Choroba Menkesa – przyczyny, objawy i leczenie choroby kręconych włosów

Przyczyny choroby Menkesa

Za wystąpienie choroby Menkesa odpowiada mutacja genetyczna dziedziczona w sposób recesywny – to znaczy niedominujący, związany z płcią – choroba dziedziczona jest poprzez przekazanie wadliwego genu znajdującego się na chromosomie X. Dziedziczenie recesywne oznacza, że chorują głównie chłopcy (mężczyźni posiadają tylko jeden chromosom X).

Gen odpowiedzialny za rozwój choroby Menkesa zlokalizowany jest na chromosomie Xq13 i koduje transportujący miedź typ-P ATPazy (ATP7A). W klasycznej postaci choroby mutacja w genie powoduje całkowity brak funkcji białka ATP7A. Utrata białka transportującego miedź powoduje gromadzenie się jej wewnątrz komórek kosmków jelitowych i obniżenie wchłaniania pierwiastka z pokarmu, a także kumulację miedzi w cewkach nerkowych.

Objawy choroby Menkesa

Podejrzenie choroby Menkesa może zostać postawione tuż po urodzeniu. U noworodka obserwuje się wówczas:

• hipotermię (obniżenie temperatury ciała),
• hipotonię (obniżone napięcie mięśniowe),
• przedłużającą się żółtaczkę,
• charakterystyczne cechy morfologiczne twarzy.

Zespół Menkesa – przebieg choroby

Choroba może pozostawać również niezauważalna przez pierwsze kilka miesięcy życia dziecka, które z pozoru rozwija się prawidłowo. U niemowląt występuje makrocefalia (powiększenie obwodu głowy) z wysokim czołem i dużym ciemiączkiem przednim. Twarz dziecka jest „cherubinowa” – z szerokimi policzkami, płaską nasadą nosa, opadaniem powiek i zredukowaną mimiką. Włosy są rzadkie, sztywne i kręcone, co jest jedną z najbardziej specyficznych cech choroby. Z biegiem czasu może dochodzić do ich odbarwiania – opisywane są zwykle jako włosy stalowo-wełniste. Objawy niedoboru miedzi narastają wraz z wiekiem dziecka.

Kolejne etapy rozwoju choroby obejmują: biegunki, wymioty, brak przyrostów masy ciała oraz opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Występująca początkowo hipotonia przechodzi w spastyczność mięśniową, pojawiają się również napady padaczkowe. Choroba Menkesa u dzieci prowadzi do postępującej degeneracji układu nerwowego.

Jak rozpoznawana jest choroba Menkesa?

Rozpoznanie choroby Menkesa rozpoczyna się od stwierdzenia charakterystycznych dla tego schorzenia objawów oraz cech wyglądu dziecka. Podejrzenie choroby mogą nasuwać również odchylenia w badaniach laboratoryjnych i obrazowych. U pacjentów z chorobą Menkesa zdjęcia RTG układu kostnego wykazują kostki Worma (dodatkowe kości w obrębie szwów czaszkowych) oraz zmniejszoną gęstość kostną. Obniżone są stężenia miedzi i ceruloplazminy w surowicy krwi, co jest jedną z najsilniejszych przesłanek mogących świadczyć o chorobie. Choć niedobór miedzi może pojawiać się również z innych przyczyn, jego stopień nasilenia (brak miedzi w organizmie) sugeruje metaboliczne, a nie jedynie niedoborowe podłoże zmian.

Najbardziej wiarygodnym testem obecności choroby jest badanie genetyczne. Testy genetyczne ujawniają obecność mutacji w genie ATP7A u 95 proc. chorych. W przypadku podejrzenia choroby wskazane jest również wykonanie badania u rodziców pacjenta. Do badania genetycznego potrzebna jest próbka krwi pobierana z krwi żylnej. Przeprowadzana jest również analiza wywiadu rodzinnego – poszukuje się zwłaszcza przypadków niewyjaśnionych zgonów niemowląt w przeszłości.

Leczenie choroby Menkesa

Pomimo głębokiego deficytu miedzi w organizmie pacjentów z chorobą Menkesa, miedź w pożywieniu nie może zostać przyswojona, ponieważ nie zachodzi jej efektywne wchłanianie w jelitach. Suplementacja miedzi musi być prowadzona parenteralnie, to znaczy w postaci podskórnych lub dożylnych iniekcji. Wczesne postawienie diagnozy i rozpoczęcie (w ciągu dwu pierwszych miesięcy życia) podawania związków miedzi może sprawić spowolnienie procesów neurodegeneracyjnych i wydłużenie przeżycia chorych.

Choroba Menkesa – długość życia i rokowanie

Rokowanie w klasycznej postaci choroby Menkesa pozostaje niekorzystne. Przeważająca ilość pacjentów nie przeżywa wieku dziecięcego, głównie z uwagi na postępujące uszkodzenie układu nerwowego. Większość chorych umiera przed czwartym rokiem życia. Nie obserwuje się klasycznej choroby Menkesa u dorosłych.

Znana jest również łagodna postać choroby, w której rozwój psychoruchowy jest opóźniony, chorzy jednak mogą chodzić samodzielnie i mówić. Osłabienie siły mięśniowej, drżenia mięśniowe i ruchy mimowolne są najczęściej opisywanymi objawami chorobowymi.

Łagodna postać choroby – zespół rogu politycznego

Najłagodniejszą postacią choroby jest zespół rogu potylicznego (occipital horn syndrome). Chociaż podłoże choroby jest identyczne, jak w chorobie Menkesa – mutacja genu kodującego białko transportujące miedź, objawy schorzenia są znacznie łagodniejsze. Dzieje się tak, ponieważ nie dochodzi do całkowitego braku transportera miedzi – jego ilość jest zmniejszona bądź jest obecny w formie częściowo funkcjonalnej.

Nazwa choroby wywodzi się od zmian obserwowanych w badaniach radiologicznych. Na radiogramach widoczne są charakterystyczne rogi potyliczne, które są symetrycznymi wyroślami kostnymi wystającymi z kości potylicznej i skierowanymi w dół. Te wyrośla pojawiają się w wieku 1-2 lat, ale z reguły wykrywane są około 5.-10. roku życia. Wyrośla rosną aż do wieku dorosłego. U chorych występuje też nadmierna elastyczność skóry i stawów, a także:

• obecność przepuklin brzusznych,
• uchyłki pęcherza moczowego,
• uchyłki przewodu pokarmowego.
• częściej dochodzi do rozwoju tętniaka aorty.

Leczenie zespołu rogu potylicznego również obejmuje wczesną suplementację miedzi.