Mykobakterioza – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Mykobakterioza – co to za choroba?

Mykobakteriozy (zwane także mikobakteriozami) to choroby wywołane przez prątki niegruźlicze, zwane inaczej prątkami atypowymi. Najczęściej izolowane patogeny to:

• Mycobacterium avium,
• Mycobacterium intracellulare,
• Mycobacterium kansasii (najczęściej występujący prątek niegruźliczy w Polsce).

Występują one dość powszechnie w środowisku – zbiorniki wodne, potoki, rzeki studzienki ściekowe, gleba, kurz. Objawy mykobakteriozy u dzieci różnią się w porównaniu z dorosłymi – głównie zajmowanymi narządami.

Przeczytaj też: Hipotrofia płodu – przyczyny, objawy, leczenie

Czy mykobakterioza jest zaraźliwa?

Prątki niegruźlicze – odpowiedzialne za mykobakteriozy – nie przenoszą się z człowieka na człowieka (nie odnotowano dotąd żadnego przypadku). Do zakażenia mykobakteriozą dochodzi podczas ekspozycji z otoczenia, środowiska (gleba, kurz, zbiorniki wodne).

Nie każda ekspozycja na prątki kończy się jednak zakażeniem. Predysponowane są osoby z obniżoną odpornością (niedobory odporności wrodzone lub nabyte, leczenie immunosupresyjne) lub z przewlekłymi chorobami (mukowiscydoza, POChP, pylice płucne).

W przypadku objawowej mykobakteriozy płucnej w ciąży nie ma zagrożenia transmisji prątków niegruźliczych na płód. Powikłaniem objawowej choroby matki dla płodu może być hipotrofia czyli mała masa urodzeniowa dziecka.

Objawy mykobakteriozy – skóry i węzłów chłonnych

W mykobakteriozie objawy zależą od zajętego przez prątki układu, narządu dlatego wyróżnia się trzy główne postaci mykobakteriozy

• mykobakterioza płucna,
• mykobakterioza węzłów chłonnych,
• mykobakterioza skórna.

Mykobakterioza u dzieci najczęściej zajmuje węzły chłonne (szczególnie głowy i szyi). Powiększają one swoje rozmiary do średnicy 2–7 cm. Skóra nad powiększonymi węzłami chłonnymi może być zaczerwieniona, z reguły nie jest ucieplona. Mykobakterioza nieleczona może doprowadzić do zropienia węzłów chłonnych, a następnie ich pęknięcia, tworząc w ten sposób przetokę węzłowo-skórną. Przetokę taką zalicza się do powikłań mykobakteriozy węzłowej.

Mykobakterioza skórna należy do niezmiernie rzadkich. Zmiany skórne są różnorodne i niespecyficzne – mogą to być grudki, guzki, krwotoczne wysypki, owrzodzenia skóry czy też ropnie.

Mykobakterioza płuc – jak rozpoznać?

Mykobalterioza płucna dominuje u dorosłych. U dzieci również może wystąpić, ale zdarza się to zdecydowanie rzadziej. Predysponują do tego takie choroby, jak mukowiscydoza, dyskineza rzęsek (choroba polegająca na upośledzonej funkcji rzęsek w drogach oddechowych, co utrudnia ich oczyszczanie), pylice płuc, astma i inne choroby płuc.

W tej postaci poza przewlekłym kaszlem, odkrztuszeniem wydzieliny, krwioplucie, dusznością u dziecka może występować również ból w klatce piersiowej – jako składowa niewydolności oddechowej. Suchy kaszel u dziecka także może być objawem płucnej postaci mykobakteriozy. Ponadto mogą pojawić się nocne poty, gorączka, osłabienie, utrata masy ciała.

Diagnostyka mykobakteriozy – jakie badania wykryją chorobę?

Lekarz stawia diagnozę na podstawie objawów klinicznych, obrazowych (badanie RTG klatki w przypadku mykobakteriozy płucnej) oraz badań mikrobiologicznych. Badanie mikrobiologiczne w kierunku obecności prątków niegruźliczych wykonuje się z plwociny lub popłuczyn oskrzelowo-pęcherzykowych. W mykobakteriozie skórnej lub węzłowej pobiera się wycinek na badanie histopatologiczne.

W badaniach na mykobakteriozę zawsze należy w pierwszej kolejności wykluczyć gruźlicę – gdyż ta przenosi się z człowieka na człowieka i wymaga izolacji chorego. W celu zróżnicowania tych dwóch chorób można wykonać tzw. test IGRA (oparty na pomiarze poziomu interferonu wydzielanego przez prątki gruźlice) lub oprzeć się na badaniu mikrobiologicznym. Powszechny niegdyś test tuberkulinowy nie ma już tak dużego znaczenia – gdyż po wprowadzeniu obowiązkowych szczepień przeciwko gruźlicy, wyniki u osób szczepionych wychodzą fałszywie dodatnie.

Mykobakteriozę płuc powinno się różnicować także z infekcjami bakteryjnymi i sarkoidozą. Zaś w diagnostyce mykobakteriozy węzłowej czy skórnej bierze się pod uwagę bakteryjne zapalenie węzłów chłonnych, mononukleozę zakaźną, toksoplazmozę, brucelozę, tularemię, chłoniaka.

Jakie jest leczenie mykobakteriozy?

Terapia jest wielolekowa – podobnie jak w przypadku gruźlicy. Stosuje się zazwyczaj 3 różne antybiotyki. Leczenie mykobakteriozy trwa od 12 do nawet 24 miesięcy. W przypadku mykobakteriozy węzłowej lub skórnej zastosowanie ma resekcja chirurgiczna (wycięcie chirurgiczne).

W wielu przypadkach węzłowa mykobakterioza jest wyleczalna, zdarza się, że wystarczające jest usunięcie węzłów chłonnych. Komplikacje w postaci skórnej mogą obejmować nieodwracalne deformacje kończyn, jeśli dojdzie do zajęcia kości przez prątki.

Płucna mykobakterioza rokowanie ma zróżnicowane. U dzieci ogólnie zdrowych (nie obciążonych poważnymi chorobami przewlekłymi) jest pomyślne.

W profilaktyce mykobakteriozy stosowana jest szczepionka BCG. W Polsce i w większości krajów na świecie jest ona szczepieniem obowiązkowym, przeprowadzanym w ciągu pierwszych 72 godzinach od narodzin. Co ciekawe i niezwykle korzystne, odpowiedź na prątki nabyta za pośrednictwem szczepionki BCG jest krzyżowa – tzn. chroni nie tylko przed zakażeniem prątkiem gruźliczym, ale również przed trądem (M.leprae) i prątkami niegruźliczymi. Ochrona ta sięga 70–90 proc. przez pierwsze 10–15 lat od szczepienia.