Łożysko w ciąży – budowa, funkcje, ułożenie

Czym jest łożysko?

Łożysko (inaczej placenta) powstaje zarówno z tkanki macicy matki, a mianowicie z doczesnej podstawnej błony śluzowej macicy, jak i ze struktur płodowych – zewnętrznej błony płodowej, czyli kosmówki. Jest więc wspólnym narządem matki i płodu.

Człowiek należy do ssaków łożyskowych. Łożysko, obok pępowiny oraz błon płodowych, jest jednym z elementów popłodu. Są to struktury funkcjonujące podczas ciąży i umożliwiające jej prawidłowy rozwój. Ich rola kończy się z chwilą urodzenia dziecka, a wydalenie popłodu następuje w III okresie porodu.

Rozwój łożyska jest skomplikowany i następuje w kilku etapach. O całkowitym wykształceniu tego narządu możemy mówić ok. 12 tygodnia ciąży, czyli pod koniec I trymestru. Pod koniec ciąży łożysko ma kształt dysku, waży ok. 500 g, a jego średnica wynosi ok. 20–25 cm.

Budowa i ułożenie łożyska

Łożysko składa się z dwóch powierzchni: gładkiej i lśniącej – pokrytej owodnią powierzchni płodowej oraz zwróconej w kierunku ściany macicy – wyposażonej w liczne kosmki, poprzedzielanej nieregularnymi bruzdami powierzchni matczynej.

Kosmki końcowe są zakończone licznymi, drobnymi naczyniami krwionośnymi i są zanurzone we krwi matczynej, która dostaje się do przestrzeni międzykosmkowej z drobnych tętnic ślimakowatych błony śluzowej macicy. To właśnie tutaj następuje wymiana łożyskowa między krwią matki a krwią płodu.

Łożysko z jednej strony stanowi barierę uniemożliwiającą mieszanie się krwi matczynej i płodowej, z drugiej natomiast umożliwia wymianę niezbędnych substancji pomiędzy dwoma organizmami. Część kosmków przyrasta natomiast do ściany macicy, mocując do niej łożysko. Są to kosmki kotwiczące.

Łożysko jest połączone z płodem przez pępowinę, strukturę utworzoną przez trzy płodowe naczynia krwionośne – dwie tętnice pępowinowe oraz jedną żyłę pępowinową, otoczone niezwykle sprężystą tkanką łączną, zwaną galaretą Whartona. Żyła pępowinowa dostarcza płodowi krew bogatą w tlen i substancje odżywcze, natomiast tętnice pępowinowe odprowadzają z organizmu płodu zbędne produkty przemiany materii.

Prawidłowo łożysko umiejscawia się w górnej części jamy macicy. Może lokalizować się na przedniej ścianie macicy lub na tylnej ścianie.

Jaką funkcję pełni łożysko?

Łożysko w trakcie ciąży pełni szereg niezwykle ważnych funkcji. Należy do nich:

• dostarczenie do płodu żyłą pępowinową tlenu i niezbędnych do jego rozwoju substancji budulcowych,
• usuwanie zbędnych produktów przemiany materii płodu, co następuje za pośrednictwem tętnicy pępowinowej.

Wymiana gazowa, odżywienie i usunięcie metabolitów płodu to główne funkcje łożyska. Łożysko wytwarza również liczne hormony, niezbędne dla prawidłowego rozwoju płodu.

Należą do nich:

• gonadotropnia kosmówkowa, która stymuluje pęcherzyk ciążowy do produkcji progesteronu niezbędnego do utrzymania ciąży;
• laktogen łożyskowy – jego główna funkcja to zapewnienie dostatecznej podaży składników odżywczych dla płodu, dzięki czemu dziecko rośnie prawidłowo;
• progesteron – hormon, który umożliwia donoszenie ciąży;
• estrogeny – w czasie ciąży stymulują wzrost macicy.

Jakie objawy mogą świadczyć o patologii łożyska?

Problemy z łożyskiem w czasie ciąży mogą objawiać się w różny sposób. Do symptomów, które mogą wskazywać na jego patologię i wymagają niezwłocznej konsultacji z lekarzem ginekologiem, należą:

• krwawienie z dróg rodnych w drugiej połowie ciąży,
• ból okolicy podbrzusza oraz ból pleców,
• skurcze macicy.

O nieprawidłowości łożyska może również świadczyć nadciśnienie tętnicze rozwijające się u matki po 20. tygodniu ciąży, spowolnienie lub zahamowania rozwoju płodu, a także wahania czynności serca płodu. Objawy te są spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem łożyska.

Łożysko przodujące

Łożysko przodujące to nieprawidłowość definiowana jako łożysko zlokalizowane w obrębie dolnej części macicy. Może ono pokrywać wewnętrzne ujście kanału macicy lub znajdować się w jego bezpośrednim sąsiedztwie.

Ryzyko wystąpienia łożyska przodującego jest zwiększone w przypadku ciąży bliźniaczej, dodatniego wywiadu w kierunku tej patologii w poprzedniej ciąży oraz wysokiej rodności kobiety. Do uznanych czynników sprzyjających należą również:

• wcześniejsze operacje macicy,
• palenie papierosów,
• występowanie wad genetycznych u płodu,
• ukończenie wcześniejszych ciąż cięciem cesarskim.

O zagnieżdżeniu się łożyska w błonie śluzowej macicy, bezpośrednio nad szyjką macicy świadczą tzw. krwawienia anonsujące. Są to okresowo pojawiające się krwawienia z dróg rodnych, występujące w II połowie ciąży z powodu nieodczuwalnych przez ciężarną skurczów przepowiadających. Nie towarzyszą mu dolegliwości bólowe. Wraz z upływem czasu kolejne krwawienia mogą pojawiać się coraz częściej i być coraz obfitsze. Do zagrażającego życiu matki i dziecka krwotoku może dojść pod koniec III trymestru ciąży lub w czasie porodu. Z tego powodu planowe cesarskie cięcie to jedyna zalecana metoda ukończenia ciąży powikłanej łożyskiem przodującym.

Przedwczesne odklejenie łożyska płodu – jakie daje objawy?

Przedwczesne oddzielenie łożyska oznacza, że łożysko odkleiło się od ściany macicy częściowo lub całkowicie. Jest to stan nagły, stanowiący zagrożenie dla życia i zdrowia zarówno matki, jak i płodu. Wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i rozwiązania ciąży cięciem cesarskim.

Do objawów sugerujących przedwczesne oddzielenie się łożyska, należą:

• krwawienie z dróg rodnych,
• silny ból macicy,
• wzmożone napięcie macicy.

Do czynników ryzyka przedwczesnego odklejenia łożyska należą:

• wysokie ciśnienie krwi matki,
• wcześniejsze stwierdzenie naczyniowo-macicznej niewydolności łożyska,
• zbyt krótka pępowina,
• łożysko przodujące,
• palenie tytoniu,
• przyjmowanie kokainy,
• zaawansowany wiek matki,
• ciąża mnoga,
• uraz jamy brzusznej.

Przedwczesne starzenie się łożyska

Starzenie się łożyska to określenie potoczne, często używane przez lekarzy dla zobrazowania naturalnego procesu, jakim jest jego dojrzewanie wraz z czasem trwania ciąży. Niekiedy jednak zdarza się, że na skutek działania pewnych czynników, takich jak palenie papierosów w ciąży, niezdrowa dieta czy nadciśnienie tętnicze, dojdzie do przedwczesnego starzenia się łożyska. Wówczas istnieje ryzyko, że rozwijająca się niewydolność łożyska doprowadzi do zahamowania rozwoju płodu.

Jak przebiega poród łożyska?

Poród naturalny składa się z 3 etapów. W pierwszym z nich pojawiają się efektywne skurcze macicy, które doprowadzają do pełnego rozwarcia szyjki macicy. Z chwilą gdy pękają błony płodowe, rozpoczyna się drugi etap porodu, w którym dochodzi do urodzenia się dziecka. Poród łożyska, które z chwilą narodzin maluszka traci funkcje, jakie pełniło w przebiegu ciąży, następuje w trzecim etapie. W wyniku skurczy macicy dochodzi wówczas do oddzielenia się łożyska od ściany macicy i jego wydalenia na zewnątrz. Trzeci okres porodu nie powinien trwać dłużej niż 30-45 minut.