie zmuszaj dziecka do słuchania historii, która je nudzi, tylko dlatego, że została ona uznana przez ekspertów za „godną polecenia”. Na rynku jest ogromny wybór (także wśród wartościowych pozycji), więc z pewnością można znaleźć coś, co spodoba się i tobie, i twojemu dziecku.

Jak najwcześniej stwórz rytuał codziennego wieczornego czytania. Pamiętaj też, że dziecko uwielbia naśladować dorosłych, więc jeśli będzie widziało, że ty czytasz, w przyszłości samo chętniej sięgnie po książkę. Nie zmuszaj jednak do nauki samodzielnego czytania. Większość dzieci w Polsce w końcu opanowuje tę sztukę, więc i na twojego malca przyjdzie pora. Chodzi przecież o to, żeby książka kojarzyła mu się z przyjemnością a nie z przymusem.

współpraca: Anita Anders