Zespół dziecka potrząsanego (SBS) – przyczyny, objawy, jak rozpoznać, leczenie

Co to jest zespół dziecka potrząsanego?

Zespół dziecka potrząsanego (w skrócie SBS, z ang. shaken baby syndrome) jest terminem medycznym służącym do opisania objawów i zmian fizycznych związanych z uszkodzeniem mózgu, kręgosłupa oraz kończyn malucha, które powstają w wyniku potrząsania dzieckiem, gwałtownego kołysania, czy uderzenia w głowę. Według badań wystarczy nawet 5 sekund potrząsania dzieckiem, aby przyczynić się do powstania syndromu dziecka potrząsanego.

Syndrom dziecka potrząsanego – przyczyny

Na SBS najbardziej narażone są dzieci w wieku niemowlęcym i żłobkowym. Maluchy w porównaniu z osobami dorosłymi mają nieproporcjonalnie dużą głowę (stanowi ok. 25% powierzchni ciała) i słabo rozwinięte mięśnie, które uniemożliwiają właściwą stabilizację odcinka szyjnego kręgosłupa. Ponadto niezrośnięte ciemiączka znacznie słabiej chronią naczynia krwionośne i mózg dziecka. Dlatego potrząsanie malucha powoduje, że jego głowa gwałtownie rusza się w przód i w tył, powodując przemieszczanie mózgu i doprowadzając do uszkodzeń ścięgien oraz mięśni.

Według statystyk syndrom dziecka potrząsanego dotyczy częściej rodzin dysfunkcyjnych, w których występują akty przemocy. Wśród czynników ryzyka wymienia się: młody wiek rodziców, trudną sytuację materialną, złe warunki ekonomiczne, uzależnienia itp. Oprawcami są rodzice (częściej ojcowie lub partnerzy matek). Czynnikiem wyzwalającym frustrację i zniecierpliwienie jest płacz dziecka i niemożność jego uspokojenia, co doprowadza do użycia siły wobec maluszka. Jednak do mikrouszkodzeń mózgu może dojść także podczas pozornie niewinnych okoliczności. Niektórzy rodzice robią to nieświadomie poprzez:

• zbyt energiczne potrząsanie dzieckiem w celu uspokojenia;
• intensywne kołysanie malucha w wózku lub regularne spacery po wyboistych terenach;
• podrzucanie dziecka w powietrze;
• huśtanie za ręce i nogi w formie zabawy;
• bieganie z niemowlakiem, znajdującym się w nosidle, chuście lub wózku;
• potrząsanie dziecka siedzącego na kolanach opiekuna.

Objawy syndromu dziecka potrząsanego

Medycyna wyodrębniła trzy główne objawy zespołu dziecka potrząsanego, są to:

• krwiaki podtwardówkowe;
• obrzęk mózgu;
• krwotoki w obrębie oka.

Nasilenie objawów może różnić się w zależności od siły uderzeń oraz czasu trwania potrząsania. U dzieci z SBS pojawiają się także inne symptomy takie jak:

• pojedyncze siniaki i otarcia w obrębie głowy, tułowia, klatki piersiowej oraz kończyn;
• apatia;
• trudności z podnoszeniem główki;
• zaburzenia oddychania;
• zaburzenia odruchu ssania i połykania;
• złamania żeber;
• zaburzenia wzroku oraz słuchu;
• uszkodzenia odcinka szyjnego kręgosłupa.

U starszych dzieci mogą to być zaburzenia mowy, zaburzenia świadomości, zmniejszony apetyt, problemy z wysławianiem się, a także niedobór wzrostu. W późniejszym wieku bardzo często skutkuje to problemami w sferze psychicznej – dziecko jest wycofane oraz wykazuje trudności komunikacyjne. Potrząsanie dzieckiem w skrajnych przypadkach może doprowadzić do ataków padaczkowych lub śpiączki. Skutkiem wylewu wewnątrzczaszkowego mogą być także utrata wzroku czy słuchu. Szacuje się, że nawet 25% dzieci z zespołem dziecka potrząsanego umiera w wyniku odniesionych urazów.

Jak rozpoznać zespół dziecka potrząsanego?

Diagnostyka zespołu dziecka potrząsanego jest trudna i stanowi ogromne wyzwanie dla lekarzy pediatrów oraz innych specjalistów, ponieważ z reguły nie powoduje żadnych urazów zewnętrznych. Przy podejrzeniu SBS kluczowy jest szczegółowy wywiad z rodzicami, bądź opiekunami dziecka. Niestety bardzo często rodzice przedstawiają personelowi medycznemu niepełne, bądź nieprawdziwe okoliczności wystąpienia urazów. W takim przypadku konieczne jest zgłaszanie podejrzeń do odpowiednich instytucji, które zbadają sytuację rodzinną malucha.

Podstawą rozpoznania SBS jest także wdrożenie diagnostyki obrazowej, która obejmuje TK (tomografię komputerową) oraz rezonans magnetyczny. Badania są w stanie uwidocznić zmiany w strukturze kostnej czaszki i tkance mózgowej. Do stwierdzenia pęknięć czy złamań stosuje się również zdjęcia RTG. W przypadku wylewu krwawego do siatkówki oka, konieczna będzie konsultacja okulisty i wykonanie badań okulistycznych. Lekarz może zlecić także wykonanie badań laboratoryjnych, aby wykluczyć, bądź potwierdzić schorzenia mające podobne objawy m.in. problemy z układem krążenia, czy choroby genetyczne.

Leczenie zespołu dziecka potrząsanego

Leczenie syndromu dziecka potrząsanego ma charakter przyczynowo-objawowy i zależne jest od charakteru oraz stopnia urazów. Terapia skupia się na łagodzeniu objawów jak: obrzęk mózgu, pęknięcia czaszki, krwawienia wewnątrzczaszkowe i narządowe. W przypadku dzieci z rozległymi obrażeniami zachodzi konieczność ingerencji chirurgicznej. Czasem niezbędna jest regularna rehabilitacja.

Zespół dziecka potrząsanego od lat stanowi poważny i złożony problem. Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy, że nieświadomie może wyrządzić krzywdę swoim pociechom, dlatego istotne jest, aby mówić o konsekwencjach, jakie za sobą niesie. Ważnym aspektem prewencji SBS jest edukacja i uświadamianie rodziców na temat fizjologii płaczu i zachowań małych dzieci.