Stopa końsko-szpotawa – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Skąd bierze się stopa końsko-szpotawa?

Zmiana w budowie stopy, określana jako stopa końsko-szpotawa może mieć charakter zarówno wrodzony, jak i nabyty. Wrodzona stopa końsko-szpotawa jest wynikiem zatrzymania rozwoju płodowego na etapie strzałkowym, co prowadzi do wykształcenia się niewłaściwego napięcia mięśniowego. U dzieci obserwuje się też przykurcze w obrębie tkanek miękkich i włóknienia mięśni.

Choć bezpośrednie przyczyny choroby nie są znane przypuszcza się, że czynnikami, które się do niej przyczyniają, mogą być:

• zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (np. pojawiające się przy porażeniu mózgowym);
• nieprawidłowe ułożenie płodu w brzuchu matki i ucisk rozwijających się kończyn dolnych;
• przyjmowanie przez kobietę w ciąży używek (jak alkohol, papierosy, narkotyki);
• czynniki genetyczne – jeżeli analogiczna wada występowała wcześniej w rodzinie, istnieje od 2 do 5% ryzyka, że dziecko urodzi się z tą złożoną deformacją stopy.

W literaturze wskazuje się na możliwą przyczynę wirusową deformacji. Wada nabyta może wykształcić się też na wczesnym etapie rozwojowym dziecka. Uwzględniając przyczyny warunkujące rozwój wady, stopę końsko-szpotawą dzieli się na:

• idiopatyczną, czyli bez wyraźnego powodu;
• syndromiczną, np. w związku z artrogrypozą lub zespołem Moebiusa;
• neurogenną, cechuje np. dziecięce porażenie mózgowe;
• teratogenną, czyli związaną ze zmianami wywołanymi przez kobiety przyjmujące używki w ciąży.

Szacuje się, że wrodzona stopa końsko-szpotawa jest drugą co do częstotliwości występowania wadą rozwojową w obrębie kończyny dolnej. Zwykle dotyczy obu stóp, znacznie rzadziej tylko jednej. Problem dotyczy średnio 1 dziecka na tysiąc i mniej więcej dwukrotnie częściej zdarza się u chłopców, niż u dziewczynek.

Jak rozpoznać stopę końsko-szpotawą?

Wygląd stopy końsko-szpotawej przypomina nieco kij do golfa, do którego nawiązuje zresztą anglojęzyczna nazwa deformacji (ang. clubfoot). Objawy stopy końsko-szpotawej obejmują wygięcie dystalnej części kończyny dolnej w trzech płaszczyznach:

• przodostopie jest przywiedzione i skierowane do wewnątrz (w supinacji);
• tyłostopie znajduje się w ustawieniu końskim i szpotawym;
• pięta rotuje przyśrodkowo;
• mięśnie, więzadła i torebki stawowe są przykurczone.

Przy stopie końsko-szpotawej niekiedy obserwuje się też rotację goleni do wewnątrz. Regułą są też znacznie szczuplejsze mięśnie łydek. Wadę można wykryć poprzez badanie USG już na wczesnym etapie rozwoju płodu w drugim trymestrze ciąży, choć proces leczenia i rehabilitacji rozpoczyna się dopiero po urodzeniu dziecka.

Warto wskazać, że wada rozwojowa może mieć różne stopnie skomplikowania (często stosuje się klasyfikację francuską, Dimeglio/Bensahela). Im jest ona bardziej zaawansowana, tym stopa dziecka będzie drobniejsza, a proporcje bardziej zaburzone.

Jak leczyć szpotawość stopy?

Leczenie stopy końsko-szpotawej należy rozpocząć tak szybko, jak to możliwe, ponieważ rokowania są w dużej mierze uzależnione od szybkości działań rehabilitacyjnych, w drugiej kolejności zaś dopiero od stopnia zaawansowania wady. W praktyce stosuje się kilka strategii, choć optymalny dobór działań powinien dobrać ortopeda dziecięcy, najlepiej specjalizujący się w leczeniu stopy końsko-szpotawej. Jakimi metodami leczy się stopę końsko-szpotawą?

Redresje

Redresja to kontrolowany ucisk, który ma na celu pobudzenie mechanoreceptorów znajdujących się w ścięgnach, mięśniach i skórze. Rozciąganie tkanek miękkich ma na celu przywrócenie prawidłowego zakresu ruchów w stawie.

Zabiegi manualne powinny być poprzedzone przygotowaniem tkanek do pracy mechanicznej, np. poprzez masaże lub stosowanie żeli i maści rozgrzewających. Niekiedy wykorzystuje się specjalne sprzęty, np. gumy oporowe. Wykonywanie redresji u małych dzieci wymaga szczególnej ostrożności, ponieważ delikatne tkanki są narażone na uszkodzenie.

Zakładanie opatrunków gipsowych

Opatrunki gipsowe pozwalają na utrwalenie zmian uzyskanych poprzez redresje. Dzięki nim korekcja pozwala na uzyskanie trwałego efektu. Zamiast bandaży można wykorzystać także ortezy, np. szynę derotacyjną czy buty Mitchella wraz z szyną Mitchella. Należy jednak pamiętać, że do założenia szyny wymaga się, aby kończyna znajdowała się już w prawidłowej pozycji.

Leczenie operacyjne

W przypadku kiedy mniej inwazyjne metody nie przyniosły rezultatu, stopę końsko-szpotawą można leczyć operacyjnie. Zabieg polega na zmianie ustawienia kości łódkowej względem głowy kości skokowej i wymaga przecięcia torebki stawu oraz wydłużenia niektórych ścięgien.

Niestety w przypadku operacji nadal istnieje ryzyko częściowego lub całkowitego nawrotu deformacji. Dodatkowo mogą pojawić się zaburzenia w obiegu krwi w obrębie stopy oraz zakażenie rany.

Ile kosztuje operacja stopy końsko-szpotawej?

Zabieg operacyjny kosztuje od mniej więcej 4-5 tysięcy złotych do nawet 16 tysięcy złotych i więcej w zależności od renomy placówki i kwalifikacji personelu.

Na czym polega metoda Ponsetiego?

Od kilkunastu lat ogromną popularnością cieszy się metoda opracowana przez prof. Ignatio Ponsetiego w latach 50. ubiegłego wieku. Jest ona uważana za nieoperacyjną, pomimo tego, że w trakcie zabiegu dochodzi do przecięcia ścięgna Achillesa. Skuteczność metody sięga nawet 95%.

Metodę Ponsetiego można podzielić na trzy etapy. Pierwszy krok to redresje wykonywane w supinacyjnym ustawieniu przodostopia, które mają uelastycznić tkanki. Następnie zakładanych jest kilka opatrunków gipsowych (od 5 do 7), które mają za zadanie ustawienie stopy w prawidłowej pozycji. Kolejny etap to przecięcie w znieczuleniu ścięgna Achillesa w celu zlikwidowania ustawienia końskiego. Po dokonaniu przecięcia stopa jest prostowana, a następnie zakładane są kolejne opatrunki na mniej więcej trzy miesiące. Po tym czasie u dziecka stosuje się już jedynie szynę odwodzącą przynajmniej do ukończenia 4. roku życia. W przypadku dzieci zaczynających naukę chodzenia szynę zakłada się przede wszystkim na noc.

Odpowiednie wczesne podjęcie działań daje możliwości korekcji całej stopy nawet u dzieci z zaawansowaną i wrodzoną stopą końsko-szpotawą. Zignorowanie deformacji zwykle powoduje ograniczenie ruchu stopy i liczne trudności w późniejszym życiu.