Brak owulacji (jajeczkowania) – przyczyny, objawy, leczenie cykli bezowulacyjnych

Co to jest owulacja?

Owulacja (inaczej jajeczkowanie) to środkowa faza cyklu miesiączkowego. Polega na pęknięciu dojrzałego pęcherzyka jajnikowego (pęcherzyk Graafa) w jajniku i uwolnieniu komórki jajowej.

Prawidłowa owulacja zależy przede wszystkim od osi podwzgórze – przysadka – jajnik oraz od prawidłowego wydzielania i działania hormonów gonadotropowych (folikulotropina oraz lutropiny). Mówi się, że do owulacji dochodzi 14 dni przed następnym krwawieniem miesiączkowym. Wynika to z faktu, że to właśnie ostatnia faza cyklu (faza lutealna) charakteryzuje się stałym okresem trwania – czyli 14 dni. Stąd trudno określić na początku cyklu, kiedy dokładnie dojdzie do owulacji, szczególnie jeśli kobieta miesiączkuje nieregularnie.

Czym jest cykl bezowulacyjny?

W cyklu bezowulacyjnym jajeczkowanie nie występuje, nie dochodzi do pęknięcia pęcherzyka Graafa. W związku z brakiem owulacji zapłodnienie nie jest możliwe. Okres bez owulacji może być normą u młodych dziewcząt oraz u kobiet przed menopauzą (cykle bezowulacyjne po 40. stają się coraz częstsze).

Jak rozpoznać, czy ma się cykl owulacyjny czy też bezowulacyjny?

Kalendarz dni płodnych i owulacji – sprawdź, kiedy masz dni płodne

Po czym poznać owulację i kiedy są dni płodne?

Okres 3 dni przed i 2–3 dni po owulacji uznaje się za tak zwane dni płodne, czyli okres, w którym istnieją największe na zajście w ciążę. Metody oznaczania dni płodnych (a więc i pośrednio owulacji) są następujące:

• oznaczanie podstawowej temperatury ciała – na początku cyklu średnia temperatura ciała kobiety wynosi 36,2 – 36,4°C. Im bliżej owulacji tym temperatura delikatnie spada, aż do momentu owulacji, kiedy to następuje skok temperatury o 0,4–0,6°C, z następczym spadkiem temperatury po owulacji. Jest to jednak niespecyficzny objaw, ponieważ istnieje dużo czynników, które mogą wpływać na wahania temperatury, szczególnie tak niewielkie.
• Test owulacyjny polega na pomiarze hormonu luteinizującego (LH) w moczu. Owulacja następuje po około 10–12 godzinach od szczytowego stężenia LH (wykrywanym w moczu). Testy owulacyjne do wykrywania LH w moczu są dostępne w aptekach.

Zmiany hormonalne zachodzące podczas całego cyklu miesiączkowego prowadzą do zmian w organizmie, a szczególnie w narządach płciowych, pozwalając tym samym wyróżnić objawy owulacji. Do objawów owulacji należą zmiany w śluzie szyjkowym – staje się on bardziej przezroczysty i rozciągliwy. Ponadto piersi są bardziej bolesne i tkliwe. Niektóre kobiety mogą odczuwać dyskomfort lub nawet niezbyt silnie wyrażony ból podbrzusza.

Jakie są przyczyny cyklu bezowulacyjnego?

Cykl bezowulacyjny to cykl, w którym nie dochodzi do jajeczkowania (czyli uwolnienia komórki jajowej z pęcherzyka Graafa). Cykle bez owulacji występują nawet u zdrowych kobiet raz do dwóch razy w ciągu roku – są wtedy traktowane jako wariant normy.

Brak fazy owulacyjnej zdarza się również u młodych dziewcząt w okresie dojrzewania, które dopiero zaczęły miesiączkować. Ilość cykli bez owulacji może stanowić u nich nawet do 50 proc. cykli przez kilka pierwszych lat miesiączkowania. Wynika to z niedojrzałości osi podwzgórze – przysadka – jajnik. Taka sama sytuacja dotyczy kobiet w okresie premenopauzy, czyli okresie przed menopauzą (ostatnią miesiączką, po której przez 12 miesięcy nie występuje już miesiączka). U nich również występują okresy bezowulacyjne i sytuacja taka traktowane jako fizjologiczna.

Inne przyczyny braku owulacji to między innymi nadmierna utrata wagi ciała albo otyłość, nadmierny wysiłek fizyczny oraz bardzo nasilony i przewlekły stres. Za brak jajeczkowania odpowiada także zespół policystycznych jajników (PCOS) oraz niedoczynność tarczycy. U niektórych kobiet zdarza się brak owulacji po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych, jeśli były one stosowane długotrwale.

Rzadką przyczyną bezowulacyjnego cyklu, nie mniej jednak należy o niej pamiętać, jest hiperprolaktynemia (nadmiar hormonu prolaktyny). Za hiperprolaktynemię odpowiadają między innymi: gruczolak przysadki, niewydolność nerek, niewydolność wątroby oraz niektóre leki.

Objawy cyklu bezowulacyjnego

Objawy braku owulacji są niespecyficzne, dlatego rozpoznanie cykli bezowulacyjnych wymaga specjalistycznej diagnostyki. Podejrzenie bezowulacyjnych cykli miesiączkowych mogą nasunąć takie objawy, jak nieregularne cykle miesiączkowe, krwawienia śródcykliczne oraz problemy z zajściem w ciążę. Jeśli takie symptomy występują, kobieta powinna zgłosić się do ginekologa, szczególnie jeśli planuje zajść w ciążę w niedalekiej przyszłości.

Na początku lekarz powinien zebrać szczegółowy wywiad co do objawów (długość cykli, regularność, krwawienia między miesiączkami). Należy zwrócić również uwagę na ogólny stan zdrowia – stan odżywienia, przewlekłe choroby współistniejące czy nadmierna ekspozycja na stres.

W diagnostyce braku owulacji stosuje się badanie poziomu progesteronu we krwi lub moczu. Po owulacji, czyli w drugiej połowie cyklu miesiączkowego, poziom progesteronu rośnie.

Kolejnym pomocnym badaniem jest USG ginekologiczne. USG pozwala sprawdzić rozmiar i kształt macicy, jajowodów oraz jajników, wykluczyć zespół policystycznych jajników. Czasem możliwe jest zobrazowanie i śledzenie rozwoju pęcherzyka jajnikowego.

Zebranie razem tych wszystkich badań i informacji pozwala ostatecznie potwierdzić lub wykluczyć brak owulacji.

Leczenie braku owulacji i szanse na zajście w ciążę

Leczenie cykli bezowulacyjnych zależy od przyczyny cykli bezowulacyjnych. W przypadku nadmiernego wysiłku fizycznego czy nieprawidłowej masy ciała, wystarczy zmniejszyć intensywność wysiłku i wrócić do optymalnej wagi.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się tak zwaną hormonalną terapię zastępczą (HTZ). Leczenie to pozwala na uregulowanie cyklu miesiączkowego. Innym lekiem mającym zastosowanie w leczeniu zaburzeń owulacji jest lek hormonalny z grupy selektywnych modulatorów receptora estrogenowego (klomifen). Ponadto stosuje się syntetyczne analogi hormonów gonadotropowych (FSH, LH). Schematy leczenia hormonalnego są indywidualnie dobierane do pacjentek przez lekarzy ginekologów i endokrynologów.

Czy można zajść w ciążę w sytuacji cykli bezowulacyjnych? Po wdrożeniu odpowiedniego leczenia hormonalnego i uregulowaniu cyklu miesiączkowego jest to możliwe. Pamiętajmy jednak, że jest to kwestia indywidualna. Jeśli nie udaje się uregulować cykli, drugą linią leczenia problemów z zajściem w ciążę są techniki wspomaganego rozrodu.