Błonica – rodzaje, objawy, leczenie, szczepienia

Błonica – choroba górnych dróg oddechowych?

Choroba błonicy jest wywoływana przez trzy typy Gram-dodatnich bakterii Corynebacterium diphtheriae , zwanych maczugowcami. Mogą one mieć formę nietoksyczną lub toksyczną. Działalność toksyny błoniczej prowadzi do toksemii i wywołuje poważne uszkodzenia w wielu narządach.

W zależności od umiejscowienia bakterii, dochodzi do infekcji m.in. dróg oddechowych, błon śluzowych narządów płciowych lub jamy nosowo-gardłowej.

Występowanie błonicy jest ściśle związane z poziomem rozwoju danego państwa i dostępem do opieki medycznej oraz szczepionek, które są jedyną skuteczną ochroną przed niszczącą działalnością maczugowca błonicy. W krajach rozwijających się, gdzie większość osób jest niezaszczepiona, błonica może wywoływać epidemie, ponieważ bardzo łatwo się rozprzestrzenia.

Jak można się zarazić dyfterytem, czyli błonicą gardła?

Pałeczki maczugowca błonicy przenoszą się drogą kropelkową, a więc w najtrudniejszy do uniknięcia sposób. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez bezpośredni kontakt osoby zdrowej z chorą lub jej wydzielinami, pośrednio poprzez dotykanie przedmiotów, na których bytują bakterie maczugowca błonicy, a nawet przez kontakt z zakażonymi zwierzętami.

Bakterie zawierające toksynę błoniczą zaczynają działać w organizmie po upływie od 2 do 5 dni. Atakują przede wszystkim gardło i błony śluzowe.

Błonica krtani i inne rodzaje – objawy błonicy

Pałeczki maczugowca błonicy osiedlają się w błonach śluzowych różnych tkanek. Bakteria wytwarza toksynę, indukując ich zapalenie i rozpoczęcie zgubnego procesu ich martwicy. Na powierzchni tkanek tworzy się charakterystyczna szarawa lub czarna błona rzekoma, w której znajdują się endotoksyny. Mogą one wyrządzić wiele szkód w organizmie: zaatakować narządy wewnętrzne, a nawet doprowadzić do zapalnego mięśnia sercowego.

W przypadku błonicy ogólne objawy są zbliżone do dolegliwości przy zatruciu. Objawy choroby to m.in.: spadek ciśnienia krwi, arytmia serca, nieprawidłowe i zaburzone krążenie, a także bladość skóry.

Rodzaje omawianej choroby to:

• błonica gardła (dyfteryt), w której zmiany w postaci szarego nalotu, czyli tak zwanych błon rzekomych dotyczą błony śluzowej gardła. Błonica może także dotyczyć migdałków. Najczęściej bakterie zajmują węzły chłonne gardła i wywołują na nich mocny obrzęk. W rozpoznaniu widoczna jest tzw. szyja Nerona;
• błonica nosa najczęściej objawia się charakterystyczną wydzieliną o nieprzyjemnym zapachu. Składa się ona ze śluzu, ropy oraz krwi, które wypływają z nosa. Błonica nosa występuje przede wszystkim u niemowląt i powoduje ubytki w naskórku nosa oraz warg. Błonica powierzchni błony śluzowej nosa przebiega przewlekle, co może skutkować rozprzestrzenianiem się choroby;
• błonica krtani (zwana powszechnie krupem, ze względu na podobieństwo przebiegu choroby do krupu zakaźnego, wywołanego przez wirusy) jest niezwykle niebezpieczna. Nieleczona błonica krtani prowadzi do znacznego zmniejszenia przepustowości krtani, a w efekcie do uduszenia, w związku z czym w przypadku błonicy krtani konieczna jest często intubacja lub tracheotomia (leczenie szpitalne). Błonica krtani zajmuje błony śluzowe górnych dróg oddechowych, przez co uniemożliwia wydawanie dźwięków przez zainfekowanego. Pozostałe, początkowe objawy błonicy to: gorączka, szczekający kaszel, brak apetytu, złe samopoczucie oraz zapalenie i ból gardła. U osoby zakażonej tym typem błonicy dochodzi do zajęcia dróg oddechowych, powiększenia węzłów chłonnych oraz opuchlizny tkanek i wyglądu tak zwanego byczego karku. Błonicę krtani można różnicować z paragrypą;
• błonica gardła i krtani, której objawy obejmują błony śluzowe górnych dróg oddechowych;
• błonica skóry z charakterystycznym wysiękiem na jej powierzchni, wywoływana przez nietoksyczne szczepy błonicy;
• błonica błon śluzowych narządów płciowych z objawami wycieku krwawo-ropnego – ma ograniczony przebieg. Powodują ją pozbawione toksyczności typy maczugowca omawianej choroby;
• błonica ucha zewnętrznego z towarzyszącym jej wysiękiem z ropy oraz krwi;
• błonica spojówki wygląda szczególnie niepokojąco, ponieważ poza szarym nalotem występuje także krwawienie;
• błonica pępka jest najczęściej obserwowana u niemowląt.

Diagnostyka błonicy

Rozpoznanie zakażenia błonicą jest kluczowe do podjęcia natychmiastowego leczenia w celu ratowania zdrowia i życia chorego.

Przebiega ono w dwóch etapach. W pierwszym, w którym dochodzi do podejrzenia choroby, obowiązkowa jest hospitalizacja pacjenta, w czasie której lekarz pobierze wymaz z błony nosa oraz gardła i poda jednorazową dawkę surowicy przeciwbłoniczej o wartości od 20 do 40 tysięcy jm. Drugi etap diagnostyki obejmuje wykonanie posiewu bakteriologicznego i potwierdzenie choroby.

Jakie mogą być powikłania błonicy?

Wydzielana przez maczugowce toksyna błonicza ma skłonność do atakowania licznych narządów i powodowania nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu, a w konsekwencji może prowadzić nawet do śmierci.

W zależności od umiejscowienia zakażenia i rodzaju bakterii choroba błonicy może powodować:

• zmiany i zapalenie mięśnia sercowego,
• martwicę błon śluzowych i cewek nerkowych,
• małopłytkowość,
• zajęcie węzłów chłonnych, górnych dróg oddechowych,
• niedrożność krtani.

Błonica może także zająć ośrodkowy układ nerwowy i wywołać porażenie podniebienia, mięśni tułowia, kończyn, a nawet mięśni twarzy. W ostateczności na skutek niewydolności oddechowej albo zatrzymania krążenia błonica może doprowadzić do śmierci pacjenta.

Szczepionka przeciw błonicy

Zapadanie na choroby zakaźne może być kontrolowane jedynie poprzez masowe wyrabianie w ludziach odporności, możliwe do osiągnięcia dzięki szczepieniom powszechnym.

Szczepionka przeciw błonicy jest zdobyczą medycyny, ponieważ jako jedyna umożliwia skuteczne zapobieganie zakażeniom. W Polsce szczepienia przeciwko błonicy są obowiązkowe i bezpłatne. Są one bezpieczne i przeznaczone dla dzieci oraz młodzieży do momentu ukończenia 19. roku życia.

Zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień, dziecku należy podać 4 podstawowe dawki szczepionki w odpowiedniej postaci w okresie 2, 3-4, 5-6 miesięcy i 16-18 miesięcy od urodzenia oraz dwie dawki przypominające – w 6. roku życia oraz w 14. roku życia. Jak każdy inny preparat, szczepionka przeciwko błonicy może wywołać lekki, przemijający po maksymalnie 24 godzinach stan zapalny w organizmie.

Skojarzone szczepionki przeciw błonicy, jakie podaje się dzieciom, mają zapobiec trzem groźnym chorobom: błonicy, tężcowi oraz krztuścowi. Najczęściej, u osób z przeciwwskazaniami do podania powyższej szczepionki, aplikuje się ją w innej postaci, chroniącej jedynie przed błonicą i krztuścem.

Poziom odporności u zaszczepionych dorosłych z czasem słabnie, dlatego zaleca się dawki przypominające co około 10 lat. Ponadto obywatelom mieszkającym w Polsce, którzy planują wyjazdy zagraniczne do stref, w których odnotowuje się wysokie zagrożenie błonicą, zaleca się przyjęcie przypominającej dawki szczepionki na co najmniej 6 tygodni przed podróżą.

Jak można leczyć błonicę?

Błonica jest chorobą zakaźną, która może doprowadzić do śmierci pacjenta, dlatego jej leczenie trzeba rozpocząć najszybciej, jak to jest możliwe i dostosować do stopnia zaawansowania zmian oraz wielkości błony rzekomej.

Leczenie błonicy obejmuje podawanie pacjentowi surowicy przeciwbłoniczej w dużych dawkach, która działa antytoksycznie. Przykładowo, w ciężkich stanach błonicy krtani albo gardła lekarz może podać nawet 100 000 jm. tego preparatu. W leczeniu błonicy dodatkowo stosuje się także penicylinę krystaliczną lub erytromycynę, które zabijają bakterie.

Leczenie trwa około 14 dni. Nie można zapomnieć o zapewnieniu pacjentowi odpowiedniej higieny poprzez aparaturowe odsysanie wydzieliny z nosa, gardła oraz pozostałych miejsc, a także o wypoczynku i nawodnieniu. W ciężkich przypadkach błonicy należy wdrożyć leczenie na oddziale szpitalnym intensywnej terapii.