Wodogłowie – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowania

Czym jest wodogłowie?

Część klinicystów definiuje wodogłowie jako stan zwiększonej ilości płynu mózgowo-rdzeniowego, który ma lub miał podwyższone ciśnienie.

Według innych schorzenie wynika z dysproporcji między tworzeniem, a wchłanianiem płynu mózgowo rdzeniowego. Na skutek jego nagromadzenia w przestrzeni wewnątrzczaszkowej, dochodzi do powiększenia komór mózgu.

Najbardziej aktualna definicja wodogłowia określa je jako stan, w którym na skutek nieadekwatnego przemieszczania się płynu mózgowo rdzeniowego z miejsca jego produkcji, do miejsca wchłaniania do krążenia obwodowego, nastąpiło aktywne poszerzenie układu komorowego mózgu.

Wodogłowie – jakie rodzaje wyróżniamy?

Najbardziej znany podział wodogłowia dotyczy jego etiologii i wyróżnia dwa podstawowe rodzaje: wodogłowie wrodzone oraz wodogłowie nabyte.

Wrodzona postać choroby jest najczęściej efektem wad cewy nerwowej. Może ją także spowodować stenoza wodociągu mózgu, czyli przewężenie połączeń między komorami mózgu. Wodogłowie wrodzone może także towarzyszyć innym chorobom, jak np. rozszczep kręgosłupa lub zespół Dandy-Walkera.

Ogólny podział wodogłowia uwzględnia z kolei wodogłowie zamknięte (obstrukcyjne) i wodogłowie komunikujące.

W przypadku wodogłowia obstrukcyjnego mamy doczynienia z blokadą przepływu płynu mózgowo rdzeniowego w układzie komorowym mózgu, skutkiem czego nie może on być wchłaniany w przestrzeni podpajęczynówkowej. Wodogłowie zamknięte powoduje zwykle guz mózgu, torbiele oraz wady wrodzone.

Wodogłowie komunikujące spowodowane jest przez zwiększoną produkcję płynu mózgowo rdzeniowego lub zaburzone wchłanianie w obrębie opony pajęczej mózgu. Schorzenie spowodowane jest zwykle przez zapalenie opon mózgowych, domózgowe krwawienia oraz wady wrodzone.

Wyjątkowym rodzajem schorzenia jest wodogłowie normotensyjne, będące jednym z typów wodogłowia komunikującego. Najczęściej spowodowane jest ono urazami w obrębie mózgu i ośrodkowego układu nerwowego, zapaleniem opon mózgowo rdzeniowych, a także krwotokiem podpajęczynówkowym. W przypadku wodogłowia normotensyjnego poziom płynu mózgowo rdzeniowego utrzymuje się na prawidłowym lub lekko podwyższonym poziomie.

Objawy wodogłowia

Wodogłowie może manifestować się różnorodnymi objawami, które zależą między innymi od jego przebiegu, a także od wieku pacjenta.

Najczęstsze objawy wodogłowia to między innymi:

• bóle głowy;
• nudności i wymioty;
• tarcza zastoinowa (obrzęk tarczy nerwu wzrokowego spowodowany wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego);
• nadmierna senność;
• zaburzenia równowagi;
• zmiany zachowania.

U najmłodszych pacjentów najbardziej typowym objawem jest zwiększony obwód głowy. Dodatkowo obserwuje się uwypuklenie kości czaszki – między innymi kości czołowej i ciemiączka. Charakterystyczne jest także poszerzenie żył skóry głowy.

U niektórych dzieci występuje objaw Macewena oraz Parinauda. Objaw Macewena polega na głośniejszym dźwięku powstają się podczas opukiwania miejsca połączenia kości ciemieniowej, potylicznej i skroniowej. Objaw Parinauda charakteryzuje się tym, że w trakcie patrzenia w górę gałki oczne kierują się ku dołowi.

W przypadku ostrej postaci rozszerzenia układu komorowego, zazwyczaj obserwuje się niespecyficzne objawy wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Gdy mamy do czynienia z postacią przewlekłą, charakterystyczną dla pacjentów w podeszłym wieku, objawy wodogłowia mogą manifestować się jako triada Hakima. Objawy należące do triady Hakima to:

• utrudnione chodzenie;
• zaburzona funkcja zwieraczy;
• zaburzenia funkcji poznawczych.

Przyczyny wodogłowia

Przyczyny wodogłowia zależą między innymi od tego, z jakim rodzajem schorzenia mamy do czynienia.

Przyczyny wodogłowia wrodzonego:

• stenoza wodociągu mózgu;
• wrodzone wady cewy nerwowej;
• krwawienie dokomorowe;
• infekcje;
• torbiele pajęczynówkowe.

Przyczyny wodogłowia nabytego:

Do przyczyn, mogących wywołać wodogłowie nabyte, zalicza się:

• infekcje;
• zapalenie opon mózgowo rdzeniowych;
• guz ośrodkowego układu nerwowego;
• krwotoki wewnątrzczaszkowe;
• urazy wewnątrzczaszkowe;
• udar mózgu.

Wodogłowie – powikłania

U niemowląt obecność wodogłowia może przyczyniać się do wystąpienia wielu poważnych zmian destrukcyjnych. Poza zmianami takimi jak zwiększenie obwodu głowy lub poszerzenie szwów czaszkowych, może wystąpić opóźnienie rozwoju dziecka.

Nieleczone wodogłowie może powodować wiele powikłań neurologicznych. W najbardziej skrajnych przypadkach, może prowadzić nawet do zgonu pacjenta.

Jak wygląda leczenie wodogłowia?

Leczenie wodogłowia rozpoczyna się od jest prawidłowej diagnozy. Najczęściej dokonuje się jej przy pomocy rezonansu magnetycznego lub badania tomografii komputerowej, określanego jako CT. Za pomocą nowoczesnych technik obrazowania, można dokładnie uwidocznić układ komorowy, a tym samym kształt i wielkość komór mózgu.

Leczenie wodogłowia odbywa się najczęściej za pomocą metod chirurgicznych. Niezależnie od wybranego sposobu terapii, kluczową rolę pełni efektywne usuwanie nadmiernej ilości płynu mózgowo rdzeniowego.

W przypadku nagłych przypadków zastosowanie ma leczenie krótkoterminowe. W tym celu stosuje się zewnętrzny dren komorowy.

W terapii długoterminowej, leczenie wodogłowia odbywa się przy pomocy sztucznej przetoki. W komorach mózgu umieszczany jest specjalistyczny cewnik, który zapewnia sukcesywny odpływ płynu mózgowo rdzeniowego, z nadmiarem którego mamy do czynienia. Jeden koniec cewnika znajduje się w komorze mózgu, drugi natomiast w obrębie innej jamy ciała. W większości przetok płyn odprowadzany jest do otrzewnej. Należy pamiętać, że stosuje się także przetoki odprowadzające do pęcherzyka żółciowego, opłucnej, a nawet przedsionka serca!

Alternatywą dla sztucznej przetoki jest endoskopowa wentrikulostomia trzeciej komory mózgu. Zabieg polega na chirurgicznym wykonaniu otworu w dnie trzeciej komory. Dzięki niemu płyn może swobodnie przeciekać do znajdujących się bezpośrednio pod nią przestrzeni – między innymi komory czwartej lub rogów dolnych komór bocznych. Zastosowanie tej metody leczenia wodogłowia można wykonać tylko u niektórych pacjentów.