Wychowanie dwujęzyczne – dlaczego warto mówić do dziecka w dwóch językach?

Czym jest dwujęzyczność?

Najprościej rzecz ujmując, dwujęzyczność to stan, w którym dana osoba bez problemu komunikuje się w drugim lub więcej (bilingwizm) języku, a biegłość posługiwania się nim porównywalny jest do tego, jaki osiągnęła ona w języku ojczystym. Nie można tego stanu porównać ze zwykłą znajomością języka obcego, w którym dwa światy w umyśle rywalizują ze sobą, to raczej jak równolegle biegnące tory, po których w równym tempie może przemieszczać się myśl. Coś na kształt tajemniczego przełącznika, który uruchamia inne zapadnie. Mózg dzieci dwujęzycznych może dużo więcej niż mózg rówieśników dysponujących tylko znajomością języka ojczystego. Przede wszystkim chodzi o umiejętność myślenia w dwóch językach, która jest dla nich sytuacją naturalną i pozbawioną wysiłku.

Ujęcie logopedycznych aspektów dwujęzyczności

W początkowym okresie życia dzieci wychowywane w otoczeniu dwujęzycznym rozwijają się w ten sam sposób, co rówieśnicy jednojęzyczni (gaworzą tak samo, między 10-tym a 14-tym miesiącem wypowiadają pierwsze słowa, a w okolicy drugiego roku życia zaczynają łączyć je w krótkie zdania), jednak wraz z wiekiem, rozwój językowy obu grup zaczyna się nieco różnić. Chodzi przede wszystkim o przyrost wiedzy językowej i mieszanie dwóch języków w jednej wypowiedzi. Dziecko dwujęzyczne w wieku przedszkolnym i szkolnym często potrafi wypowiedzieć mniej słów w danym języku, ale jest to jak najbardziej naturalne zjawisko. Sumując słowa znane w obu językach, okazuje się, że ich liczba jest dużo większa niż na początku sądziliśmy.

Czytaj również: Nauka alfabetu – co zrobić, gdy dziecko nie chce się uczyć?

Jak wychować dwujęzyczne dziecko, czyli o różnych odmianach dwujęzyczności

Nie jest trudno wychować dziecko w dwujęzyczności naturalnej, wystarczy odpowiednie środowisko i specyficzna sytuacja życiowa. Najczęściej rodzina taka mieszka za granicą, w domu posługuje się jednym językiem, natomiast całe otoczenie (przedszkolne, szkolne, koleżeńskie) komunikuje się za pomocą drugiego języka – języka kraju, w którym przebywają. Inną sytuacją sprzyjającą dwujęzyczności natywnej jest ta, kiedy każde z rodziców posługuje się innym językiem ojczystym. Dziecko w sposób naturalny osłuchuje się już od urodzenia z różnymi brzmieniami i bez problemu potrafi w rozmowie przeskakiwać z jednego języka w drugi, w zależności z którym z rodziców akurat się prowadzi dialog.

Jeżeli jednak mieszkamy w Polsce i dla obojga rodziców polski jest językiem ojczystym, możemy trochę sztucznie, z premedytacją, wprowadzać w domu obcy język, tak, aby wychować dziecko w dwujęzyczności zamierzonej. Jednak, żeby ten skomplikowany proces się udał trzeba spełnić kilka warunków:

• Każdy z opiekunów lub przynajmniej jeden, powinien swobodnie posługiwać się językiem, który chce się wprowadzić. Jeżeli jako rodzice nie czujecie się wystarczająco pewnie, możecie poszukać niani do dziecka, ale takiej, która jest nativem w danym języku (sprawdzą się w tej roli studentki z innych krajów, pragnące dorobić do skromnego stypendium).

• Mówienie do dziecka w obcym języku, który chcemy aby stał się tym „drugim ojczystym”, powinniśmy zacząć jak najwcześniej, najlepiej już od urodzenia. To wtedy – w okresie melodii – maluch poznaje brzmienie języka, a następnie w okresie gaworzenia podejmuje pierwsze próby naśladowania usłyszanych i zapamiętanych dźwięków.

• Wychowanie dwujęzyczne należy prowadzić według jednej wybranej strategii. Najpopularniejsza strategia OPOL (One Person One Language) polega na stworzeniu sytuacji w której konsekwentnie każdy z opiekunów komunikuje się z dzieckiem w jednym języku. Jeżeli to mama zna lepiej język, który pragniecie wprowadzić jako drugi, w każdej sytuacji powinna zwracać się do dziecka w ten określony sposób. Strategia Time and place to prowadzenie komunikacji w danym języku w zależności od miejsca lub wybranego czasu. Tu również bardzo ważna jest konsekwencja. Możecie np. ustalić zasadę, że w kuchni i salonie komunikujecie się tylko po angielsku, natomiast w łazience i w sypialni przechodzicie na język polski. Początkowo będzie to nienaturalna sytuacja i może być problematyczna, szybko jednak wejdzie wam w nawyk. Wariantem tej metody jest np. mówienie w jednym języku do określonej godziny.

Dwujęzyczne dzieci – zalety

Jak już było wyżej wspomniane, mózg dzieci dwujęzycznych może więcej, ale też wygląda inaczej. Udowodniono w badaniu tomograficznym, iż obraz mózgu osoby posługującej się tylko jednym językiem a mózgiem bilingwisty, różnią się znacząco. W tym drugim przypadku obszary odpowiedzialne za procesy poznawcze są bardziej wykształcone, a to za sprawą częstej i intensywnej stymulacji już od wczesnego dzieciństwa. Dwujęzyczność potrafi rozwijać siłę umysłu w podobny sposób w jaki sportowiec rozwija swoje mięśnie – im więcej ćwiczy, tym staje się lepszy, szybszy i silniejszy.

Według opisu funkcjonowania językowego dzieci wielojęzycznych, są one zdecydowanie bardziej kreatywne niż ich rówieśnicy. Szybciej się uczą i łatwiej koncentrują na jednym temacie. Dzięki szerokiemu spojrzeniu na świat wykazują dużą elastyczność i potrafią dostosowywać się do zmian. Mają liczne grono znajomych, gdyż zdobywają i utrzymują kontakty interpersonalne z niebywałą łatwością.

Najważniejszą jednak zaletą dwujęzyczności jest fakt, iż naukowcy wykazali zależność między bilingwizmem a opóźnieniem wystąpienia objawów demencji i chorobą Alzheimera. Liczne połączenia między neuronami wypracowane przez całe życie pomagają kompensować skutki upływu czasu i pozwalają zachować sprawność umysłu na dłużej.

Czytaj również: Edukacja demokratyczna – co to znaczy? Gdzie szukać szkół demokratycznych?

Wady bilingwizmu

Trudno wskazać konkretne wady wychowania dwujęzycznego dziecka. Czasami mogą wystąpić przejściowe opóźnienia w rozwoju językowym, społecznym czy intelektualnym. Dzieci, szczególnie te w okresie dojrzewania, mogą skarżyć się na trudności w doborze odpowiedniego słowa. Towarzyszące temu napięcie emocjonalne bywa przytłaczające.

Często też problem może być nadmierna ambicja rodziców. Dziecko mierzy się z nieadekwatnymi oczekiwania względem nich, próbuje im sprostać, przyswaja obcy język tak jak życzą sobie tego rodzice, jednak nie czerpie z tego przyjemności, a wręcz przeciwnie, czuje się gorsze i niewystarczające. Taka postawa rodziców może wywołać duże szkody w kruchej sferze emocjonalnej dziecka.

Bilingwizm według współczesnych badaczy zjawiska dwujęzyczności

Problematyka dwujęzyczności zajmuje badaczy od wielu lat. Szczególnie aktywność językowa dzieci wzrastających w otoczeniu dwóch języków (lub więcej) jest z pewnością ważnym źródłem obserwacji lingwistów i kierunkiem ich naukowej refleksji. Skoro na świecie jest blisko 200 państw i około 7000 znanych języków – tematu na pewno nigdy nie braknie. Samo powyższe świadczy o tym, że zjawisko dwujęzyczności wcale nie jest tak rzadkie jak mogłoby się wydawać. Raczej, w globalnym ujęciu, zdaje się być normą.