Biegunka u dziecka – co podać, jak zatrzymać, ile trwa

Biegunka u dziecka – rodzaje i przyczyny biegunki

Biegunka (znana także jako rozwolnienie) oznacza oddawanie powyżej 3 stolców na dobę i/lub oddawanie stolców o zmienionej, zbyt luźnej konsystencji i zwiększonej objętości. Organizm w ten sposób próbuje się bronić przed substancjami toksycznymi, w wyniku czego podrażnione jelita kurczą się oraz przyspieszają przesuwanie się pokarmu.

Kryterium ilości stolców dotyczy dzieci starszych – niemowlęta mają prawo oddawać stolce zdecydowanie częściej, u nich decydująca jest zmiana konsystencji stolca lub obecność patologicznych domieszek w stolcu.

Podstawowe rodzaje biegunek u dzieci to:

• ze względu na czas trwania: ostra biegunka (kilkudniowa biegunka – trwająca do 14 dni) i przewlekła biegunka (trwająca powyżej 14 dni),
• ze względu na patomechanizm: biegunka osmotyczna i biegunka sekrecyjna,
• ze względu na czynnik etiologiczny: biegunki infekcyjne (wirusowe, bakteryjne) i nieinfekcyjne.

Spośród biegunek ostrych najczęściej występują biegunki wirusowe wywoływane przez rotawirusy, adenowirusy, norowirusy itd. Silna biegunka u dzieci może być spowodowana także zatruciem pokarmowym czy działaniem niepożądanym niektórych leków (np. biegunka poantybiotykowa).

Biegunka przewlekła to np. dość często spotyka się tzw. biegunkę pędraków. Jest to biegunka występująca u małych dzieci (np. biegunka u dwulatka), z niedojrzałym jeszcze przewodem pokarmowym i niewłaściwą dietą (zbyt duża podaż cukrów w stosunku do podaży tłuszczów). Dziecko z biegunką pędraków ma przewlekłą biegunkę, ale mimo to dobrze przybiera na masie ciała, prawidłowo się rozwija, ma dobry apetyt, często samo chętnie sięga po tłuszcze.

Luźne stolce u dziecka mogą być wywołane także nietolerancjami pokarmowymi, alergią pokarmową (biegunka z krwią u niemowlaka może być spowodowana alergią na białko mleka krowiego), celiakią, chorobami zapalnymi przewodu pokarmowego (np. chorobą Leśniowskiego– Crohna, colitis ulcerosa itd.), zespołem jelita drażliwego itd.

Biegunka ze śluzem u dziecka może świadczyć o zakażeniu rotawirusem lub długotrwałej antybiotykoterapii. Natomiast zielona biegunka u dziecka również może sugerować infekcję wirusową, a także nietolerancję pokarmową.

Odwodnienie u dziecka – jak rozpoznać pierwsze objawy?

Ostra biegunka u dziecka jest szczególnie groźna z uwagi na możliwość wywołania odwodnienia. Zwiększonej ilości stolców często towarzyszy gorączka, co nasila dodatkowo ubytek płynów (przyspieszone parowanie przez skórę). Na nagłą utratę płynów narażone są szczególnie najmłodsze dzieci, stąd biegunka u noworodka bywa bardzo często przyczyną pobytów w szpitalu – właściwe uzupełnienie płynów nie zawsze jest możliwe w warunkach domowych, a odwodnienie u dziecka może postępować szybko i mieć groźne następstwa (głównie zaburzenia neurologiczne).

Najczulszym wskaźnikiem odwodnienia jest spadek masy ciała dziecka, pomiar taki nie zawsze jest jednak możliwy i wiarygodny w warunkach domowych. Rodzice lub opiekunowie dziecka powinni zwrócić uwagę na takie objawy, jak:

• mniejsza ilość oddawanego moczu,
• płacz bez łez,
• suchy język,
• słabo napięta skóra (łatwo można chwycić fałd, który potem wolno się odkształca),
• zapadnięte i słabo napięte ciemiączka,
• zmiana zachowania dziecka: apatia, senność, utrudniony kontakt.

Jeśli dziecko intensywnie wymiotuje, oddaje bardzo liczne, obfite stolce lub stolce z krwią, wysoko gorączkuje (> 39 stopni) lub odmawia przyjmowania pokarmów i płynów, konieczny jest niezwłoczny kontakt z lekarzem.

Co jest skuteczne w leczeniu biegunki?

Co na biegunkę u dziecka? Biegunka – leczenie

W zdecydowanej większości przypadków rozwolnienie u dziecka nie wymaga leczenia przyczynowego, a jedynie objawowego. Podstawą jest optymalne nawodnienie – w miarę możliwości drogą doustną. Jeżeli dziecko odmawia przyjmowania płynów doustnie lub biegunce towarzyszą wymioty, konieczna może być hospitalizacja i nawadnianie dożylne. Jeśli występuje ból brzucha, biegunka i gorączka, to stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Jak zatrzymać biegunkę u dziecka? Wspomagająco w leczeniu biegunki można podawać probiotyki oraz smektyny. Nie zaleca się stosowania leków zapierających, np. loperamidu – po pierwsze, ograniczają one eliminację toksyn, a po drugie – mogą wywołać działania niepożądane, np. wgłobienie.

Biegunka bakteryjna u dzieci może, ale nie musi, wymagać włączenia antybiotyku. O konieczności włączenia leczenia przyczynowego decyduje lekarz. Antybiotykoterapii nie wymaga np. łagodna salmonelloza.

Postępowanie w biegunce przewlekłej zależy od przyczyny objawu. Jeżeli mamy do czynienia z biegunką pędraków, zalecana jest zmiana diety. Nietolerancje i alergie pokarmowe są wskazaniem do diety eliminacyjnej. Choroby zapalne jelit wymagają specjalistycznego leczenia gastroenterologicznego.

Leki na biegunkę dla dziecka – najszybsze na odwodnienie

Podstawą zapobiegania odwodnieniu jest stosowanie doustnych płynów nawadniających. Dziecko poniżej 2. roku życia powinno wypić co najmniej 50–100 ml, a kilkulatek 100–200 ml po każdym luźnym stolcu.

Najlepszym wyborem będą doustne płyny nawadniające z apteki, zawierające niezbędne elektrolity dla dziecka, które również tracone są w czasie biegunki. Większość dostępnych preparatów może być stosowana już od pierwszego dnia życia i jest dostępna bez recepty. Płyny występują w wielu smakach, co umożliwia taki wybór, by dziecko chętnie je przyjmowało. Wymioty nie są przeciwwskazaniem do podawania doustnych płynów nawadniających dla dziecka, lepiej działają jednak wówczas płyny o temperaturze niższej niż pokojowa.

Jaka powinna być dieta przy biegunce u dzieci? Przez okres nawadniania wskazane jest utrzymanie karmienia piersią, a u starszych dzieci żywienie takie, jak przed chorobą, z wyłączeniem produktów ciężkostrawnych oraz napojów z wysoką zawartością cukru.

Biegunka u dzieci – leki bez recepty z apteki

Leczenie biegunki ma przede wszystkim charakter objawowy, to znaczy dąży się do zmniejszenia ilości wypróżnień na dobę oraz zapewnienia prawidłowego nawodnienia. Poza dbaniem o odpowiednie przyjmowanie płynów i właściwym żywieniem, leczenie rozwolnienia u dziecka może obejmować zastosowanie probiotyków o udokumentowanej skuteczności (np. Lactobacillus GG, Sacharomyces Boulardi), które odbudowują prawidłową florę jelitową i zapobiegają namnażaniu się chorobotwórczych patogenów w obrębie jelita. Dla najmłodszych dzieci probiotyki dostępne są w postaci kropli doustnych, które mogą być stosowane już od pierwszych dni życia. Warto wybierać probiotyki znanych firm oraz te, które mają status leku, dzięki temu mamy gwarancję, że dawka bakterii zadeklarowana na opakowaniu odpowiada tej faktycznie zawartej w preparacie. Starszym pociechom można podawać probiotyki dla dzieci na biegunkę (mogą być stosowane w postaci saszetek lub kapsułek, z których można wysypać zawartość).

Skutecznym i bezpiecznym sposobem na nadmierne oddawanie stolca u dziecka, jest podawanie smektynu dwuoktanościennego (dostępny pod nazwą handlową Smecta). Preparat występuje w postaci saszetek do rozpuszczenia w wodzie, można go podawać już dzieciom poniżej 1. roku życia (w ilości 1 saszetka/dobę), niezależnie od pochodzenia biegunki i jej przyczyn. Innym lekiem na biegunkę dla dziecka o podobnym działaniu jest taninian żelatyny (Tasectan), który również może być stosowany u niemowląt.

U niemowląt biegunka jeszcze szybciej może doprowadzić do odwodnienia organizmu – przeczytaj o tym.

Dobry lek na biegunkę – węgiel leczniczy

Za jeden z domowych sposobów na biegunkę często uznaje się podawanie węgla leczniczego (Carbo medicinalis), który ma działanie silnie absorbujące (wiąże na swojej powierzchni patogeny, a także cząsteczki innych leków). W rozwolnieniu u dziecka węgiel nie powinien być stosowany poniżej 12. roku życia, wcześniej podaje się go tylko w uzasadnionych przypadkach i po konsultacji lekarskiej (głównie po zatruciu lekami lub substancjami chemicznymi).

Nie istnieją leki przeciwwirusowe do stosowania w biegunkach rotawirusowych, jedyną formą zapobiegania tej chorobie są szczepienia profilaktyczne. Szczepionka ma postać zawiesiny doustnej, którą podaje się w dwóch lub trzech dawkach pomiędzy 6. a 24. tygodniem życia dziecka, na zlecenie lekarza.

Dieta przy biegunce

Dieta przy wymiotach i ostrej biegunce u dzieci powinna być dietą lekkostrawną, z ograniczeniem produktów smażonych, tłustych i ciężkostrawnych. W trakcie trwania objawów powinno się także ograniczyć spożycie słodkich surowych owoców oraz soków – zawarte w nich cukry ściągają wodę do przewodu pokarmowego, nasilając biegunkę.

Najlepszym owocem jest banan na rozwolnienie, który działa zapierająco (niemowlętom można np. podać puree z banana). Zatrzymująco działają także pektyny obecne np. w pieczonym jabłku czy w kiślu owocowym, dlatego dieta pektynowa u dzieci z biegunką jak najbardziej może przynieść korzyści.

W diecie przy biegunce najistotniejsze jest właściwe nawadnianie. Dziecko powinno mieć pokryte podstawowe zapotrzebowanie na płyny (zależne od masy ciała) oraz uzupełnione straty związane z biegunką i wymiotami. Należy także pamiętać o tym, że wzrost zapotrzebowania na płyny wzrasta przy gorączce. Optymalne nawadnianie dziecka z biegunką opiera się na podawaniu doustnych płynów nawadniających dostępnych w aptece (część z nich można zakupić bez recepty) – mają one odpowiedni skład elektrolitowy oraz odpowiednie proporcje wody, jonów i glukozy.

Można kupić preparat proszku, który wystarczy rozpuścić w wodzie, aby powstał płyn o zmniejszonej osmolarności, czyli lepszej wchłanialności. Najlepiej wybierać te, które są zgodne z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia. Najskuteczniejsze wchłanianie płynów rozpoczyna się, gdy poziom osmolarności jest poniżej 275 mOsm/l. Preparat powinien mieć przyjemny dla dziecka smak, np. owocowy, by zachęcić do spożycia.

Jeżeli dostęp do takich płynów jest niemożliwy lub dziecko nie chce ich spożywać, zaleca się podawanie wody mineralnej, ewentualnie herbatek ziołowych. Jak już wspomniano, nie zaleca się nawadniania dzieci przy pomocy soków, ale też przy pomocy, takich płynów jak np. cola.

Wiele kontrowersji wśród rodziców budzi podawanie mleka dzieciom cierpiącym na biegunkę. Według wytycznych, nie ma wskazań do wyeliminowania mleka z diety, poza sytuacjągdy laktoza ewidentnie nasila objawy choroby. W przypadku niemowląt z biegunką jak najbardziej mogą być one karmione piersią.

Po ustąpieniu objawów dziecko może powrócić do diety stosowanej przed biegunką. W przypadku biegunki przewlekłej, dieta zależy od przyczyny objawu. Jeśli dziecko cierpi na alergię lub nietolerancję pokarmową, zaleca się dietę eliminacyjną.

Biegunka u dziecka – domowe sposoby

Jak zwalczyć biegunkę domowymi sposobami? Podstawowym działaniem u dziecka z biegunką jest nawadnianie organizmu. Poza doustnymi płynami nawadniającymi dostępnymi w aptece, najlepszym płynem do pojenia dziecka jest woda mineralna bez słodkich dodatków smakowych. Ponadto, można stosować domowe sposoby na biegunkę u dzieci naszych babć, takie jak:

• podawanie naparów ziołowych, np. z mięty,
• podawanie marchwianki,
• podawanie kiślu jagodowego,
• podawanie wywaru z suszonych jagód (świeże owoce mają przeciwne działanie),
• podawanie dań na bazie ryżu, np. ryż z jabłkiem.

Powyższe produkty mają działanie zapierające, a jednocześnie są delikatne i nie nasilają dolegliwości brzusznych.

Biegunka u niemowlaka – kiedy do lekarza?

Jeżeli dziecko ma łagodną biegunkę, która trwa kilka dni, w stolcu nie ma patologicznych domieszek, a dziecko chętnie pije, jest pogodne i aktywne, rodzice mogą spokojnie nawadniać i obserwować dziecko w warunkach domowych.

Wizyty u lekarza bezwzględnie wymagają za to sytuacje, gdy:

• biegunkę ma niemowlę przed ukończeniem 2. miesiąca życia;
• dziecko ma objawy odwodnienia – ma zapadnięte gałki oczne, jest apatyczne, ma wysuszone śluzówki i nalot na języku, nie ma łez do płaczu; występuje skąpe oddawanie moczu;
• biegunce towarzyszą inne, niepokojące objawy, np. silne bóle brzucha;
• w stolcu stwierdza się obecność patologicznych domieszek: krwi, ropy lub śluzu;
• biegunka przedłuża się ponad 2 tygodnie;
• dziecko choruje na poważne choroby przewlekłe.

Większość dzieci z biegunką może być z powodzeniem leczona w domu, jednak zdarzają się przypadki, że dziecko wymaga hospitalizacji. Wskazaniami do pilnej wizyty u lekarza i do leczenia w warunkach szpitalnych są:

• odwodnienie znacznego stopnia (utrata >9% masy ciała),
• wstrząs,
• obecność objawów neurologicznych, takich jak zaburzenia świadomości,
• towarzyszące uporczywe wymioty,
• towarzyszące wymioty z żółcią,
• niepowodzenie nawadniania doustnego,
• wiek poniżej 2. miesiąca życia,
• podejrzenie choroby chirurgicznej jako przyczyny biegunki,
• brak możliwości zapewnienia odpowiedniej opieki w domu,
• wątpliwości diagnostyczne,
• biegunka na tle cholery, duru brzusznego, duru rzekomego.

Dodatkowo, wzmożonej czujności pediatrycznej wymagają dzieci z chorobami przewlekłymi (np. cukrzycą), dzieci oddające więcej niż 8 obfitych stolców na dobę i niemowlęta.

Biegunka u dziecka – ile trwa rozwolnienie?

Czas trwania ostrej biegunki infekcyjnej (zwłaszcza wirusowej) wynosi zwykle kilka dni, chociaż czasem objawy mogą przeciągnąć się do kilkunastu dni. W przypadku przewlekania się biegunki, a więc utrzymywania się objawu powyżej dwóch tygodni, dziecko konieczne musi być skonsultowane przez lekarza.

Należy dodać, że czas trwania biegunki rotawirusowej można skrócić dzięki szczepieniom ochronnym – szczepienie przeciwko rotawirusom nie zawsze jest w stanie całkowicie uchronić dziecko przed zachorowaniem, za to sprzyja zdecydowanie łagodniejszemu i krótszemu przebiegowi choroby i zmniejsza odsetek hospitalizacji. Od 2021 r. szczepienie przeciwko rotawirusom jest obowiązkowe i bezpłatne.

współpraca: lek. Agnieszka Zaremba-Wilk