AFP badanie (alfa-fetoproteina) – normy i interpretacja

Co to jest AFP (alfa-fetoproteina)?

Alfa-fetoproteina (AFP) jest to białko płodowe, wytwarzane w dużej ilości przez pęcherzyk żółtkowy płodu. Po zaniku pęcherzyka jego produkcję przejmuje wątroba i przewód pokarmowy. W 13. tygodniu ciąży stężenie alfa-fetoproteiny jest najwyższe, a w momencie porodu jej stężenie zaczyna maleć, aby do czasu ukończenia pierwszego roku życia dziecka osiągnąć wartości prawidłowe.

Oznaczenie AFP może służyć także do rozpoznania wad rozwojowych w trakcie ciąży.

Alfa-fetoproteina to białko pokonujące barierę łożyskową, a więc pojawia się w krwiobiegu kobiet ciężarnych. Wzrost stężenia afp w ciąży zauważalny jest jednak później niż u płodu. W ciąży stężenie AFP jest najwyższe między 32. a 36. tygodniem ciąży .

U dorosłych – kobiet i mężczyzn i u zdrowych dzieci oraz młodzieży stężenie AFP we krwi jest niewielkie.

Kiedy wykonać badanie AFP i jak się przygotować?

Wskazania do badania alfa-fetoproteiny w ciąży

Wskazaniem do oznaczenia alfa-fetoproteiny jest monitorowanie i wykrywanie wznowy nowotworów. Stosuje się go również jako test przesiewowy w populacjach szczególnie narażonych na nowotwory (Chińczycy, Eskimosi).

Oznaczenie AFP ma również zastosowanie przy różnicowaniu:

• noworodkowego zapalenia wątroby,
• noworodkowej atrezji dróg żółciowych.

Na podstawie tego badania można również rozpoznać wady rozwojowe płodu oraz choroby łożyska w czasie ciąży. Badanie prenatalne oznaczenia AFP w surowicy ciężarnej kobiety przeprowadza się między 15. a 20. tygodniem ciąży. Zaleca się oznaczenie również beta gonadotropiny kosmówkowej (beta HCG) oraz estriolu znajdujących się we krwi matki – jest to tzw. test potrójny.

Wspomniany test potrójny pozwala na podstawie trzech składowych (stężenia alfa-fetoproteiny, estriolu i gonadotropiny kosmówkowej) określić, czy występuje u dziecka ryzyko wystąpienia wad ośrodkowego układu nerwowego, rozszczepu kręgosłupa, a także zespołu Downa i zespołu Edwardsa. Wynik ujemny w ciąży wyklucza wadę u dziecka, choć część matek rozszerza diagnostykę o kolejne badania, np. o tzw. test NIFTY.

Marker AFP w wykrywaniu raka

Podwyższone wartości AFP obserwowane są u dorosłych, zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. Dzieje się tak dlatego, że guz nowotworowy wywodzący się z tkanki zarodkowej również wydziela AFP. Klinicznie oznaczenie alfa-fetoproteiny znalazło swoje zastosowanie w monitorowaniu leczenia chirurgicznego albo radiochemioterapeutycznego.

Spadek poziomu AFP świadczy o skuteczności leczenia nowotworów, natomiast nagły wzrost wskazuje na wznowę guzów nowotworowych albo pojawienie się odległych przerzutów.

Alfa-fetoproteina jest markerem wielu zmian złośliwych, jak: rak wątroby, rak płuc, rak żołądka, rak trzustki i dróg żółciowych i wiele innych.

Badanie AFP – jak się przygotować?

Badanie stężenia AFP wykonuje się na podstawie pobranej od pacjenta niewielkiej ilości krwi do probówki próżniowej. Materiał pobierany jest zazwyczaj z żył najlepiej widocznych i zlokalizowanych w dole łokciowym, u dzieci natomiast stosuje się niewielkie nacięcie nożem lekarskim (lancetem) na skórze, w celu wywołania niewielkiego krwawienia. Otrzymaną próbkę wysyła się do analizy.

Badanie nie wymaga szczególnego przygotowania, nie trzeba być na czczo.

Marker AFP – norma i wartości referencyjne

Podaje się, że wartości prawidłowe dla oznaczenia alfa-fetoproteiny nie przekraczają:

• 15 ng/ml (u dorosłych u mężczyzn i kobiet poza stanem fizjologicznym, jakim jest ciąża);

natomiast u kobiet w ciąży powinny mieścić się w zakresie:

• 28–120 ng/ml – oznaczane w 16.–18. tygodniu ciąży.

Interpretacja wyniku badania stężenia alfa-fetoproteiny – wysoka i niska co oznacza?

Wzrost AFP rejestruje się w takich chorobach, jak:

• nowotwory zarodkowe jajników oraz jąder;
• nowotwory przewodu pokarmowego (rak trzustki, rak żołądka, rak jelita grubego);
• choroby wątroby – WZW, pomartwicza marskość wątroby, poalkoholowa marskość wątroby, pierwotna marskość żółciowa wątroby;
• rak płuc,
• tyrozynemia – choroba genetyczna, charakteryzująca się pojawieniem tyrozyny oraz jej metabolitów w moczu pacjenta,

Warto wspomnieć, że podwyższone wartości utrzymują się w tzw. dziedzicznie uwarunkowanym wysokim AFP.

Podwyższony poziom AFP nie stanowi podstawy dla postawienia diagnozy. Zły wynik to zawsze wskazanie do poszerzenia diagnostyki, wykonania dalszych badań.

Niskie AFP i jego brak we krwi

Marker AFP nie występuje w badaniu krwi:

• u osób zdrowych bez względu na płeć (powyżej. 1 roku życia),
• w nasieniaku jądra,
• w kosmówczaku, gruczolaku jajnika.

Niski poziom AFP po 10. tygodniu ciąży może świadczyć o zespole Downa lub wadzie cewy nerwowej.